حزب‌الله لبنان الگوی مقاومت جنبش‌های اسلامی

با آغاز حرکت انقلابی امام موسی صدر در اواخر دهه 1960، تعداد زیادی از جوانان لبنانی از احزاب ملی و چپ به «حرکت المحرومین» و «جنبش امل» پیوستند ، امابا از دست دادن 2 رهبر اصلی این جنبش (امام موسی صدر و شهید مصطفی چمران ) جنبش امل ، توانایی حفظ وحدت و یکپارچگی نیروهایش را از دست داد.
از طرفی چرخش ایدئولوژیک برخی عناصر سیاسی امل از مذهب شیعه به سمت حرکت سیاسی لائیک ، انگیزه جوانان شیعی را برای پیوستن به صفوف مجاهدین تقویت کرد.جالب آنکه ، همان جوانانی که در سالهای اولیه مقاومت اسلامی و نیز در سالهای بعد به صفوف مجاهدان پیوستند، پس از ظهور اندیشه جدید مقاومت اسلامی ، حزب الله را در سال 1982تشکیل دادند.
این مجموعه های شیعی بر حول محوری گردآمده بودند که دارای این ویژگی ها بود:
1) حضور رهبران شیعه در هسته اولیه مقاومت اسلامی؛
2) تلاش برای رفع محرومیت از شیعیان لبنان؛
3) برخورداری از حمایت های مرجعیت تشیع و حضرت امام خمینی؛
4) الگوگرفتن از نیروهای سپاه پاسداران به عنوان نماد انقلاب اسلامی ایران؛
5) مبارزه با اشغالگری صهیونیستی و کسب استقلال سیاسی برای لبنان؛
6)مقابله با حضور نیروهای نظامی کشورهای غربی، (به ویژه آمریکا و فرانسه) در لبنان؛
6) مخالفت با نظام ناعادلانه طائفه گری در لبنان؛
مجموعه های متفرق اسلامگرا که بعلبک را پایگاه خود قرار داده بودند بدرستی دریافتند که در شرایط حاضر تنها راه نجات ، حفظ وحدت و یکپارچگی است.آنها در تاثیرپذیری از دیدگاه های سیاسی امام خمینی و در اعتقاد به ضرورت مقابله با رژیم صهیونیستی با یکدیگر وحدت نظر داشتند. از این رو به این نتیجه رسیدند در شرایطی که ظرفیت لازم برای مبارزه با دشمن خارجی در دیگر احزاب و سازمان های سیاسی شبه نظامی وجود ندارد، باید با بهره گیری از تجارب انقلاب اسلامی ایران به فکر ایجاد تشکیلاتی متناسب با وضعیت جاری خود باشند.بر همین اساس ، کمیته ای 9 نفره در پاییز 1982 برای پی ریزی چارچوب سیاسی موردنظر شکل گرفت و شروع حرکتهای نظامی حزب الله نیز متقارن با همین ایام بود.
