نماز جمعه و ضرورت‌ احیای ظرفیت‌ها

1_ نوزدهمین گردهمایی ائمه جمعه کشور هفته آینده در تهران برگزار می‌شود؛ امامان جمعه‌ای که در حقیقت سنگربانان نهادی هستند که از ذخایر معنوی و ممتاز در اندیشه جمهوری اسلامی به شمار می‌آیند. باید توجه داشت "نماز جمعه"، تجلی سیاست اسلامی است که در کنار ذکر خدا و تقوای الهی، روشنگری و بصیرت سیاسی _ اجتماعی مومنین را با ظرافت دنبال می‌کند. به عبارتی شبکه‌بندی سراسری نماز جمعه، که منبعث از "ولایت" است تحت هدایت ائمه جمعه در تلاش بوده. تا دل‌های مومنین را به واسطه این فرضیه سیاسی _ عبادی به حاکمیت دینی پیوند زند. نمازهای جمعه به عبارتی دیگر کنگره عظیم هفتگی بوده و هستند که به طور همزمان به گستره نقشه ایران اسلامی از شمال تا جنوب و از غرب تا شرق برگزار می‌شوند و مانوری عظیم در همبستگی ملی و مشارکت عمومی محسوب می‌شوند...
2_ اقامه نماز جمعه که به ابتکار امام راحل از همان ماههای اولیه پیروزی انقلاب احیا و نهادینه گردید به سرعت توانست جایگاه بی‌بدیل و تعیین‌کننده‌ای در روند جاری کشور کسب کند و به عنوان تریبون رسمی نظام اسلامی در اقصی نقاط کشور، ملت انقلابی را در راستای اهداف و غایات متعالی خویش بسیج و منسجم سازد. نمازهای جمعه در آن لحظات بحرانی و حساس، نقش مهمی در همبستگی ملی و وحدت عمومی ایفا کردند.
3_ نماز جمعه و به تبع آن امام جمعه واجد کارکردها و ظرفیت‌های ذو ابعادی هستند که در صورت تحقق همه جانبه آنها می‌توان به بسیاری از اهداف و برنامه‌های کوتاه مدت و بلندمدت جامه عمل پوشانید. نماز جمعه نهادی است که در کنار کارکرد عبادی و تعلیمی _ تربیتی خود می‌تواند به عنوان یک مرکز فرهنگ ساز و جریان ساز در معادلات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی وارد میدان شود. نماز جمعه می‌تواند یک نهاد اطلاع رسان و یک نقاد اجتماعی و ناظر ملی باشد که به عملکرد تمام نهادهای درون نظام نظارت داشته و آنها را در بوته نقد و ارزشیابی خود قرار دهد. همچنین اگر توجه داشته باشیم که در راس نماز جمعه شخصیت امام جمعه قرار می‌گیرد و او یک روحانی است که از دیرباز به عنوان گروه مرجع افکار عمومی محل رجوع توده‌ها و نخبگان بوده می‌توان دریافت میدان نماز جمعه، گستره‌ای عظیم و وسیع از ظرفیت‌های بکری است که متاسفانه چندان مورد توجه نبوده‌اند. سوال اصلی همایش پیش روی باید همین باشد که چه کنیم تا این ظرفیت‌ها، احیا شوند؟!
4_ با اینکه اکنون در بیش از 480 نقطه کشور نماز جمعه برگزار می‌شود اما می‌توان اذعان داشت که تا کارآمدی نهاد نماز جمعه فاصله بسیار است. نمازهای جمعه و ائمه جمعه ما بنا به دلایل و موانع بسیار قادر نبوده‌اند که ایده‌ها و اهداف خود را در حد واسط بودن بین مردم _ حاکمیت ایفا کنند. نکته تاسف‌آورتر آنجاست که عزمی برای زدودن برخی اشکالات و خلاها با وجودی که شناسایی شده‌اند، وجود ندارد یا نمی‌تواند موثرتر عمل کند. مثلا جایگاه حقوقی ائمه جمعه در نظام اداری کشور مبهم بوده و با اینکه اهمیت موضوع برای بسیاری روشن شده معلوم نیست چه کسی باید به نحوی کارشناسی شده و با توجه به مصالح این نهاد حساس دینی وارد عمل شود و با بسیاری از دفاتر ائمه جمعه همواره از مشکلات و کاستی‌های مالی و بودجه‌ای رنجمی‌برند اما از آن طرف چون گفته می‌شود نهاد نماز جمعه باید مردمی باشد نه دولتی پس باید دخل و خرج خود را تامین کند. سایر مشکلات مربوط به این نهاد به این نحو، پیچیده و لاینحل مانده‌اند. البته باید خاطر نشان کنیم در مسیر فرهنگ اقامه نماز و بسط معنویت و کارآمدی نهادهای دینی به ویژه نهاد سیاسی _ عبادی نماز جمعه تمام نهادهای درون نظام مسئول و موظف هستند و باید پرسید چقدر مقامات و لوازم شایسته و بایسته این مهم را معمول داشته‌اند؟!
5_ همچنان که در گذشته انقلاب و مقاطع پرمخاطره، نمازهای جمعه موجب حفظ وحدت و هوشیاری ملت و نهایتا خنثی سازی تبلیغات دشمنان شده‌ا ند اکنون نیز این نقش حیاتی، بیش از پیش ضرورت پیدا کرده است. در آینده انقلاب و در مسیر وصول به افق‌های پیش روی نظام اسلامی نیز انتظار این است که نهاد پرظرفیتی چون نماز جمعه نه تنها باید در پیشبرد تفاهم اجتماعی، بسط معنویت و نماد وحدت ظهور و بروز داشته باشد بلکه لازم است موثرترین نقش را در نقد عملکردها و پرسشگری از مسئولان و کارگزاران نظام برعهده گیرد.
امامان جمعه باید ضمن ارتباط وثیق با مردم و نخبگان اجتماعی، زبان گویایی برای مطالبات حقیقی شهروندان و لایه‌های مختلف اجتماعی باشند و به خوبی خواسته‌ها و ضرورت‌ها و اولویت‌ها را نمایندگی کنند. نمازهای جمعه بایستی در هر منطقه، همایش هفتگی نقد و نقادی سازنده، مشفقانه و دلسوزانه‌ای باشند که مسئولان را به شعارهای اصیل نظام دینی یعنی عدالت‌ورزی، خدمت رسانی، پاسخگویی، امانت‌داری و... رهنمون سازند.
6_ به نظر می‌رسد در حال حاضر تشکیلات ائمه جمعه نیاز به سازماندهی و برنامه‌ریزی موثرتری دارد. البته ابزارهای این مطلوب کاملا روشن است و باید سایر نهادها و ارگان‌ها در این راستا، نهاد متولی هدایت و سیاستگذاری نماز جمعه را یاری رسانند. آموزش مستمر، ا طلاع رسانی پویا و کارآمد به دفاتر ائمه جمعه، تزریق نیروهای جدید و جوان حوزوی به مناصب نماز جمعه، تربیت نیروهای ویژه امانت جمعه در حوزه و ارتقای جایگاه حقوقی امامان جمعه مهمترین مواردی هستند که میتوانند رافع موانع باشند و خلاها را تا حدود زیادی پرکنند.