تاریخچه سلاح پنهان

فرهاد فرجاد

مین به عنوان سلاحی انفجاری برای حفاظت از مناطق ویژه مثل مرزها و یا محدودکردن حرکت دشمن (در مناطق جنگی) و در دو نوع کلی زمینی و دریایی، از جمله قدیمی‌ترین حربه‌های نظامی به شمار می‌رود که هنوز جایگاه خود را در ارتش‌های جهان از دسا نداده، بلکه به طراحی‌های جدید نیز تن داده است.

سابقه استفاده بشر از اشکال نخستین این سلاح به رم باستان باز می‌گردد، زمانی که سربازان رومی بر سر راه دشمنان حفره‌های کوچک به اندازه کف پا کنده و در آنها میخ‌های تیز پر می‌کردند، سپس وی حفره‌ها را می‌پوشاندند. اروپایی‌ها در قرون وسطی گودال‌های کوچکی کنده و داخل آ»ها میخ‌های چهار شاخی به نام «کالتروپ» می‌ریختند تا حرکت صفوف دشمن را مختل کند. بر پایه بعضی متون تاریخی، شخصی به نام «ژوگ لیانگ» از پادشاهی «شو» در چنین (قرون سوم میلادی) گونه‌ای از مین‌های زمینی را اختراع کرد که قابلیت انفجاری داشتند. متون دیگری نیز حاکی از استفاده چینی‌ها از مین‌های زمینی انفجاری علیه حملات مغول در سال 1277 پس از میلاد هستند. در حدود قرن چهارده یا پانزده میلادی، سلسله مینگ موفق شد گونه‌ مدرن‌تری از مین را که با پودر سنگ و باروت ساخته می‌شد، به کار گیرد.

در سال 1573 در شهر آگزبور (جنوب آلمان، مرکز باواریا) یک مهندس نظامی به نام ساموئل زیمرمان نوعی مین انفجاری موسوم به «فلادرماین» را اختراع کرد که قدرت انفجاری بسیار زیادی داشت. این‌گونه مین تا اواخر قرن 19 کاربرد گسترده‌ای داشت که از جمله موارد استفاده آن می‌توان به جنگ‌های داخلی اروپا در قرن 18، انقلاب آمریکا (استقلال طلبان) و جنگ شمال و جنوب (جنگ داخلی آمریکا) اشاره کرد.

نخستین نوع مین‌های انفجاری ضد نفر که به لحاظ مکانیکی بسیار مدرن بودند توسط نیروهای ژنرال گابریل رینز در جریان نبرد «یورک‌تاون» در سال 1862 ساخته شد. این مین‌ها به فیوز برقی مجهز بودند و از قابلیت انفجار کنترل شده (از راه دور و با نیروی اپراتور خودی) برخوردار بودند. ارتش آلمان در جنگ جهانی اول موفق شد طراحی‌های مدرن‌تری از این مین‌های فیوزدار را ارائه کند. در مقابل انگلیسی‌ها نیز دست به کار ساخت نوعی از مین‌های زمینی شدند که حاوی گازهای سمی بود و می‌توانست علاوه بر نیروی نابود کننده حاصل از انفجار، شماردیگری از سربازان را مسموم کند. نیروی تخریبی این مین‌ها آن قدر بالا بود که اتحاد جماهرشوروی تا دهه 80 نیز به تولید آن مبادرت می‌ورزید. مین‌های شیمیایی در ادامه راه را برای تولید مین‌های هسته‌ای هموار کردند که در حال حاضر در ارتش بریتانیا و آمریکا ساخته می‌شوند.

با توجه به تاریخچه مختصری که از اختراع و کاربرد مین ذکر شد، می‌توان انواع مین‌های زمینی را که در ارتش‌های کنونی رایج هستند به این شرح تقسیم کرد:

1- مین‌های ضدخنثی که در صورت مبادرت دشمن به خنثی، منفجر می‌شوند و به هیچ وجه قابلیت خنثی شدن را ندارند.

2- مین‌های ضد تانک

3- مین‌های ضد نفر

4- مین‌های جنگی

مقابله با استفاده از مین‌های زمینی به دنبال تلاش‌های مستمر سازمان بین‌المللی ICBL (مخفف عبارت مقابله بین‌المللی با استفاده از مین‌های زمینی، شبکه‌ای است متشکل از 1200 سازمان غیر دولتی در 60 کشور جهان که در سال 1992 تاسیس شده) در تاریخ 1 مارس 1999 معاهده‌ای در اتاوای کانادا امضا و به اجرا درآمد که به معاهده اتاوا مشهور شد و منع تولید و استفاده از مین‌های ضدنفر را مد نظر قرار می‌داد. اگر چه در متن این معاهده به مین‌های ضد تانک و یا دیگر انواع مین‌های انفجاری اشاره‌ای نشده بود واز این لحاظ، اقدامی به شمار می‌آمد اما نخستین تلاش جهانی و رسمی برای مقابله با آثار استفاده از این گونه تسلیحات نظامی در ارتش‌های دنیا بود. معاهده اتاوا در ابتدا به امضای 122 کشور رسید و در ادامه شمار امضا کنندگان به 153 کشور ادامه یافت. اما هنوز 40 کشور دیگر مد نظر معاهده هستند که به امضای آن تن نداده‌اند.

تولید کنندگان مین‌های زمینی

بر اساس گزارش سازمان ICBL در اوت 2004، یازده کشور (که هیچ کدام معاهده اتاوا را امضا نکرده‌اند) جزو تولید کنندگان اصلی مین‌های زمینی به شمار می‌روند. این کشورها عبارتند از: کوبا، هندوستان، ایران، عراق، میانمار، نپال، کره‌شمالی، پاکستان، فدارسیون روسیه، سنگاپور و ویتنام.

در گزارش یاد شده همچنین آمده است: ترکیه پس از امضای معاهده اتاوا تولید مین‌های زمینی را متوقف کرده، مصر به طور غیررسمی اعلام کرده که تولید مین را از سال 1988 متوقف کرده، آمریکا از سال 1997 دیگر مین‌های ضد نفر را تولید نمی‌کند (اما در یک بیانیه دولت آمریکا در فوریه 2004 اعلام شد که آمریکا توسعه مین‌های ضد نفر و ضد تانک را ادامه خواهد داد). کره جنوبی اعلام کرده که از سال 2000 هیچ‌گونه مینی را تولید نکرده است. چین در سپتامبر 2003 به طور رسمی خبر از توقف تولید مین‌های زمینی را داد. در مارس 2004 یک مقام لیبیایی اظهار داشت که لیبی هرگز به تولید مین‌های ضد نفر مبادرت نورزیده. پرو نیز اعلام کرده که از ژانویه 99 تولید مین را متوقف کرده است و دانمارک نیز پس از امضای معاهده اتاوا تولید مین را متوقف ساخته است.