اندیشه سیاسى مسلمانان (بخش صد و شصت‌ و ششم)

اندیشه ابن رشد و اهمیت آن
معرفی و طرح کلیات اندیشه سیاسی محمد ابن رشد از آن جهت اهمیت دارد که وی نقش بسزایی در احیای فلسفه اسلامی در جهان اسلام و انتقال آن به دنیای غرب به ویژه متفکران اروپایی داشته است. از طرف دیگر، در این موضوع به زبان فارسی آثار معدودی به نگارش درآمده و اثر جامعی که ابعاد و زوایای اندیشه سیاسی این متفکر را با نگاه به مبانی وی معرفی کند، وجود ندارد.
البته چند سالی است که تلاش مبارک و خوبی از سوی پژوهشکده علوم و اندیشه سیاسی دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم در خصوص معرفی اندیشه سیاسی علما و فقهای اسلامی و ایرانی صورت می گیرد که کتاب «اندیشه سیاسی ابن رشد» نوشته آقای محمد سلمان نیز از آن جمله است که مسلماً در گزارشی که از اندیشه ابن رشد در چند شماره آتی ارائه می کنیم، به این منبع ارزشمند مراجعه خواهیم کرد. ویژگی اصلی اثر حاضر در این است که آرا و نظریه ها را با استفاده از متون و منابع اصلی منتسب به ابن رشد ساماندهی کرده است، گرچه اغلب آثار وی متونی ترجمه شده به زبان عربی می باشند.
اندیشه سیاسی ابن رشد جزیی از فلسفه سیاسی اوست که در آن از ضرورت اهتمام به ایجاد مدینه فاضله به مثابه الگویی قابل تحقیق بحث می شود. از نظر ابن رشد، عقل بشری قادر به تشخیص مبادی و غایت است. به زعم وی، عقل سیاسی و عقل عملی که مبتنی بر عقل نظری اند، تفکیک امور ذاتی از امور عرضی در امور عمومی را بر عهده دارند. وی همچنین انتخاب بهترین روش برای نیل به هدف ها در امور انسانی را بر عهده عقل عملی و سیاسی می داند.(1)
مطابق با الگوی مقالات گذشته این ستون تلاش خواهیم کرد پس از آشنایی اجمالی با زندگی و زمانه ابن رشد، بنیادهای اندیشه سیاسی وی را بررسی کرده و سپس به تبیین مفاهیم کلیدی اندیشه وی از قبیل؛ نسبت سنجی رابطه دین و سیاست، رابطه فرد و اجتماع، حکومت و همچنین حقوق و وظایف متقابل حکومت و مردم بپردازیم.
زیست‌نامه ابن رشد
أبوالولید محمدبن احمدبن رشد اندلسی یا ابن رشد (زاده سال 1126 میلادی در کوردوبا، اسپانیا : درگذشته 10 دسامبر 1198 در مراکش) فیلسوفی مشایی مشرب، طبیب، سیاستمدار، منجم و قاضی دوران موحدون در اندلس اسلامی بود. در اکثر زبان های غربی او را با نام «اورئوس» (Averroes) می شناسند که به نوعی همان تلفظ «ابن رشد» است. فلسفه او را در غرب «اوروئسیسم» می نامند که می تواند به «ابن رشدگرایی» ترجمه شود. او تلاش داشت فلسفه ارسطویی را با اسلام تطبیق دهد.
تولد او در اوج بحران سیاسی مرابطون در سال 520 قمری است. وی با ذهن و فراستی مثال زدنی در ادبیات عربی، فقه و کلام، حفظ و تفسیر قرآن و حدیث آموزش دید و به زودی در اکثر رشته های علمی زمان خود سرآمد شد. گرچه او از مسلمانان سنی مالکی مذهب بود، اما به سبب توانمندی های علمی و مدیریتی در امور آموزشی که داشت و سبب تقرب وی به دربار خلیفه بود، مورد حسد و حقد دیگران قرار گرفت، به گونه ای که در زمان زندگی مورد زجر و طعن و نفرین علمای اسلامی قرار گرفت و از طرف کلیسا نیز آثار او را محکوم دانستند. «فصل المقال» کتاب مشهور اوست که در آن به گونه ای متفاوت به قرآن نگاه می کند و از سوی بعضی به عنوان کتابی کفرآمیز اعلام شده است.
ابن رشد بزرگ ترین کسی است که در زمینه سازگاری مکتب تهافت (غزالی) با مکتب مشاء (فارابی و ابن سینا) گام برداشت . او بزرگ ترین فیلسوف بلامنازع مسلمین است . از فلسفه ارسطو سیراب شده و هرگز از دایره نگرش اسلامی بیرون نرفته است . هر کجا ابن سینا و فارابی کوتاهی کرده باشند، آنان را مورد انتقاد قرار می دهد و هرگاه غزالی محق باشد حق را به او می دهد، همچنین وقتی خطا کرده و یا عمداً از راه صواب منحرف شده باشد، او را استهزا کرده و متهم به سفسطه می کند.(2)