در جست‌وجوی سیمای انقلاب

 آرش فهیم
صدا و سیما طی سال های اخیر در بازنمایی تصویری انقلاب اسلامی گام های روبه جلویی را برداشته است. علاوه بر رونمایی از بسیاری از تصاویر مستند و آرشیوی بازمانده از روزهای پرخون و آتش انقلاب، سریال هایی با درونمایه تاریخ معاصر و زمینه ها و بسترهای انقلاب اسلامی چند سال است که به مناسبت سالگرد دهه فجر روی آنتن می رود. به طوری که به نظر می رسد رسانه ملی به خاطر جایگاه و رسالت فرهنگی و رسانه ای خودش سعی کرده تا کم کاری غیرقابل پذیرش عرصه سینما در زمینه ترسیم انقلاب را جبران کند. هرچند، ادای دین به این حماسه رهایی بخش و تاریخ ساز و کار برای آن همواره ناکافی و پایان ناپذیر است. آنچه سیما برحسب وظیفه و تعهد در قبال انقلاب اسلامی انجام می دهد گرچه روبه ترقی و پیشرفت بوده است، اما با توجه به شأن و عظمت این انقلاب، هنوز با نقطه مطلوب فاصله دارد.
نمایش دوسریال «ارمغان تاریکی» و «تبریز در مه» در هفته های اخیر باعث شد که وزن و سطح تولیدات رسانه ملی برای بزرگداشت انقلاب ارتقا یابد. این دو ارمغان، توانستند رضایت خیل عظیم مخاطبان را به دست آورند. به خصوص مجموعه «ارمغان تاریکی» که دارای ارزش های ساختاری و هنری قابل قبولی است. به علاوه این که موضوعی مهم- و نکبت بار- را دستمایه قرار داد. گروهک موسوم به منافقین که همچون نماینده حقیقی شیطان، در مقابل جبهه حق ایستاده و مانند اژدهایی پرعطش از خوردن خون هموطنانمان سیر نشده است.
«تبریز درمه» نیز نشانه ای از بالارفتن تجربیات محمدرضا ورزی و نزدیک تر شدن کار او به سطح بالای سینمایی است. توجه به زمینه های ایجاد خیزش ملت ایران برابر سلطنت و بازخوانی حال در آینده تاریخ، اقدام مناسبی برای کار فرهنگی در راستای اهداف انقلاب است.
با وجود این ثمرات و حرکات، همچنان که گفته آمد، کارهای بسیاری درباره انقلاب در رسانه ملی هنوز باقی مانده است. نکته قابل تأمل این است که صدا و سیما در اصل و اساس و به طور مطلق وظیفه ای جز توزیع فرهنگ برآمده و همراه با انقلاب و خنثی سازی مین ها و پرتگاه های مرئی و نامرئی درمسیر حرکت کاروان انقلاب ندارد. با این حال می توان به جز این هدف کلی، تمرکز خاص بر موضوع مشخصی به نام «وقوع انقلاب اسلامی ایران درسال 1357 خورشیدی» را نیز یکی از اهداف مکمل و مهم رسانه ملی دانست. براین اساس، می توان ملاحظاتی را درنظر گرفت.
از جمله این که غالب فیلم ها و سریال هایی که به مناسبت و با موضوع پیروزی انقلاب اسلامی ساخته و به نمایش درمی آیند، روایتی توصیفی را درباره این موضوع به مخاطب عرضه می کنند. مثلا دراین سریال ها به درستی گفته می شود که رژیم سلطنتی حاکم بر ایران ظالم و وطن فروش و وابسته و مستبد و جانی و... بود. اما نگاه تحلیلی و معرفت بخش درباره این مفاهیم در آثار نمایشی بسیار کمرنگ است. به طور خاص، درسریال «ارمغان تاریکی» که امسال پخش شد، موضوع منافقین و خیانت های آن به طور عمیق شکافته نشد. مخاطب سریال تصاویری از واقعیت های هولناک درباره این گروهک را دید، اما در نهایت معلوم نشد که این سازمان تروریستی چرا دچار این وضعیت شد.
