امارات خرمای ایران را 800 تومان می خرد 4000 تومان می فروشد

بصیرت: خرما یکی از محصولات استراتژیک کشاورزی به شمار می رود که در ارزآوری و صادرات در سبد صادراتی غیرنفتی کشور جایگاه ویژه ای دارد.
نخلستان های وسیع در جنوب غرب و جنوب شرق کشور که در ۶ استان خوزستان، کرمان، فارس، هرمزگان، سیستان و بلوچستان و بوشهر پراکنده هستند نوید زیرساخت های قوی را برای تولید این محصول می دهد و ایران از دیرباز به عنوان یکی از کشورهای مطرح تولیدکننده و صادرکننده خرما در خاورمیانه شناخته شده است.
ایران دیگر مقامی ندارد
سطح نخیلات کشور در سال ۸۰ معادل ۲۱۲ هزار و ۱۴۶ هکتار برآورد شده و از این سطح حدود ۹۰۰ هزار تن خرما برداشت می شد (هر هکتار ۴۲۴۲ کیلو) این سطح در سال ۸۶ حدود ۲۴۸ هزار هکتار برآورد و میزان تولید نیز حدود یک میلیون تن محاسبه شد (هر هکتار ۴۲۰۰ کیلوگرم) از میزان مصرف سرانه خرما در کشور، اگر چه رقم رسمی اعلام نشده است، اما براساس برآورد مصرف در استان های جنوبی به رقمی حدود ۶ کیلوگرم دست می یابیم که نسبت به کشورهای همسایه عربی این رقم بسیار پایین است.
میزان صادرات خرما در بهترین سال های صادراتی به حدود ۱۳۰ هزار تن می رسد که این رقم در سال های بعد از ۸۵ به کم تر از ۱۰۰ هزار تن رسیده است.
تا ۲۰ سال پیش بین ایران و عراق برای رتبه اول تولید خرما رقابت سختی بود که ایران بیش از یک دهه از عراق پیشی گرفت و تا چند سال این مقام برای ایران ثبت شد اما در سال های اخیر کشورهایی مثل پاکستان، مصر و تونس و الجزایر و برخی از کشورهای اروپای شرقی در رقابتی نفس گیر برای تصاحب مقام اول جهان، مسابقه ای را آغاز کردند و به این ترتیب ضمن بیرون راندن ایران از بازار رقابت، عراق را نیز از گردونه رقابت خارج کردند و به این ترتیب رقبای جدید برای خرمای ایران در سطح بین المللی پیدا شد و ایران هم اکنون رتبه ای را که سال ها از آن خود کرده بود از دست داد.
براساس یک پژوهش دانشجویی در دانشگاه زاهدان میزان مصرف خرما در کشور به حدود ۴۰۰ هزار تن می رسد که با احتساب صادرات ۱۰۰ هزار تنی، میزان تلفات و ضایعات خرمای کشور حدود ۵۰۰ هزار تن است که در نوع خود فاجعه ای ملی به شمار می رود.
حدود ۹۰ درصد از صادرات خرمای کشور به صورت فله و کاملا غیراصولی به کشور امارات صادر می شود. این کشور برای خرمای ایران ۲ برنامه عمده دارد: در بخش اول پس از سلکیون (به گزینی و انتخاب) خرمای سالم و شیره دار را در بسته بندی های ۲۰ تا ۵۰ کیلویی به کشورهای دیگر ترانزیت می کنند و در برخی از گزارش ها، خرمای ایران تا فرانسه و مصر نیز می رود و پس از بسته بندی مجدد در بسته های یک پوندی (۴۵۰ گرمی) بار دیگر به امارات بازگردانده می شود و برخی از محموله ها به داخل ایران نیز منتقل می شود به طوری که در برخی از سوپر مارکت های شیراز و اهواز خرمای بسته بندی شده امارات که روی آن نوشته شده، «از بهترین خرمای ایران» به وفور دیده می شود.
امارات بخشی از خرمای ایران را به کارگاه های محلی تولید سرکه و خوراک دام منتقل می کند و برای مصرف آن بازار محلی دارد.