پس از عملیات علیه تفنگداران آمریکایی در بیروت که منجر به هلاکت 270 نفر از نیروهای نظامی آمریکا شد، در 11 نوامبر 1982، اولین عملیات شهادت طلبانه علیه مقر فرماندهی ارتش رژیم غاصب صهیونیستی در شهر صور توسط شهید »احمد قصیر» انجام و منجر به هلاکت 76 افسر و سرباز صهیونیستی شد. در این عملیات که با انفجار یک کامیون TNT انجام گرفت ساختمان چهار طبقه مقر فرماندهی صهیونیست ها به طور کلی منهدم گردید.پس از اتمام کار کمیته 9 نفره ، شورای لبنان متشکل از 5 نفر از اعضای کمیته قبلی به وجود آمد. این شورا نیز تا مدتها به دلیل ملاحظات امنیتی و تشکیلاتی به صورت غیرعلنی به فعالیت خود ادامه می داد.با این وجود بتدریج چهره هایی چون سیدعباس موسوی ، شیخ صبحی طفیلی ، شیخ حسن کورانی ، سیدحسن نصرالله ، حسین موسوی (ابوهشام)، محمدرعد و... به عنوان رهروان اسلامگرا در بعلبک و جنوب لبنان معروف شدند.هنگامی که تشکیلات و سازماندهی حزب الله و مقاومت (شاخه نظامی آن)، استحکام لازم را پیدا کرد، حزب الله دریافت که باید هویت مقاومت اسلامی را اعلام کند زیرا کتمان این مساله ، گرچه مقاومت را از ضربه پذیری و نابودی زودرس محفوظ می داشت ، اما از نظر دستاوردهای سیاسی ، حزب را در حاشیه دیگر گروههای سیاسی قرار می داد.در این راستا ، در 6 ژانویه 1984، مقاومت اسلامی در لبنان با صدور اولین بیانیه نظامی با امضای مقاومت اسلامی ، اعلام موجودیت کرد. در واقع نیاز حزب الله به حضور سیاسی باعث شد مقاومت اسلامی به شکل مستقل و رسمی به فعالیت خود ادامه دهد.با گسترش عملیات مقاومت علیه اشغالگران توسط شورای لبنان ، شعارهایی با عبارت »حزب الله ظهور یافت » ، البته نه به عنوان رسمی یک گروه سیاسی ، بلکه به معنای عام آن به کار می رفت تا این که در ماه می 1984، شورای لبنان تصمیم گرفت نام ثابتی برای تشکیلات خود انتخاب و بیانیه های خود را با آن نام صادر کند.
لذا نام »حزب الله لبنان» انتخاب و دفتر سیاسی حزب ، راه اندازی شد. در این زمان ، حزب الله سعی در گسترش و همه گیرکردن مقاومت داشت و می خواست شبکه های کوچک مقاومت را به خود جذب کند؛ بنابراین پس از مدتی توانست بعد از بعلبک در بیروت و مناطق جنوبی لبنان ، حضور فعال پیدا کند.
این امر باعث شد حزب الله بدون واهمه لو رفتن ، حجم عملیات نظامی علیه ارتش رژیم صهیونیستی در جنوب را افزایش دهد.سرانجام فشارهای نظامی حزب الله در طول سالهای 1983 و 1984، رژیم صهیونیستی را واداشت تا در 14 ژانویه 1985، تصمیم به عقب نشینی بگیرد. این عقب نشینی به سمت باریکه کمربند امنیتی از فوریه 1985 آغاز شد و به این ترتیب رژیم صهیونیستی، اولین شکست رسمی خود را تجربه می کند.همزمان با شروع این عقب نشینی از شهر صیدا، حزب الله در یک گردهمایی رسمی در 16 فوریه 1985 با صدور نامه ای سرگشاده ، هویت ، استراتژی و برنامه ایدئولوژیک خود را برای اولین بار اعلام می کند و به فعالیت های پنهانی خود خاتمه می دهد. نقش بلامنازع حزب الله در رهبری و سازماندهی مقاومت های مردمی و پرهیز از بزرگنمایی اختلافات میان احزاب رقیب در مواجهه با اسرائیل در کنار موفقیت کم نظیر این حزب در عقب راندن رژیم صهیونیستی به کمربند امنیتی ، موجب شد جایگاه حزب الله نه تنها در عرصه های داخلی بلکه در عرصه های بین المللی ارتقا یابد و کسب مشروعیت بین المللی برای این حزب ، سیر صعودی پیدا کند.این مساله حتی در میان صحبتهای سران رژیم صهیونیستی نیز مشهود بود .صریح ترین اعتراف از آن اسحاق رابین ، در زمان تصدی وزارت دفاع رژیم صهیونیستی بود که گفت: »حمله نظامی اسرائیل باعث شد تا غول شیعه از بطری، خارجی شود.»
