زلزله اسنودن غرب را تکان می دهد/ فخرالدین اسدی

پایگاه بصیرت؛ گروه سیاست خارجی/ اکنون دیگر نام " ادوارد اسنودن" برای کاخ سفید و سازمان سیا به یک کابوس تبدیل شده است. هفته گذشته ادوارد اسنودن، پیمانکار سابق سازمان جاسوسی آمریکا، از جاسوسی مستمر ایالات متحده در خاک کشورهای اروپایی پرده برداشت و این موضوع منجر به خشم افکار عمومی غرب از واشنگتن و سازمان سیا شده است. تازه‌ترین نظرسنجی انجام ‌شده در آلمان نشان می‌دهد پس از افشاگری اسنودن از فعالیت‌های جاسوسی آمریکا، میزان اعتماد مردم این کشور نسبت به واشنگتن به‌شدت کاهش یافته است.

هم اکنون پرونده جاسوسی آمریکا در خاک اروپا به گونه ای مفتوح شده است که دولتمردان غربی چاره ای جز پیگیری آن نمی بینند. نشت اطلاعات از دستگاههای امنیتی و سیاسی آمریکا قبلا نیز وجود داشته است. بسیاری از این اطلاعات در سایت ویکی لیکس توسط "جولیان آسانژ" منتشر شد. با این وجود نشت اطلاعاتی اخیر به مراتب از مورد مربوط به آسانژ حساس تر است، زیرا پرده از بسیاری از فعالیت های جاسوسی آمریکا در خاک کشورهای اروپایی بر می دارد. این روزها باراک اوباما به شدت از ادامه افشاگری های اسنودن هراسان است. افشای هر یک از اطلاعات فوق محرمانه مربوط به جاسوسی آمریکا در خاک اروپا می تواند منجر به تقویت سونامی خشم شهروندان اروپایی نسبت به ایالات متحده شود.

چرا مقامات غربی از افشاگری های اسنودن می هراسند؟

شاید در وهله اول به نظر برسد که صرفا مقامات سیاسی و امنیتی آمریکا از افشاگری های اسنودن در خصوص جاسوسی ایالات متحده نگران باشند. اما این هراس مربوط به مقامات اروپایی نیز می شود! واقعیت امر این است که بسیاری از فعالیت های جاسوسی سفارتخانه ها و نیروهای امنیتی آمریکا در خاک اروپا با چراغ سبز دستگاههای امنیتی و حتی پارلمانهای کشورهای غربی صورت گرفته است. بر این اساس، قراردادهای امنیتی مخفیانه ای میان سازمان سیا و دستگاههای امنیتی اروپا تنظیم شده است. بنابراین در آینده ای نزدیک بسیاری از کشورهای ��روپایی در خصوص فروش اطلاعات شهروندان خود به سازمانهای جاسوسی آمریکا متهم خواهند شد. این اتهام متوجه بسیاری از احزاب اروپایی، اعم از سوسیالیست و راستگرا خواهد شد. عدم اعطای پناهندگی به اسنودن از سوی کشورهایی مانند آلمان، نروژ و فرانسه به خوبی نشان می دهد که کشورهای غربی علاقه ای نسبت به علنی سازی مناسبات پشت پرده امنیتی خود با ایالات متحده ندارند.

نکته مهم تر اینکه باراک اوباما  نیز در یکی از سخنرانی های اخیر خود نسبت به فعالیت های جاسوسی اروپا از ایالات متحده پرده برداشته است. به عبارت بهتر، رئیس جمهور آمریکا به صورت علنی کشورهای اروپایی را در مورد برخی افشاگری ها در خصوص خطوط قرمز امنیتی میان واشنگتن و اروپا تهدید کرده است. بدون شک سرویس های اطلاعاتی و امنیتی کشورهای اروپایی از جاسوسی آمریکا در خاک خود آگاه بوده اند، اما از افشای این فعالیت ها خودداری کرده اند. حتی هر بار این فعالیت های جاسوسی توسط برخی رسانه ها و روزنامه های غربی افشا شده است شاهد عدم جدیت مقامات دولتی و امنیتی کشورهای اروپایی در قبال پیگیری آن بوده ایم. در این خصوص به مورد جاسوسی ایالات متحده آمریکا از کشورهای اسکاندیناوی اشاره می کنیم.

