تحلیل روابط ایران و چین (بخش سوم)

روابط ایران و چین، فراتر از نفت
احتمال حمایت چین از ایران یا آمریکا در درگیری احتمالی میان این دو کشور در کوتاه مدت وجود ندارد، چرا این کشور اکنون از یکی از طرفین حمایت می کند؟ آیا ایران غیرهسته ای با روابط خوب با آمریکا، اروپا و اسرائیل در جهت منافع شرکت های نفتی نخواهد بود؟ آیا نگرانی های مربوط به تامین انرژی چین در صورتی که بزرگترین تامین کننده نفت این کشور خود را در معرض خطر حمله قرار ندهد، کاهش نخواهد یافت؟
به نظر می رسد سیاست های بین المللی و نگاه راهبردی چین به اندازه منافع اقتصادی برای این کشور اهمیت داشته باشد. پیش از دهه 1800، چین یک قدرت مسلط در آسیا محسوب می شد و خود را پادشاه منطقه می دانست. رهبران چین، تجزیه این کشور توسط اروپایی ها، شکست در جنگ چین-ژاپن و ضعف پکن در قرن بیستم را به عنوان بی عدالتی های بیشرمانه ای می دانند که بر چین تحمیل شده است و همچنان تسلط پکن بر آسیا را به عنوان حق تاریخی و فرهنگی آن می دانند. اگرچه این نگرانی ها تازگی ندارند اما چین تنها در طول دو دهه گذشته در عمل به این نگرانی ها توجه کرده است.
چین در پی تغییر تعادل قدرت در آسیا است
چین در تلاش برای تغییر تعادل قدرت در آسیا و در حال تلاش برای حذف حضور آمریکا در منطقه است. این کشور مدتهاست که خواستار ایجاد موسسات جدید در شرق آسیاست که در آنها آمریکا و شرکای این کشور مانند هند و استرالیا حضور نداشته باشند. به طور کلی، چین تلاش کرده است تا بین آمریکا و متحدان و دوستان قدیمیش در آسیا فاصله بیندازد.
نیروی نظامی چین بسیار توانمند شده است
احتمالا مهمتر از همه اینها این است که ارتش چین تجدید قوای جدی را در 20 سال گذشته انجام داده و نه تنها فناوری ها و دکترین های فضایی و سایبری جدیدی را توسعه داده بلکه نیروهای متعارف خود را نیز مدرنیزه کرده است. نیروی هوایی ارتش چین در صدد تبدیل خود به بزرگترین ناوگان هوایی منطقه در 10 سال آینده است؛ نیروی دریایی نیز در حال توسعه توان خود در اقیانوس ها و دریاهاست و زیردریایی های جدیدی را طراحی کرده و مصمم به افزودن ناوهای هواپیمابر به ناوگان خود است؛ ارتش چین توان راهبردی موشکی هسته ای و متعارف خود را مدرنیزه و تقویت کرده است. مختصرا، چین در حال توسعه چشمگیر توان عملیاتی خود در زمانی است که با تهدید خارجی جدی مواجه نیست. تسلیحات سایبری و فضایی آن به طور خاص ضعف های آمریکا را هدف قرار داده است. اگرچه طرح های راهبردی چین علنی نشده، اما ماهیت توان نظامی آن به این نکته اشاره می کند که این کشور در تلاش برای تبدیل خود به قدرتی مسلط در آسیاست.