نگرانی مقامات صهیونیستی پس از این پیروزی ، به خاطر ترس از گسترش روش مبارزاتی حزب الله میان مسلمانان نوار غزه و کرانه غربی رود اردن ، روند فزاینده ای به خود گرفت. پس از صدور نامه سرگشاده ، فعالیت های رسمی و علنی حزب الله اوج گرفت و از حالت صرفا امنیتی و کاملا محرمانه خارج شد و حالت نیمه محرمانه پیدا کرد. محبوبیت روزافزون حزب الله پس از علنی شدن آن ، سبب شد جوانان مسلمان بیشتری به این حزب بپیوندند که این امر، خود به تقویت حرکتهای اسلامگرا در لبنان کمک می کرد و از طرفی حساسیت سوریه را نسبتا به آنچه رشد رادیکالیزم دینی می خواند، برانگیخته بود.
در عین حال تشکیل حزب الله در بدو امر، برخی گروههای سنتی سیاسی در جنوب لبنان را متوجه خود ساخت و این مساله حتی تا مرز درگیری های نظامی هم پیش رفت که البته موقتی بود. توافقنامه »دمشق 1» که با فشار ایران و سوریه در 30 ژانویه 1989 میان حزب الله و گروههای سیاسی نظامی قدیمی تر امضاء شد، تا حدودی از این درگیری ها کاست ، اما کاملا به آن پایان نداد.اما با اصرار سوریه در اکتبر 1990، توافقنامه »دمشق 2» به امضا رسید و سرانجام به درگیری ها پایان داد.این درگیری ها که در واقع ، فرصتی طلایی برای رژیم صهیونیستی به حساب می آمد، به قدرت نظامی و ساختار تشکیلاتی امل که به خاطر چرخش های ایدئولوژیک رهبرانش از نظر سیاسی تضعیف شده بود ضربات سختی وارد کرد.به این ترتیب ، تمرکز سیاسی و نظامی برای مقاومت علیه تجاوزطلبی اسرائیل به گروه حزب الله که طرفدارانش بسرعت بیشتر می شدند، منتقل شد.
در این راستا ، در دهه 90 میلادی ، رژیم صهیونیستی دو عملیات بزرگ دیگر را در لبنان با هدف سرکوب مقاومت اسلامی و ایجاد کمربند امنیتی ، سازماندهی کرد:
الف- عملیات تسویه حساب، 1993؛
ب- عملیات خوشه های خشم، 1996؛
در عملیات تسویه حساب که هفت روز به طول انجامید، هدف اصلی صهیونیست ها، از بین بردن رابطه شیعیان و طوائف مختلف با حزب الله بود اما نتیجه معکوس به دنبال داشت.این عملیات نه تنها رابطه شیعیان با حزب الله را از بین نبرد، بلکه یک نوع همبستگی ملی میان تمام طوائف مذهبی لبنان درخصوص مشروعیت مقاومت ایجاد کرد.عملیات خوشه های خشم نیز به عنوان »آخرین تلاش گسترده رژیم غاصب صهیونیستی برای سرکوب حزب الله» 17 روز به طول انجامید در این تهاجم ، مهمترین فاجعه در روستای »قانا» به وقوع پیوست که 107 نفر در آن فاجعه به شهادت رسیدند.انعکاس خبر این فاجعه ، محکومیت های شدید جهانی را در پی داشت. حزب الله در پاسخ به این تهاجم ، شهرک های یهودی نشین را زیر آتش موشکهای خود قرار داد و شهرک نشینان را وادار به عقب نشینی از مواضع خود کرد.شدت و قدرت این پاسخ ، اشغالگران صهیونیستی را مجبور کرد از حمله به مناطق مسکونی تا حد زیادی پرهیز کند. این عملیات همچنین قدرت و توان دفاعی حزب الله را بیش از پیش به نمایش گذاشت.اما اتفاق مهمی در این زمان رخ داد و با به دست آوردن رسمیت مقاومت علیه اشغالگری در جریان جنگ 1996، حزب الله توانست با تجدید و تثبیت حضور خود در پارلمان ، از »جنبه سیاسی» نیز رسمیت پیدا کند.در خلال سال های 1985 تا اواخر دهه 90 میلادی ، حزب الله با چالشهای دیگری مواجه شد اما آنها را با موفقیت از سر گذراند. ترور و ربودن رهبران حزب الله از سوی عناصر صهیونیستی یا هواداران آنها، یکی از مهمترین چالشهای فراروی این حزب بود. در این سالها، افرادی نظیر سیدعباس موسوی (دومین دبیرکل حزب الله ) و شیخ راغب حرب به شهادت رسیدند و برخی دیگر نظیر شیخ عبدالکریم عبید ربوده شدند. خطر دیگری که حزب الله را تهدید می کرد، خطر تجزیه و انشعاب این حزب پس از برکناری شیخ صبحی طفیلی » اولین دبیرکل حزب الله » بود. وی بتدریج ، علم مخالفت علیه حزب الله را برافراشت ، اما درایت حزب الله در برخورد با گروههای انشعابی نشان داد این گروهها پایگاه محکمی در میان مردم لبنان ندارند و بزودی انشعابیون مجبور شدند به حقانیت راه حزب الله اعتراف کنند.