پرونده ناتمام جاسوسی آمریکا از سوئد و نروژ

در سال 2010 میلادی، وزیر دادگستری سوئد پس از افشاگری های اولیه رسانه ها اذعان کرد که سفارت آمریکا در استکهلم از سال 2000 به طور مخفیانه به عملیات جاسوسی می‌پرداخته است. این در حالیست که در سال 2009 میلادی منابع رسمی و غیر رسمی در دانمارک و نروژ نیز از فعالیت های جاسوسی سفارت آمریکا در اسلو و کپنهاگ پرده برداشتند.  " کنوت استوربرگت" وزیر دادگستری نروژ که جهت توضیح در خصوص فعالیت های جاسوسی سفارت آمریکا در اسلو در پارلمان این کشور حضور یافته بود، اعلام کرد که پلیس امنیت نروژ و مقامات این کشور در جریان فعالیت های امنیتی آمریکا قرار داشته‌اند. استوربرگت آن ز مان ادعا کرد که تاکنون گزارشی در خصوص غیرقانونی بودن این فعالیت ها منتشر نشده و این حق همه کشورهاست که در راستای حفاظت از سفارت خود در خاک کشورهای دیگر فعالیت های امنیتی انجام دهند! وزیر دادگستری نروژ  در حالی این سخنان را مطرح کرد که متهمین اصلی جاسوسی برای سفارت آمریکا که چند تبعه نروژی بودند از این کشور گریخته بودند!

یکی از اصلی ترین عوامل جاسوسی آمریکا در سوئد و نروژ، وجود گرایشات ضد صهیونیستی در این دو کشور اروپایی بود. شهروندان دو کشور سوئد و نروژ گرایش های ضد صهیونیستی زیادی داشته و دارند و همین مسئله منجر به تشدید فعالیت های جاسوسی آمریکا در این دو کشور شد.

اما فعالیت های جاسوسی آمریکا در کشورهای اسکاندیناوی به این مرحله نیز ختم نمی شود. منابع موثق امنیتی در سازمان اطلاعاتی سوئد عنوان کرده اند که در سال 2009 میلادی، دو تبعه آمریکایی وارد سوئد شده  و بازرسی و تحقیقی غیرقانونی را در خصوص مظنونان تروریستی در این کشور اروپایی صورت داده اند. روزنامه "سونسکا داگ بلادت " در این خصوص نوشته است که منابع اطلاعاتی سوئدی در جریان این فعالیت ها قرار نداشته‎اند. جاسوسان آمریکایی در سوئد زیر نظر سفارت ایالات متحده آمریکا در استکهلم فعالیت داشته‎اند و پس از افشای ماهیت و مأموریتشان توسط دستگاه اطلاعاتی سوئد خاک این کشور را ترک کرده اند.

نکته قابل تأمل این که اکثر افشاگری های صورت گرفته در خصوص جاسوسی ایالات متحده در اسکاندیناوی توسط رسانه ها صورت گرفته است.  یکی از اصلی ترین متهمان پرونده جاسوسی آمریکا در سوئد سفیر سابق آمریکاست؛ فردی که به باراک اوباما بسیار نزدیک است و در حزب دموکرات نیز جایگاه ویژه ای دارد. مدتی پس از افشای جاسوسی ایالات متحده آمریکا در خاک سوئد،  "ماتیو برزون " سفیر سابق آمریکا به بهانه کمک به کمپین انتخاباتی اوباما در سال 2012، استکهلم را به مقصد واشنگتن ترک کرد.