به ازای هر کیلو خرمای ایران در امارات بین ۳ تا ۵/۳ درهم (۸۰ تا ۹۰ سنت) پرداخت می شود و امارات این خرما را پس از بسته بندی به حدود ۳ تا ۴ دلار به فروش می رساند.
شرکت های خارجی مستقر در امارات هر تن خرمای ایران را ۸۰۰ دلار خریداری می کنند و این در حالی است که تا ۵ سال پیش همین شرکت ها تا هزار و ۴۰۰ دلار به ازای هر تن خرمای ایران پرداخت می کردند که این موضوع نیز نشان از نداشتن برنامه برای صادرات این محصول استراتژیک است.
نخیلات در کشور حدود ۲۰ تا ۲۵ هزار فرصت شغلی مستقیم و غیرمستقیم ایجاد کرده است که در صورت تداوم روند منفی صادرات، این فرصت های شغلی نیز روند نزولی خواهد داشت.
روند افزایشی ضایعات خرما
دبیر انجمن ملی خرمای ایران با اشاره به این که حدود ۲۰ درصد کل تولید خرمای کشور به ضایعات تبدیل می شود گفت: با توجه به فرسوده شدن باغ های خرما و خارج شدن این باغ ها از چرخه اقتصادی، این ضایعات در سال های آینده به مراتب بیشتر خواهد شد.
هومن حاجی پور به ایسنا گفت: از حدود یک میلیون تن تولید خرمایی که مسئولان اعلام می کنند حدود ۱۰۰ هزار تن آن صادر شده است و حدود ۲۵۰ - ۳۵۰ هزار تن آن نیز در داخل کشور مصرف می شود و به همین نسبت نیز از خرمای تولید کشور در صنایع تبدیلی استفاده می شود، بنابراین تا رسیدن به رقم یک میلیون تن تولید، عددی باقی می ماند که باید آن را در ضایعات جست وجو کنیم چرا که ما هنوز نتوانسته ایم صنایع تبدیلی مناسب با این مقدار تولید خرما را در کشور ایجاد کنیم.
دبیر انجمن ملی خرمای کشور با تاکید بر ضرورت جایگزینی باغ های فرسوده خرما و حمایت دولت از این اقدام اظهار داشت: در انجمن ملی خرمای ایران طرحی را برای ایجاد صنعت کشت بافت در حال تهیه داریم که در صورت همکاری وزارت جهاد کشاورزی در اجرای این طرح می توانیم با دادن نهال مناسب و ارزان قیمت به باغ داران(نخل داران) بخش عمده ای از این ضایعات را کاهش دهیم و از کاهش میزان تولید و تنزل رتبه تولید ایران در خرما جلوگیری کنیم. حاجی پور تاکید کرد:با توسعه صنعت کشت بافت و رشد آن می توان ارقام مناسبی از خرما را که اکنون در چرخه اقتصادی وجود ندارد از طریق کشت بافت ایجاد کنیم و رشد وتوسعه دهیم و در نهایت ارقام با کیفیت را جایگزین باغ های (نخلستان) فرسوده کنیم.
دیروز زعفران،امروز خرما!
روند صادرات خرما و سرنوشت محموله های ارسالی به بازارهای مقصد نشان می دهد که خرمای فله ایران به سرنوشتی شبیه زعفران دچار شده است. یک صادرکننده محلی خرما از بندرعباس که لنج خود را پس از بارگیری به قشم اعزام و از آن جا به امارات منتقل می کند در این باره می گوید: سال هاست که اجداد ما خرما را در بسته های ساخته شده از برگ درخت خرما بسته بندی کرده، این بسته ها را در لنج می گذارند و به امارات، بحرین و عمان می برند و در آن کشورها می فروشند این محموله در مسیر راه دچار ریزش شیره می شود و تا محموله لنج به امارات برسد حدود ۱۰ سانتی متر کف لنج را شیره خرما می پوشاند و در آن سوی مرز، خرمای فله ایران را به عنوان خرمای درجه ۳ خریداری می کنند و پس از جدا کردن خرمای مرغوب، تقریبا نصف محموله را برای خوراک دام و شتر خریداری می کنند و پول بسیار ناچیزی را بابت آن می دهند و خرمای ایران در مسیر صادرات به دلیل فله بودن و آب و هوای گرم عملا از بین می رود.
