نگاهی به عملیات فتح‌المبین

محمدحسین منصف
معاونت تحقیقات ـ بنیاد حفظ آثار ونشر ارزش‌های دفاع مقدس استان مازندران
نبرد فتح‌المبین با نام طرح عملیاتی کربلای 2 طراحی و به نام عملیات فتح‌المبین معروف گشت، این عملیات با شرکت نیروی زمینی ارتش، سپاه پاسداران و بسیج مستضعفین، جهادسازندگی و پشتیبانی نیروی هوایی از تاریخ دوم فروردین 1361 به مدت 8 روز با رمز یا زهرا(س) در منطقه عمومی دزفول – شوش انجام شد.
این عملیات از طریق 4 قرارگاه مشترک با نام‌های قرارگاه قدس قرارگاه نصر ـ قرارگاه فتح قرارگاه فجر انجام می‌شد. اما از آن جایی که تیپ 25 کربلا در قرارگاه فتح سازماندهی شده بود، نگاه ما در این مقاله بیشتر به سمت و سوی فعالیت‌های این قرارگاه است. تیپ 25 کربلا به استعداد 16 گردان و 8 گروه و تیپ 8 نجف اشرف با استعداد 8 گردان به همراهی یک گردان رزمی از لشکر 92 زرهی در قالب قرارگاه فتح با هدف تصرف ارتفاعات رقابیه مستقیماً از حاشیه تنگه رقابیه و آب‌گرفتگی وارد عمل شد. مأموریت قرارگاه فتح تصرف تنگه رقابیه و منطقه دوسلک بود که در تنیجه آن عقبه لشکر 1 مکانیزه عراق بسته می‌شد. در صورت موفقیت این قرارگاه و الحاق نیروهای آن با نیروهای قرارگاه قدس، خط نهایی عملیات تأمین می‌شد. البته لازم به ذکر است که با اقدام دشمن در تاریخ 29/12/60 مبنی بر استقرار 230 تانک در دهانه تنگه رقابیه، مأموریت قرارگاه فتح در شب اول عملیات، صرفاً به اعزام گروه‌های آرپی‌جی‌‌زن از تیپ 25 کربلا و تیپ 8 نجف اشرف برای شکار تانک‌های یاد شده محدود گردید. در تاریخ 4/1/61، مرحله دوم عملیات به عهده قرارگاه فتح گذاشته شد و این قرارگاه موفق شد جبهه دفاعی دشمن را به سقوط کشانده و تنگه رقابیه و ارتفاعات رقابیه را آزاد ساخته و شکست سنگینی را نصیب دشمن سازد.
ارتش عراق که این شکست سنگین را نمی‌پذیرفت بارها و به ‌شدت اقدام به پاتک‌های سنگین برای بازپس‌گیری تنگه رقابیه نمود، اما مقاومت مثال‌زدنی نیروهای خودی (تیپ 25 کربلا ـ تیپ 8 نجف اشرف و گردان زرهی لشکر 92 و...)‌ و روحیه بالای آنان موجب شکست نهایی دشمن در این محور و حفظ و تامین اهداف مرحله دوم عملیات گردید. در مرحله سوم عملیات، تیپ 25 کربلا، به همراهی قرارگاه فتح، ماموریت داشت منطقه برغازه را تصرف و از آنجا به سمت منطقه دوسلک پیشروی کند. در این مرحله دشمن برای مصون ماندن از انهدام و اسارت نیروهایش عقب‌نشینی را آغاز کرد و در مرحله چهارم عملیات در روز 8/1/61 تمامی قرارگاه‌های چهارگانه فعال شده و دشمن را کاملاً به زانو درآوردند. در این مرحله، قرارگاه فتح (متشکل از تیپ 25کربلا، تیپ 8 نجف اشرف و لشکر 92 زرهی)‌ با اجرای مانور ماهرانه‌ای از تنگه‌ زلیجان به سمت بزغازه و دوسلک پیشروی کردند و مناطق مزبور را کاملاً به تصرف درآوردند و به قرارگاه نصرالحاق نمودند. و سپس به سمت مرزهای بین‌المللی پیشروی کردند. بدین‌سان عملیات فتح‌المبین ظرف 8 روز موجب آزادسازی بیش از 2400 کیلومتر مربع از اراضی اشغالی شامل دهها بخش و روستا و سایت‌های راداری 4و 5 جاده مهم دزفول ـ دهلران گردید. با پیروزی این عملیات شهرهای دزفول ـ ‌اندیمشک و شوش دانیال و مراکز مهمی چون پایگاه هوایی دزفول از تیررس آتش توپخانه دشمن خارج شد. تلفات دشمن در این عملیات به 15000 اسیر و 4000 کشته بالغ گردید.