به عبارت بهتر، اصلی ترین متهم جاسوسی آمریکا در خاک سوئد تحت نظارت دستگاههای امنیتی اسکاندیناوی به ایالات متحده بازگشت! دستگاه امنیتی و اطلاعاتی و دولت سوئد با وجود اطلاع از جاسوسی ایالات متحده در خاک این کشور و نقش سفیر سابق آمریکا در این خصوص، به وی اجازه خروج آزادانه از کشورشان را دادند و تاکنون نیز علیه وی اقامه دعوی نکرده‌اند. نکته قابل تامل دیگر اینکه پارلمان سوئد(Riksdag)  کمیته ای را جهت بررسی پرونده جاسوسی ایالات متحده در استکهلم تشکیل داد، اما به دلیل همکاری نکردن نهادهای امنیتی و عدم وجود اراده پیگیری در میان احزاب سوئدی این پرونده نیمه کاره رها شده است.

افشای برخی اسناد از سوی ویکی لیکس پرونده جاسوسی ایالات متحده در اسکاندیناوی و مخصوصا کشور سوئد را وارد فاز تازه ای کرد. ویکی لیکس برخی اسنادی را آزاد کرد که نشان دهنده جاسوسی کارل بیلت، وزیرامورخارجه سوئد برای ایالات متحده و وابستگی وی به دستگاههای اطلاعاتی آمریکاست. اسناد مربوط به کارل بیلت نشان می دهد که او برای اولین بار در سال 1973 میلادی به خبرچین آمریکا تبدیل شد. رابط اصلی بیلت و کاخ سفید "کارلرو" بوده است. کارلرو استراتژیست حزب جمهوریخواه و مشاور اصلی بوش پسر در دوران رقابت های انتخاباتی سال 2000 میلادی بود. کارلرو در دوره اول ریاست جمهوری بوش پسر نیز نقش عمده ای در تعیین مهره های نومحافظه کاران وابسته به بوش و دیک چنی داشت.

از مواضع رسمی تا اقدامات عملی

هم اکنون مقامات اروپایی سعی در القای این مسئله دارند که نسبت به جاسوسی ایالات متحده در خاک خود حساس هستند. اما به راستی اگر چنین حساسیتی وجود دارد چرا تا کنون جاسوسی علنی آمریکا در کشورهای سوئد، نروژ و دانمارک - که اسناد محکمی در خصوص آن وجود دارد- توسط کشورهای غربی پیگیری نشده است؟ مگر حداقل دو کشور سوئد و دانمارک از اعضای اتحادیه اروپا نبوده اند؟ مقامات اروپایی سعی می کنند لااقل در ظاهر مواضع سختی در خصوص جاسوسی ایالات متحده اتخا کنند.

«فرانسوااولاند» رئیس جمهور فرانسه از اعضای اتحادیه اروپا خواسته است تا موضعی متحد در برابر جاسوسی سازمان امنیت ملی آمریکا از نمایندگی‌ها و سفارتخانه‌های اروپایی اتخاذ کنند. حتی اولاند گفت‌وگو با آمریکا را منوط به تضمینی مبنی بر پایان دادن به جاسوسی از دیپلمات‌های فرانسوی و دیگر نمایندگان اروپایی کرده است. مقامات آلمانی که کشورشان مقصد عمده عملیات‌های جاسوسی بوده است نیز به شدت به این خبر واکنش نشان دادند و از آمریکا خواستند تا در این زمینه توضیح دهد. ضمن این که وزارت خارجه آلمان چند روز قبل سفیر آمریکا را فراخواند. اما جالب توجه این که کشورهای مختلف اروپایی که همواره خود را حامی آزادی بیان و گردش اطلاعات معرفی کرده اند، تحت فشار دستگاههای امنیتی و اطلاعاتی ایالات متحده آمریکا از اعطای پناهندگی به اسنودن خودداری می کنند!

به عبارت بهتر، افشاگر اصلی جاسوسی آمریکا در خاک اروپا به جای اینکه از سوی کشورهایی مانند فرانسه و آلمان مورد استقبال قرار گیرد، طرد می شود. هم اکنون میان مواضع رسمی و اقدامات عملی کشورهای اروپایی بر سر مواجهه با مسئله جاسوسی ایالات متحده شکافی عمیق وجود دارد. تجربه نشان داده است که دستگاه های امنیتی و اطلاعاتی کشورهای غربی تمایلی نسبت به مفتوح ماندن چنین پرونده های حساسی ندارند و از هیچ گونه اقدامی در راستای به حاشیه دارندن و کم اهمیت جلوه دادن آن فروگذار نمی کنند. از این رو ژست سیاسی اخیر اولاند و مرکل را نبایست به حساب جدیت آنها برای پیگیری بحران امنیتی ایجاد شده دانست.