وی ادامه می دهد: مشکل اصلی خرمای صادراتی ایران فله بودن آن است که اگر تنها این مشکل حل شود کار مهمی انجام شده است. این صادرکننده محلی خرما می افزاید: کیفیت خرمای ایران بسیار بالاست و قابل قیاس با خرمای عراق نیست و سال ها پیش تعاونی مرزنشینان سعی کرد که خرمای ایران را با بشکه های پلاستیکی حمل و صادر کند که به دلیل کیفیت بالا و شیره زیاد خرما در نیمه راه خرما ترش شد و تنها لنج های سردخانه دار توانایی انتقال خرما در بسته بندی پلاستیکی را دارند که به دلیل هزینه های سنگین تهیه لنج سردخانه دار خرما هم چنان به شیوه سنتی صادر می شود و ضایعات بالایی دارد. وی ادامه می دهد: خبر دارم که بخشی از خرمای ایران به کشورهای دیگر صادر می شود و در آن جا پس از بسته بندی به امارات بازگردانده می شود و حتی به ایران نیز می رسد و این در واقع کاری است که باید در ایران انجام بگیرد اما بی توجهی ها به صنایع فرآوری و تبدیلی موجب شده که عملا سود خرما نصیب آن طرف آب شود و زحمت و رنج آن، مال نخل دار ایرانی باشد.
عبیداوی دیگر صادرکننده خرما که مدعی است تابعیت دوگانه کویتی- ایرانی دارد روایت دیگری از صادرات فله خرمای ایران دارد: خرمای فله ایران پس از انتقال به امارات در کارگاه های محلی به سرعت درجه بندی و خرمای مرغوب به شرکت های خارجی منتقل می شود و آن شرکت ها پس از خارج کردن هسته و قرار دادن یک حبه مغز بادام و یا گردو و بسته بندی در شرایط بهداشتی ، آن را روانه بازار و سوپرمارکت ها می کنند و از این که خرمای ایران با بسته بندی تایلندی یا سنگاپوری را به بازار عرضه می کنند هم ابایی ندارند، زیرا روی بسته بندی آن جمله« محصول ایران و بسته بندی تایلند» را درج می کنند.
وی ادامه می دهد: خرمای درجه ۲ و نامرغوب را برای تهیه شیره خرما و روغن هسته خرما به کارگاه های سنتی و محلی منتقل می کنند و شیره تولیدی را نیز بسته بندی می کنند و در بازارهای محلی به فروش می رسانند و روغن هسته خرما را که در صنایع کشتی سازی کاربردهای فراوان دارد به کارگاه های کشتی سازی و حتی برخی از شرکت های کشتی سازی و دریانوردی در امارات به فروش می رسانند.
بی توجهی به صنایع تبدیلی
خرما یکی از محصولاتی است که ارزش افزوده فرآورده های جانبی آن به مراتب بیشتر از صادرات خام آن ارزآوری دارد و این امر موجب شده که صنایع جانبی خرما در کشورهایی که نخلستان های وسیع دارند، توسعه یابد اما در ایران که یکی از کشورهای خرماخیز جهان به شمار می رود، از صنایع تبدیلی غفلت می شود و هم چنان خرمای ایران به صورت فله صادر می شود و رقمی در حدود یک میلیون دلار که رقم ناچیزی در تجارت جهانی به شمار می رود، برای ایران به ارمغان می آورد.
