استراتژی اوباما در آزمون جنگ هلمند

 سبحان محقق
عملیات بزرگ هفته گذشته نیروهای آمریکایی و ناتو در ولایت «هلمند»، هرچند با پیروزی سهل و آسان اشغالگران همراه بود، ولی هیچکس را خوشحال نکرد و تقریباً قریب به اتفاق ناظران سیاسی و نظامی معتقدند که هنوز زود است شکست شبه نظامیان طالبان اعلام شود.
هفته گذشته 15 هزار نیرو متشکل از 4000 تفنگدار آمریکایی و نظامی انگلیسی، 7000 نظامی دولتی افغان و 4000 نیرو نیز از سایر ملیت ها حمله گسترده ای را به شهر 85 هزارنفری «مرجاه» آغاز کردند و پنجشنبه گذشته در ششمین روز عملیات توانستند این شهر را به همراه منطقه «نادعلی» تسخیر کنند. تعداد کل تلفات طالبان حدود 150 نفر، نظامیان اشغالگر و افغان (دولتی) حدود 20 نفر و غیرنظامیان نیز تقریباً همین تعداد اعلام شد.
اما، اشغالگران به زودی متوجه شدند که در منطقه ای مستقر شده اند که جاده ها و اماکن حساس آن آلوده به مین و بمب است و مهمتر از آن، اشغالگران نمی دانند عناصر طالبان که تعداد آنها حدود 1000 نفر حدس زده می شد، کجا رفته اند و چطور ناپدید شده اند! و حتی فرماندهان آمریکایی در مورد میزان جمعیت هوادار طالبان نیز در منطقه خبر ندارند.
همه چیز مستعد برای نبردهای چریکی
اکنون همه چیز برای حملات نامتقارن و چریکی طالبان در ولایت هلمند آماده است؛ عوارض زمین، پوشش گیاهی و مزارع کشاورزی، همجواری با شمال پاکستان و ولایت قندهار، این بستر را برای شبه نظامیان طالبان فراهم کرده است.
هلمند یکی از 34 ولایت افغانستان است و در جنوب غرب این کشور قرار دارد. این ولایت بزرگترین مرکز تولید تریاک جهان است و به تنهایی تا 42 درصد این تولید در دنیا را به خود اختصاص داده است. از لحاظ جمعیتی نیز هلمند به تنهایی یک میلیون و 440 هزار نفر جمعیت دارد، که 92 درصد آنها پشتون هستند.
این ویژگی های جغرافیایی، جمعیتی و ژئوپلیتیکی که همه به ضرر نیروهای مهاجم است را اگر با متغیر نحوه عقب نشینی و به عبارت دقیق تر، تاکتیک جنگی طالبان همراه کنیم، به خوبی متوجه می شویم که چرا حتی فرماندهان و مقامات و کارشناسان آمریکایی نیز استقرار در هلمند را یک پیروزی برای خود نمی دانند.
اولین آزمون یک استراتژی
روزنامه آمریکایی «کریستین ساینس مانیتور» به نقل از «تونی کردسمن» عضو ارشد مرکز مطالعات استراتژیک و بین المللی واشنگتن نوشت: عملیات تهاجمی «مرجاه» استراتژی جدید رئیس جمهور [باراک اوباما] را در معرض آزمایش قرار خواهد داد و نشان می دهد که چطور یک استراتژی متمرکز شده در منطقه ای پرجمعیت، می تواند به اجرا درآید. کردسمن می گوید: در زمان حاضر، معنی این استراتژی این است که پیروز شدن ]اولیه[ بیشتر یک پیروزی تاکتیکی خواهد بود و اینکه ، مرحله پس از حمله، بسیار پر اهمیت تر از پیروزی های سریع در نبرد است.
این روزنامه در ادامه می نویسد: به نظر می رسد بخش آسان عملیات به پایان رسید و بخش مشکل آن همچنان در پیش رو است.
اکنون دیگر نیازی نیست که شبه نظامیان مستقر در جنوب افغانستان صدها کیلومتر از مسیرهای پرخطر را طی کنند تا خود را به نظامیان ناتو برسانند، چرا که دشمن با پای خود به خانه آنها آمده است و حتی در نظر دارد به سمت ولایت قندهار نیز پیش روی کند واضح است که هر قدر عرصه نبرد گسترده تر شود و نیروهای آمریکایی و ناتو پراکنده تر شوند، آسیب پذیری آنها نیز در برابر مهاجمان داخلی بیشتر می شود.