چین در تلاش است تا از قدرت آمریکا در منطقه بکاهد
با توجه به این تحولات، روابط چین با ایران در جهت سه مورد از اهداف یادشده، فراتر از تامین انرژی است. اولا، اگر چین خواستار جایگزینی آمریکا به عنوان قدرتی مهم در آسیا باشد باید اطمینان حاصل کند که آمریکا توجه خود را به منطقه ای دیگر معطوف کرده است. همانطور که وانگ جیسی، یکی از تحلیلگران برجسته چین در امور آمریکا در سال 2004 می نویسد: "حقایق ثابت کرده اند که فرورفتن عمیق آمریکا در باتلاق خاورمیانه به صورتی که نتواند به راحتی از آن نجات یابد، در جهت منافع بین المللی ماست. " در واقع چین با مخالفت خود با همکاری با آمریکا و اروپای غربی درباره ایران و حفاظت از تهران در شورای امنیت سازمان ملل با تضعیف قطعنامه های تحریمی، اطمینان می یابد که انرژی واشنگتن در خاورمیانه صرف می شود. آنگاه چین می تواند به پیشروی آرام اما مداوم خود به سوی تسلط بر آسیا بدون دخالت موثر آمریکا ادامه دهد. این در حالی است که پیشروی تدریجی چین به اندازه ایران پیشرفته در انرژی هسته ای توجه جدی آمریکا را جلب نمی کند. زمانی که توجه آمریکا از آسیا-اقیانوسیه منحرف شود، منافع چین تامین خواهد شد.
در صورت شکست برنامه های آمریکا در قبال ایران، اعتبار چین در منطقه افزایش می یابد
پیروزی یا شکست سیاست آمریکا درباره ایران همچنین می تواند پیچیدگی هایی را برای اعتبار آمریکا در آسیا و همچنین برای اعتبار چین داشته باشد. کشورهای آسیایی درباره ظهور چین خصوصا جسارت نظامی پکن نگرانند و همچنین به تعهد آمریکا به این منطقه اطمینانی ندارند. این کشورها ممکن است روزی با گزینه تسلیم شدن در برابر خواسته های چین در روابط تجاری و بحث های سرزمینی تسلیم شوند یا از کوتاه آمدن با امید به حمایت های آمریکا سر باز زنند. اگر آمریکا در نهایت نتواند از دستیابی ایران به توان هسته ای جلوگیری کند، چین نیز سهمی در این شکست داشته و این تبعات زیادی برای آسیا خواهد داشت. آمریکا دهه هاست که منافعی را در خاورمیانه دارد اما چین تنها اخیرا به عنوان بازیگر منطقه ای مطرح شده است (در سال 1998، ارزش تجارت چین با خاورمیانه تنها 7.4 میلیارد دلار بود؛ تا سال 2007، این رقم تقریبا 12 برابر شده و به 93.7 میلیارد دلار رسید). اگر پکن بتواند در این منطقه با واشنگتن مواجه شود، ممکن است کشورهای آسیایی نیز به این نتیجه برسند که چین قطعا می تواند در آسیا نیز بر آمریکا پیروز شود. در این صورت اعتبار آمریکا ضربه خورده و در نتیجه کشورهای آسیایی روابط خود را با چین تقویت خواهند کرد.
در نهایت، چین می تواند از حمایت خود از ایران به عنوان برگ برنده ای در مذاکرات آینده اش با آمریکا استفاده کند. به طور مثال اگر تلاش های آمریکا در توقف فعالیت های هسته ای ایران با شکست مواجه شود، چین می تواند از حمایت خود از سیاست های آمریکا علیه ایران در قبال توقف فروش تسلیحات واشنگتن به تایوان استفاده کند. در واقع، چین در گذشته به طور تلویحی اعلام کرده که حمایتش از ایران با حمایت آمریکا از تایوان مرتبط است:
در جریان سفر کلینتون به چین در سال 1998، پکن و آمریکا درباره درخواست آمریکا برای توقف تسلیح تایوان به سپر دفاع موشکی در ازای تعهد چین به توقف همکاری موشکی با ایران بحث کردند اما به توافق نرسیدند. همچنین در جریان مذاکرات آمریکا و چین درباره کنترل تسلیحات در فوریه 2002، یک مقام چینی به آسوشیتدپرس گفت که آمریکا نمی تواند چین را به دلیل همکاری با ایران به نقض تعهداتش متهم کند زیرا خود این کشور نیز مقادیر زیادی تسلیحات به تایوان فروخته است. این مقام افزود که فروش تسلیحات آمریکایی به تایوان نیز به نوعی گسترش تسلیحات محسوب می شود.
چالش هایی مانند آنچه در بالا به آنها اشاره شد می تواند به موضع آمریکا در آسیا ضربه زده و تبعات منفی را بر اعتبار آمریکا در خاورمیانه داشته باشد.          ادامه دارد...