عملیات فتح‌المبین با به کارگیری شیوه‌های نوین و تفکر انقلابی فرزندان این مرزوبوم نقش مؤثر ابتکار عمل را که از ویژگی‌های انقلابی سازمان رزم سپاه بود به اثبات رسانید و باعث شد تا هماهنگی و توانمندی فرماندهان و طراحان انقلابی ارتش و ابتکارات فرماندهان جوان سپاه را به رخ ژنرال‌های مغرور بعثی و کارشناسان نظامی خارجی در ارتشک عراق بکشاند.
نکاتی جالب از عملیات فتح‌المبین پرواز20 دقیقه‌ای با جت آموزشی اف 5 از دزفول به تهران
دشمن بعثی که از قرائن و شواهد و استفاده از عکس‌های ماهواره‌ای انجام عملیات بزرگی را از سوی ایران در منطقه عملیاتی فتح‌المبین حدس زده بود، در تاریخ 29/12/1360، دو روز مانده به شروع عملیات فتح‌المبین، تک‌های مختل‌کننده و شدیدی را علیه سازمان یگان‌های تکارور و عمل‌کنند آغاز کرد. هجوم سنگین دشمن عملاً 2 محور از چهار محور طرح اصلی عملیات را از دسترس خارج نمود و مجموعه‌ی طرح اصلی عملیات فتح‌المبین را با مشکل روبرو ساخت و به این ترتیب ضریب اطمینان کافی برای آغاز عملیات را بر هم زد. شرایط مزبور باعث شد تا فرماندهان تصمیم به مشورت مستقیم و رودررو با امام(ره) و کسب تکلیف از ایشان بگیرند.
تصمیم بر آن شد که فرمانده سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به نیابت از قرارگاه کربلا با امام(ره) در تهران ملاقات کنند.
زمان در این شرایط بسیار مهم بود و فاصله تهران تا دزفول معضل بزرگی بود. سرتیپ خلبان شهید حق‌شناس با پیشنهاد خود این معضل را حل کرد، پیشنهاد او این بود که فرمانده سپاه را با یک فروند جت آموزشی دوکابین اف 5 ظرف 20 دقیقه به تهران برساند. با توجه به عدم آموزش‌های مخصوص خلبانی که ممکن بود بر اثر سرعت زیاد برای فرماندهی سپاه خطرناک باشد، این پرواز به همین ترتیب انجام شد و ساعتی بعد نماینده قرارگاه کربلا در جماران به حضور امام(ره) رسید. امام(ره) پس از استماع سخنان فرمانده سپاه،‌ توصیه به طلب خیر از قرآن‌کریم کردند. با اشاره به سوره مبارکه فتح همه‌ی تردیدها را به یقین مبدل ساخت. بدین ترتیب علاوه بر پاسخ مثبت امام(ره) ‌برای آغاز عملیات، نام عملیات نیز با استعانت از آیات سوره‌ی فتح، فتح‌المبین انتخاب شد. فرماندهی سپاه، ساعتی بعد از دیدار با امام، به همان طریقی که آمده بود به دزفول بازگشت و بشارت پیروزی و فرمان امام را برای فرماندهان قرارگاه کربلا تشریح کرد.
135 گردان خودی در برابر 170 گردان دشمن!‌
از اصول مسلم و پذیرفته شده‌ی جنگ این است که نیروی حمله‌کننده به مواضع پدافندی دشمن می‌بایست 3 برابر آن‌ها باشد و با احتساب 170 گردان دشمن در عملیات فتح‌المبین، نیروهای ایرانی می‌بایست 3 برابر دشمن یعنی 510 گردان وارد عملیات می‌کردند اما مجموعه گردان‌های عمل‌کننده ایرانی در عملیات فتح‌المبین 135 گردان بود که 100 گردان از سپاه پاسداران و 35 گردان از ارتش جمهوری اسلامی بود. تیپ 25 کربلا مجموعاً 16 گردان در این عملیات وارد صحنه نبرد کرد.
توپخانه دشمن قبل از خطوط مقدم، به تصرف درآمد!!
از جمله نکات جالب در عملیات فتح‌المبین این بود که نیرویی ویژه از تیپ 27 محمد رسول‌الله که مأموریت تصرف منطقه علی‌گره‌زد و خاموش کردن آتش توپخانه مستقر بر روی آن را داشت،‌ بدون توجه به حوادث اطراف خود، ‌مخفیانه تا اعماق خطوط دشمن نفوذ کرد و با ناباوری، ‌قرارگاه توپخانه دشمن در عقبه نیروهای عراق را که دارای استعداد تخریت 82 قبضه توپ بود را به تصرف خود رد آورد. این امر باعث شد تا خطوط مقدم دشمن در این منطقه دچار هرج‌ومرج و فروپاشی شود.