مشکل بزرگ اوباما این است که طی ماه های جاری تنها 30 هزار نیروی جدید و اضافی را به افغانستان اعزام می کند و تازه در مقابل فشار افکار عمومی داخلی آمریکا نیز به مردم وعده داده است که پس از 16 ماه، همه نیروها را از افغانستان عقب می کشد؛ امری که باعث تعجب رقبای سیاسی اوباما در داخل آمریکا، مقامات کابل و حتی همپیمانان آمریکا نیز شده است و همه آنها می گویند مقابله با طالبان و ریشه کنی آن، ممکن است سال ها وحتی بیش از 10 سال طول بکشد.
شطرنج طالبان - اوباما
فرماندهان طالبان می دانند که رئیس جمهور آمریکا نمی تواند نیروی بی حد و حصر و گسترده به افغانستان اعزام کند و برای پیروزی نیز وقت و فرصت زیادی ندارد. دو عامل کشتار غیرنظامیان و افزایش تلفات تفنگداران نیز متغیرهایی هستند که موضع طالبان را تقویت می کنند. به عبارت دیگر، هم گرایشات ضد اشغالگری در افغانستان و هم فشار افکار عمومی در آمریکا را در پی دارد. به همین خاطر است که فرماندهان طالبان، تاکتیک های اتلاف وقت، فرار از رویارویی همه جانبه و مستقیم، مین گذاری و بمب گذاری جاده ای، عملیات انتحاری و حملات نامتقارن و چریکی را انتخاب کرده اند. هروقت نیز با حملات متمرکز دشمن مواجه شوند، مثل عملیاتی که در ولایت «هلمند» جریان دارد، خود را در میان جمعیت های بومی گم می کنند و به کشاورزی و مشاغل محلی سرگرم می شوند! چرا که خودشان نوعاً از ساکنان بومی همین مناطق هستند.
البته، آمریکایی ها احتمالاً از همان تاکتیکی که در عراق از آن بهره برده اند، در افغانستان نیز استفاده کنند؛ یعنی بهره گیری از نیروهای شبه نظامی بومی علیه طالبان، در عراق نیروهای عشایری که به این صورت و تحت نام «شوراهای بیداری» سازماندهی شده اند، توانستند، عناصر بعثی و القاعده را در مناطق مرکزی و غربی این کشور تا حدود زیادی مهار نمایند.
استفاده از بومیان علیه بومیان، تاکتیکی است که در ارتش آمریکا سابقه دیرینه دارد و حتی طی قرن نوزدهم نیز در دوران ایالات متحده علیه سرخپوستان بومی به کار رفته است.
لذا، به کارگیری این تاکتیک در عراق، حاصل تحقیقات و تجربیات دامنه داری بوده و به توصیه کارشناسان نظامی آمریکایی به اجرا در آمده است.اما تا به امروز هیچ طرح مشابهی در افغانستان اجراء نشده است، که علت آن می تواند بافت قبیله ای، نوع رابطه دولت مرکزی و اقوام، شرایط جغرافیایی، هزینه های سنگین و یا همه این متغیرها با هم باشد.
اما، کاخ سفید بارها اعلام کرده است که قصد دارد نیروهای نظامی و امنیتی دولت مرکزی افغانستان را تقویت کند و در پایان سال جاری میلادی این نیروها را به تدریج جایگزین نیروهای خارجی نماید.
چیزی که در این مورد قابل ذکر است، نگاه منفی بیشتر کارشناسان غربی و غیر غربی به مدت محدودی است که اوباما برای تقویت دولت مرکزی کابل و ارتش افغان در نظر گرفته است.
جالب است بدانیم که به گفته «نیک کارتر»، فرمانده نیروهای انگلیسی در هلمند ناتو در نظر دارد امنیت منطقه اشغال شده «مرجاه» با 85 هزار نفر جمعیت را تنها به 1000 پلیس آموزش دیده بسپارد!
سران طالبان به همه این نقاط ضعف استراتژی اوباما واقف هستند و احتمالاً طی ماه های آتی، شیوه ها و تاکتیک های خود را با توجه به این ضعف ها، به اجرا در می آورند. با توجه به این مقدمات به نظر می رسد که احتمالا حملات انتحاری، عملیات کمین، انفجارهای بمب، و تلفات نظامیان اشغالگر طی ماه های آتی افزایش یابد.
حاصل کلام اینکه، هیچکس پیروزی ناتو در هلمند و تسلط تفنگداران خارجی بر «مرجاه» و «نادعلی» را جدی نگرفت و اظهارات فرماندهان آمریکایی وانگلیسی نشان می دهد که آنها نسبت به پیامدهای پس از عملیات در هلمند نگران هستند. تحولات آتی احتمالاً اوباما را متقاعد خواهد کرد که پیشروی تفنگداران و فتح مواضع طالبان، نه تنها مشکلی را برای اشغالگران حل نخواهد کرد، بلکه این پراکندگی تفنگداران آمریکایی و نیروهای ناتو، آنها را در برابر حملات چریکی و نامتقارن آسیب پذیرتر نیز می کند.