نکته مهم این است که سریال ها و فیلم هایی که در سیما به مناسبت انقلاب ساخته و به نمایش درمی آیند بیش از هرچیز باید پاسخگوی پرسش ها، شبهات و تردیدهای بخشی از مردم و به خصوص جوانان نسبت به انقلاب اسلامی باشند. می توان کار ساخت هریک از این سریال ها را با یک چرا آغاز کرد. مثلا چرا یک گروهک به نام منافقین به وجود آمد و به مقاتله با هموطنان و همنوعان خودش پرداخت؟
هدف اساسی از ساخته شدن و به نمایش درآمدن سریال و فیلم درباره انقلاب اسلامی در سیما این است که هم از پتانسیل قابل توجه دراماتیک این موضوع برای تولید آثار نمایشی بهره گرفته شود و هم این که به این وسیله شناخت عمومی نسبت به انقلاب افزایش یابد.
البته این کار تنها از پس نویسنده فیلمنامه و کارگردان برنمی آید. باید اتاق های فکری، متشکل از مبارزان انقلابی که هم دلسوخته اند و هم به قدر کافی از زیروبم های انقلاب آگاه هستند و هم بر ابزار رسانه و هنر تسلط دارند راه اندازی شود تا فیلمسازان را برای چنین موضوعاتی تغذیه کنند. مهمترین ملاک آنها هم این باشد که در سریال ها و یا تله فیلم ها، آگاه سازی درباره باطل بودن رژیم پهلوی و برحق بودن قیام مردم علیه آن حتما لحاظ شود.
برای تحقق چنین هدفی، اتاق ها و کار گروه های مذکور باید مقدماتی چون تحقیق و پژوهش برای نگارش فیلمنامه را الزامی کنند. دیگر این که از تولید آثار ضعیف برای این مناسبت به طور جدی ممانعت شود. چرا که دفاع بد از یک موضوع مانند تخریب آن است.
یکی از موضوعاتی که در بسترسازی و ایجاد فرایند انقلاب اسلامی نقش مهم و غیرقابل انکار دارد، بی عدالتی و فقر اقتصادی حاکم بر ایران در دوران ستمشاهی بود. اکثریت قریب به اتفاق مردم ایران قبل از انقلاب از ساده ترین امکانات زندگی محروم بودند و در مقابل ،اشراف و سرمایه داران و نوکیسه های وابسته به رژیم مواهب مادی گسترده ای را در اختیار داشتند. بدون شک، بی عدالتی، پس از دین ستیزی و فسادگستری، دومین عامل مهم در شکل گیری جنبش انقلابی علیه طاغوت بود. هم از این رو در جای جای گفتارها و نوشتارهای بزرگان این انقلاب، به ویژه رهبری آن تأکید بر عدالت خواهی و مبارزه با فقر و و محرومیت دیده می شود. همچنان که در بیانیه سال 67 امام خمینی(ره) خطاب به هنرمندان، مبارزه با سرمایه داری و بی عدالتی یکی از ویژگی های هنر مورد تأیید قرآن برشمرده شده است. اما متأسفانه در غالب سریال ها و فیلم هایی که با موضوع انقلاب اسلامی در سیما ساخته و به نمایش درآمده اند، این مهم کمرنگ جلوه یافته است.
نکته حائزاهمیت دیگر این که پرداختن به موضوع انقلاب اسلامی و بسترها و تبعات آن نباید تنها به دهه فجر و سالگرد پیروزی انقلاب محدود شود. بلکه در سرتاسر سال باید سریال ها و آثاری در این زمینه به نمایش درآید. البته حماسه هایی چون انقلاب اسلامی و دفاع مقدس مانند منابعی بی پایان و لبریز از ثروت پیش روی هنرمندان و دست اندرکاران دستگاه های فرهنگی و رسانه ای ما قرار دارند و هر چقدر درباره این موضوعات فیلم و سریال ساخته شود، باز هم کم است. ای کاش پیش از تولیدات خنثی و بی ثمر، شاهد آثاری با الهام از این حماسه ها باشیم.