جاسم ساعدی، نماینده مردم شوش در مجلس شورای اسلامی و رئیس سابق کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی مشکل اساسی در صادرات خرما را بسته بندی این محصول می داند و می گوید: متاسفانه روی بسته بندی صادرات خرما کار نکرده ایم ولی در بعضی موارد بخش خصوصی و نیز در بعضی کشورهای خاص روی بسته بندی خرما کار کرده اند و در کشور ما به جز استان بوشهر این امر عمومیت ندارد . وی می افزاید: در این مورد وزارت بازرگانی باید مقرراتی را اتخاذ کند تا اولا خرما را با کیفیت پایین صادر نکنند ثانیا خرمایی که با نشان ایرانی وارد هر کشوری می شود لطمه ای به صادرات این محصول نزند و در نهایت صادرات خرما می تواند برای بخش خصوصی درآمدزا و برای تولیدکنندگان خرما آینده بسیار خوبی را رقم بزند.
«ساعدی» صادرات خرما را از دیدگاه ارزآوری و اشتغال زایی نیز مطرح می کند و ادامه می دهد: در بحث خرما می توانیم ارزآوری و تولید اشتغال داشته باشیم زیرا کیفیت خرما سهم عمده ای از اشتغال و کشاورزی را در اختیار دارد بنابراین باید به عوامل درجه بندی، بسته بندی، حمل و نقل و نگهداری توجه شود و اگر خرما بسته بندی مناسب نشود از بین می رود و مسئله بعدی نگهداری و حمل و نقل محصول است که بهتر است با کانتینر انباردار حمل شود.
عضو کمیسیون کشاورزی مجلس هشتم نیز انتقاد خود از ضعف ارزآوری محصولات صادراتی کشورمان را متوجه وزارت امور خارجه دانسته، می گوید: از مجموع حدود ۱۸۰ سفارت خانه و کنسول گری که در خارج از کشور داریم تنها کمتر از ۵۰ مورد کاردار اقتصادی و وابسته تجاری وجود دارد و این از ضعف های وزارت امور خارجه است.
وی که مایل به افشای نام خود نیست ادامه می دهد: پی گیری امور دیپلماسی و اتباع ایران در خارج تنها یکی از وظایف نمایندگی های خارج از کشور است و باید سفارت خانه ها در تسهیل و معرفی محصولات ایرانی چه در ابعاد صنعتی و چه در عرصه های تولیدات کشاورزی، بسیار فعالانه تر عمل کنند. سفارت خانه ها باید تابلوی معرفی اقتصاد کشور به شمار روند.
این نماینده مجلس ادامه می دهد: اهمیت بحث اقتصاد و روابط دیپلماسی اقتصادی به حدی است که برخی از کشورها که با یکدیگر روابط سیاسی ندارند نمایندگان قوی تجاری را در کشور مقصد مستقر می کنند و با شدت موضوع صادرات را پی گیری می کنند ما نیز می توانیم فارغ از کنش ها و واکنش های سیاسی با کشورها، هیئت های اقتصادی را به کشورها اعزام کنیم و مجدانه و قوی در صحنه اقتصاد جهانی عمل کنیم.
به هر حال به نظر می رسد روندی که موجب شد زعفران و به دنبال آن پسته ایران سیر قهقرایی در جهان طی کند، گریبانگیر خرما نیز شده است و این محصول استراتژیک که می تواند ارزآوری پایداری را برای کشور فراهم کند با مشکلات صادرات فله ای، بی توجهی به صنایع تبدیلی و معرفی نشدن از سوی نمایندگی های ایران در خارج از کشور روبه رو شده است و رفته رفته عرصه صادراتی خرما از فعالیت های صادراتی کشور حذف خواهد شد.
هم چنین با از بین رفتن نخلستان ها، سیستم منابع طبیعی جنوب به شدت دستخوش حوادث قرار خواهد گرفت. چرا که نخلستان ها در تثبیت شرایط جغرافیایی و منابع خاکی مناطق جنوب نقش مهمی دارد. از سوی دیگر هر روز در این مناطق شاهد طوفان و گرد و غبارهای مختلفی هستیم. حال اگر نخلستان ها به هر دلیلی تهدید شود و نسبت به حفاظت آن ها نظارت های جدی نباشد نه تنها در تولید خرما دچار مشکل می شویم بلکه بیش از پیش شاهد تخریب منابع طبیعی و خاکی هم در مناطق جنوب خواهیم بود.