همانطوری که اشاره شد ، پس از پیروزی حزب الله در جنگ 1996 و تبدیل شدن مقاومت به خواست ملی در میان کلیه طوائف مذهبی لبنان ، موفقیت های فزاینده دیگری در سطح داخلی و منطقه ای از آن حزب الله شد که حاکی از دوران اقتدار کامل این حزب است.برخورد دو بالگرد صهیونیستی حامل 73 کماندو در جنوب لبنان که منجر به کشته شدن تمامی سرنشینان آن شد، افکار عمومی رژیم صهیونیستی را علیه دولت خود »مبنی بر عقب نشینی هر چه سریع تر» برانگیخت و حزب الله با جنگ روانی و رسانه ای خود به این مساله شدت بیشتری بخشید.در عملیات انصاریه در سال 1997، جاسوسان اسرائیلی برای اولین بار در تله مین گذاری شده به دام افتادند و اسرائیل از لحاظ اطلاعاتی نیز برای نخستین بار شکست خورد.یکی از فعالیت های مهم حزب الله در برخورد با نظامیان اشغالگر، استفاده از رسانه هایی چون »تلویزیون المنار»، »رادیو النور» و »هفته نامه العهد» برای بیان دیدگاه ها و مواضع خود بود. حزب الله با استفاده از این ابزارها، یهودیان شهرکهای مناطق اشغالی فلسطین را هدف قرار داد و با یک برنامه ریزی حساب شده روانی ، زمینه ساز فرار نیروهای صهیونیستی را فراهم کرد. علاوه بر آن ، حزب الله در عرصه های اجتماعی و سیاسی داخلی نظیر انتخابات شهر و روستا، پیروزی های چشمگیری به دست آورد.
خدمت رسانی در عرصه های اجتماعی ، یکی دیگر از شاخه های فعالیت حزب الله بود. از طرف دیگر، روابط حزب الله با دولت از زمان امیل لحود روبه بهبودی گذاشت.در پی نزدیکی دولت و حزب الله ، مزدوران آنتوان لحد 3 ژوئن 1999، به فرمان ارتش صهیونیستی از جزین در جنوب لبنان به صورت یکجانبه عقب نشینی کردند. روند عقب نشینی تحت فشار حزب الله و افکار داخلی رژیم صهیونیستی به گونه ای بود که یکی از محورهای مبارزات انتخاباتی نخست وزیران اسرائیل در سال 1999 را شامل می شد. ایهود باراک ، تنها رقیب نتانیاهو در مبارزه انتخاباتی وعده داده بود در صورت پیروزی ، ارتش رژیم صهیونیستی را در خلال یک سال از جنوب لبنان خارج کند. وی پس از پیروزی خود، زمان عقب نشینی را حداکثر تا پیش از هفتم ژوئیه 2000 مشخص کرد.نهایتاً ، در بامداد 24 می 2000 (مطابق با 4 خرداد 1379) ارتش اسرائیل به یکباره و به صورت کاملا ناگهانی اقدام به تخلیه کلیه مواضع خود در جنوب لبنان کرد و دولت لبنان بعد از آن ، 25 می 2000 را روز مقاومت و آزادسازی اعلام نمود.