معامله نانوشته میان مرکل و اوباما بر سر پرونده جاسوسی

طی روزهای اخیر توافقاتی ظاهری میان صدر اعظم آلمان و رئیس جمهور آمریکا بر سر پیگیری موضوع جاسوسی ایالات متحده در اروپا ایجاد شده است. باراک اوباما، رئیس‌ جمهور آمریکا ضمن تلاش برای کاهش دادن نگرانی‌های آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان، در خصوص جاسوسی ایالات متحده از دفاتر نمایندگی کشورهای اروپایی، با وی توافق کرد که دو طرف دیداری در سطوح بالا در خصوص این مساله با یکدیگر برگزار کنند.

افشاگری های اسنودن و حساسیت افکار عمومی غرب نسبت به این موضوع سبب شده است تا آنگلا مرکل صدر اعظم آلمان ( که خود را رئیس اصلی اتحادیه اروپا می داند) با اوباما و کاخ سفید وارد مذاکره شود. قطعا چنین مذاکره ای نمادین خواهد بود و در آن اقدامی عملی در راستای استیفای حقوق امنیتی از دست رفته کشورهای اروپایی صورت نخواهد گرفت. حتی اگر در پایان این مذاکرات  توافقاتی صوری بر  سر مناسبات امنیتی آمریکا و اروپا حاصل شود. اما به راستی هدف مرکل از ورود به این مذاکرات چیست؟ جهت پاسخ به این سؤال لازم است نکاتی را مد نظر قرار دهیم:

اخیرا روزنامه انگلیسی «گاردین» طرحی منتشر کرده است که نشان می‌دهد اقدامات جاسوسی آمریکا در آلمان قابل مقایسه با فعالیت‌های جاسوسی آمریکا در چین، عراق و عربستان است. هفته‌نامه آلمانی «اشپیگل» نیز  در گزارشی درباره جاسوسی آمریکا از نمایندگی‌های اتحادیه اروپا در واشنگتن به ابعاد تازه‌تری از اقدامات آمریکا در این زمینه پرداخته است. بنا بر اطلاعات منتشر شده، شرکت‌های اطلاعاتی آمریکا روزانه به نیم میلیارد ارتباط تلفنی، ایمیلی و پیام تصویری آلمان دسترسی داشته‌اند. به این ترتیب تمایل برای جاسوسی آمریکا از آلمان بسیار بیشتر از دیگر کشورهای اروپایی از جمله فرانسه بوده است.

در کنار این موارد، مطابق اسناد منتشر شده از  سوی هفته نامه اشپیگل، آلمان سومین شریک جاسوسی ایالات متحده آمریکا در نظام بین الملل محسوب می شود. بنابراین ایالات متحده آمریکا حتی به شرکای امنیتی خود نیز نگاهی ابزارگرایانه دارد. با وجود این مسئه آنگلا مرکل صدر اعظم آلمان سعی دارد با دو هدف عمده وارد مذاکرات امنیتی با دولت آمریکا شود:

1- نخستین هدف مرکل اقناع افکار عمومی کشورهای اروپایی است. صدر اعظم آلمان سعی دارد به صورت ظاهری خود را نسبت به وضعیت به وجود آمده خشمگین و ناراضی نشان دهد. این در حالیست که مرکل قبل از اقناع افک����ر عمومی غرب باید در خصوص مراودات امنیتی پنهانی برلین و واشنگتن، مخصوصا طی سال های صدارت اعظمی خود بر کشور آلمان پاسخگو باشد. به عبارت بهتر، مرکل در این پرونده یک متهم است نه طرف شاکی! صدر اعظم آلمان سعی دارد ضمن لاپوشانی مراودات پشت پرد�� امنیتی میان آلمان و آمریکا، خود را به  عنوان مدافع حریم خصوصی شهروندان کشورهای اروپایی جا زند، اما بر همگان مسجل است که مدیریت امنیتی مرکل نیز مانند مدیریت وی بر بحران اقتصادی اروپا محکوم به شکست است.

