عوامل عقب‌ماندگی در صنعت گردشگری و جهانگردی در ایران

زینب فدایی
دولت ایران برای جذب سالانه 20 میلیون گردشگر خارجی، برنامه‌ای 20 ساله تدارک دیده است. در حالی که تعداد گردشگران خارجی به طور متوسط در برنامه سوم توسعه سالانه 700 هزار نفر بوده، دولت پیش‌بینی کرده که تعداد گردشگران خارجی از ایران تا سال 1389 به چهار میلیون نفر برسد.
ایران به لحاظ جاذبه‌های توریستی یکی از ممتازترین مناطق جهان است. تنوع آب و هوا در فصل‌های مختلف سال در کنار آثار زیبا و کم‌نظیر باستانی، هنرهای ظریف و سنت‌های دیرینه، تصویر یکی از پرجاذبه‌ترین کشورهای جهان را ترسیم می‌کند که متأسفانه در 25 سال گذشته مورد بی‌مهری قرار گرفته است.
گردشگرانی که به ایران می‌آیند علاقمند به آشنایی با فرهنگ ایرانی هستند و می‌خواهند از منظر یکی از کانون‌های تمدن بشری در دنیا، ایران را بشناسند. ذهنیت منفی داخلی در قبال گردشگران خارجی و فضای مبهم و تاریکی که درباره ایرانیان در خارج وجود دارد صنعت گردشگری را در حالت انزوا نگه داشته و ایران می‌کوشد که خود را از این انزوا خارج کند. البته در این میان مشکلات مختلفی نیز وجود دارد.
یکی از این مشکلات، کمبود هتل‌های مناسب است. در بسیاری از شهرهای توریستی کشورمان، محل اقامت مناسب برای گردشگران خارجی وجود ندارد. این مسأله سبب شده است که این مناظر زیبا و بدیع مورد کم‌لطفی قرار بگیرد. وجود محل‌های مناسب اقامتی برای گردشگران یکی از راه‌های جذب توریست در کشورمان می‌باشد. در چند شهر بزرگ و توریستی ما شاهد وجود هتل‌های شیک و مدرن هستیم ولی در اغلب موارد در مناطق کویری و خشک این هتل‌ها وجود ندارد و این مکان‌ها از لیست بازدید گردشگران به دلیل فقدان اسکان خارج می‌شود. در صورت از بین رفتن این ذهنیت منفی نه تنها وجهه ایران در مناطق مختلف بروز و آشکار می‌شود بلکه شاهد رکورد صنعت توریسم و به تبع به یکی از منابع مهم درآمدزایی تبدیل می‌شود.
در فضای سال‌های اول انقلاب و در دوران جنگ تحمیلی، گردشگری موضوعی فرعی و تنوعی به حساب می‌آمد و تا شروع اولین برنامه پنج ساله توسعه بعد از جنگ جایی در برنامه دولت نداشت.
اجرای سه برنامه پنج ساله نیز نشان داد که توسعه گردشگری و جذب گردشگر خارجی یک آرزوست و در فضای غبارآلود و پرتنش داخلی و خارجی راه به جایی نمی‌برد. این در حالی است که در سال گذشته سه میلیون ایرانی به خارج سفر کرده‌اند و در مقابل تنها 700 هزار نفر خارجی به عنوان گردشگر وارد ایران شده‌اند. در قانون برنامه پنج سال سوم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی پیش‌بینی شده بود 13 میلیون و 600 هزار نفر گردشگر خارجی وارد کشورمان شود اما گزارش‌ها نشان می‌دهد که مجموع گردشگران خارجی در طول پنج ساله برنامه سوم از سه میلیون و پانصد هزار نفر تجاوز نکرده است. بر اساس آمار سالانه حدود 300 هزار نفر ایرانی برای تفریح و گردشگری به ترکیه می‌روند و مسافران ایرانی سوریه و امارات متحده عربی گاه از این رقم فراتر است. هدف اصلی جلب گردشگر خارجی، کسب درآمد و ایجاد اشتغال است که اقتصاد ایران سخت به آن نیازمند است. بر اساس آمار رسمی سالانه حدود 700 نفر وارد بازار کار می‌شوند و اقتصاد ایران به طور متوسط تنها می‌تواند 500 هزار شغل ایجاد کند. در اهداف برنامه پنج ساله سوم ایجاد 355 هزار فرصت شغلی نیز پیش‌بینی شده بود ولی آمار نشان می‌دهد در سه سال اول حدود 27 هزار فرصت شغلی ایجاد شده است.
ناوگان هوایی، زمینی وریلی که نقش عمده‌ای در جلب گردشگر دارد با مشکلات بسیاری روبه‌روست صنعت هوایی ایران زمین‌گیر است و شبکه راه‌‌آهن ایران نیز قدیمی و فرسوده و با 7600 کیلومتر طول سالانه، نه میلیون مسافر را جابه‌جا می‌کند.
بزرگراه‌های کشور هنوز پاسخگوی نیازهای روزمره نیست و اغلب راه‌های کشور فرسوده هستند و ضریب اطمینان و ایمنی در جاده‌های بین شهری بسیار پایین است و این نیز سبب ناامنی برای گردشگران خارجی برای دیدن مناظر طبیعی و توریستی می‌شود. به نظر می‌رسد توسعه گردشگری و جهانگردی و جلب گردشگر خارجی به چیزی بیش از امکانات داخلی نیازمند است و بدون دستیابی به تفاهم بین‌المللی و پایداری مناسبات دوستانه میان ملت‌ها به دست نخواهد آمد.