2-دومین هدف صدر اعظم آلمان بهره برداری سیاسی از یک بحران امنیت است. مرکل در مقاطع مختلف حضور خود در قدرت نشان داده است که اهل معاملات بزرگ و ریسک پذیر با آمریکاست. صدر اعظم آلمان چه در دوران حضور بوش در کاخ سفید و چه در دوران ریاست جمهوری اوباما معاملات و توافقات پشت پرده زیادی را با مقامات دو حزب دموکرات و جمهوریخواه بر سر بحران اقتصادی اروپا صورت داده است. اصلی ترین هدف مرکل از شکل دهی این توافقات جلب حمایت کاخ سفید از طرح های ریاضتی در اروپا بوده است. در حال حاضر نیز مرکل به دنبال تحقق یک معامله پشت پرده  با ایالات متحده آمریکاست.البته این بار جنس معامله اقتصادی نبوده و امنیتی است!

واقعیت امر این است که رئیس جمهور آمریکا و صدر اعظم آلمان هر دو در شرایط سختی به سر می برند. مرکل به سبب ناکامی در حل بحران اقتصادی اروپا به شدت تحت فشار افکار عمومی غرب قرار دارد. از سوی دیگر، انتخابات سراسری ماه سپتامبر( شهریور ماه ) در آلمان در پیش است. اصلی ترین دغدغه مرکل پیروزی حزب دموکرات مسیحی آلمان در انتخابات پیش روست. این در حالیست که سوسیال دموکرات های آلمان نیز جهت پیروزی در انتخابات خیز برداشته اند. مرکل در چنین شرایطی به حمایت های اوباما نیاز دارد.

باراک اوباما نیز در وضعیت سخت و بغرنجی قرار دارد. او باید بر روی پروژه خروج نظامیان آمریکایی از افغانستان و مسائل جاری در خاورمیانه تمرکز کند و عملا توان تقابل امنیتی با اروپا را در برهه فعلی ندارد. اوباما به خوبی می داند که اصلی ترین مجرم پرونده جاسوسی اخیر محسوب می شود و باید در این خصوص پاسخگو باشد.

در چنین شرایطی مرکل و اوباما به جای بحث بر سر واقعیات پرونده جاسوسی آمریکا از اروپا، دست به نوعی معامله سیاسی پشت پرده خواهند زد و امتیازاتی به یکدیگر خواهند داد. سکوت مرکل در قبال جزئیات جاسوسی آمریکا از اروپا در قبال حمایت اوباما از طرح های اقتصادی و سیاسی جنجالی  صدر اعظم آلمان در اتحادیه اروپا مبنای چنین معامله وقیحانه ای خواهد بود. مرکل و اوباما مانند بسیاری از سیاستمداران غربی نشان داه اند که حقوق حقه شهروندان آنها عملا اهمیتی برایشان ندارد، مخصوصا اگر پای یک معامله سیاسی بزرگ در میان باشد!

در نهایت این که رازهای واقعی جاسوسی آمریکا در اروپا، در خاک همه کشورهای عضو و غیر عضو در اتحادیه اروپا مدفون خواهد شد. بدیهی است که افرادی مانند آنگلا مرکل و حتی اولاند نیز کمترین تمایلی نسبت به این افشاگری ندارند. پرونده جاسوسی آمریکا در اروپا آغشته به خیانت تروئیکای اروپایی(آلمان، فرانسه و انگلیس) و سرویس های امنیتی غرب است. بدیهی است که گشوده شدن کامل این پرونده، از راز خیانت مقامات غربی نسبت به حریم خصوصی شهروندانشان پرده بر می دارد. از این رو پرونده جاسوسی اخیر در بهترین حالت به سرنوشت پرونده جاسوسی آمریکا در سوئد و نروژ و دانمارک تبدیل خواهد شد./