همگرایی اقتصادی ـ امنیتی، الزام امروز همسایگان خزر

علی موحد

نشست سران دریای خزر با حضور روسای جمهور ایران، روسیه، جمهوری اسلامی آذربایجان، قزاقستان و ترکمنستان در آستاراخان روسیه برگزار شد. در این نشست گام‌های بلندی برای نزدیک‌تر شدن دیدگاه‌ها و همکاری‌های همسایگان برداشته‌ شد و چندین تفاهم‌نامه و در نهایت، بیانیه پایانی به‌عنوان سند اتحاد همسایگان خزر به امضای این کشورها رسید. این نشست نشان داد که اراده‌ای قوی میان همسایگان خزر برای رسیدن به نتایجی مطلوب برای همگان و در نهایت تعیین رژیم حقوقی دریای خزر براساس اصل انصاف وجود دارد.

از نکات بسیار مهم در این نشست، توافقات دوجانبه میان ایران و سایر همسایگان خزر است که مهم‌ترین آن، دیدار سران ایران و روسیه و توافق طرفین برای تحکیم مناسبات ازجمله مقابله با تهدیدات اقتصادی و امنیتی غرب است.

این تفاهم‌نامه‌ها در حالی به امضای حاضران در نشست رسید که بررسی تحولات منطقه نشانگر لزوم همگرایی بیشتر همسایگان در قالب‌های مختلف است که تعلل در این زمینه، نتایج منفی بسیاری برای تمام همسایگان و در نهایت، منطقه به همراه خواهد داشت. تحولات ماه‌های اخیر اوکراین می‌تواند درسی مهم برای همسایگان خزر باشد و آنان را برای همگرایی بیشتر پر تلاش‌تر کند.

تحولات اوکراین یک اصل مهم را اثبات کرد و آن اینکه، غرب هرگز شریکی مطمئن برای این کشورها نخواهد بود و صرفاً در چارچوب منافع خود عمل می‌کند. چنانکه با این دیدگاه از یک‌سو، اوکراین را به آتش کشیده و از سوی دیگر، با وجود رویکردهای مسالمت‌آمیز مسکو، در نهایت رو در روی آن قرار گرفته و برای حذف آن به ابزارهای مختلف چنگ می‌زند. استفاده از سیاست تحریم اقتصادی، ایجاد فضای ناامنی منطقه‌ای و بهره‌گیری از تروریسم، از مولفه‌های غرب نه تنها در قبال تحولات اخیر اوکراین، بلکه مولفه‌ای برای سلطه غرب بر کل منطقه بوده است؛ امری که نمود آن را در ویران‌سازی افغانستان، عراق، لیبی و سوریه می‌توان مشاهده کرد.

گفتنی است نشست سران ناتو در «ولز» در حالی برگزار شد که محورهای اصلی آن را حضور گسترده ناتو در سراسر جهان به ویژه در مناطق راهبردی تشکیل می‌داد که نانوشته می‌توان دریافت دریای خزر به عنوان منبع عظیم انرژی، از جمله این اهداف است.

با توجه به سابقه ناتو و آمریکا در عرصه جهانی به صراحت می‌توان گفت که تمام کشورهای حوزه خزر در معرض تهدیدهای امنیتی، اقتصادی و سیاسی غرب قرار دارند و چراغ سبزهای گاه و بیگاه آنها نیز صرفاً برای فریب افکار عمومی و ایجاد شکاف میان همسایگان خزر است تا با تنها ساختن کشورها، سلطه خویش بر آنها را اجرایی و در نهایت، غارت خزر را عملی سازند.

با توجه به این وضعیت، همسایگان خزر در مقطعی حساس با تهدیدات جدی قرار دارند که عزم و اراده همگانی برای مقابله با آن تهدیدات را طلب می‌کند. در این چارچوب، اجرای اقداماتی راهبردی، امری ضروری است که جمهوری اسلامی ایران نیز از سال‌ها پیش بر لزوم اجرای آنها تأکید کرده و از بانیان اصلی اصول این همگرایی بوده است.

بخشی از این رویکرد در قالب همگرایی و روابط بیشتر برای تدوین رژیم حقوقی دریای خزر است که با تکیه بر اصل انصاف می‌تواند محقق شود. اختلاف‌‌افکنی، مهم‌ترین ابزار غرب برای ایجاد شکاف میان کشورها و سلطه بر آنان است که همسایگان خزر با رویکرد واحد در تدوین رژیم حقوقی دریای خزر، آن هم براساس اصل انصاف که کوتاه‌ترین راه برای رسیدن به مقصود است، می‌توانند با آن مقابله کنند.

نکته مهم دیگر، در حوزه امنیتی است. در حالی همسایگان خزر باید مانع از حضور نظامی بیگانگان شوند که همزمان برای نزدیکی دفاعی چه در حوزه مبارزه با تروریسم به عنوان پیاده‌نظام غرب و چه در برابر اقدامات و تهدیدات مستقیم غرب و ناتو باید گام بردارند. همسایگان خزر باید از اوکراین درس گرفته باشند که دل بستن به توافقات نظامی با غرب نمی‌تواند دستاوردی برای آنان داشته باشد، چرا که غرب برای منافع خود حتی به متحدانش نیز رحم نمی‌کند و در نهایت، آنها را به آتش خواهد کشید همانگونه که برای رسیدن به منافع سلطه‌گرایانه‌اش، این کار را در اوکراین نیز اجرا کرد.

تقویت همگرایی اقتصادی با محوریت رسیدن به توسعه و پیشرفت بیشتر و نیز مقابله با حربه غرب برای استفاده از ابزار تحریم برای سلطه بر کشورها می‌تواند از اولویت‌های همسایگان خزر باشد. جمهوری اسلامی ایران سال‌هاست که طرح اتحاد اقتصادی همسایگان خزر را ارائه کرده که تکیه بر آن می‌تواند راهکار همسایگان خزر برای رسیدن به اقتصادی پویا و به ویژه، مقابله پیش‌دستانه با سیاست تحریم غرب باشد.

زمانی فقط ایران مورد تحریم غرب بود، اما در ماه‌های اخیر، روسیه نیز گرفتار این تهدیدات شده است و فردا شاید همسایگان دیگر خزر نیز گرفتار این تحریم‌ها شوند. تحریم با خوی استعماری غرب عجین شده و هر کشوری را که به دنبال استقلال باشد تحریم می‌کنند. با توجه به اینکه همسایگان خزر بر اصل استقلال و آزادی خود اصرار دارند، احتمال تکرار سناریوی تحریم‌های غرب در قبال هر کدام از آنها دور از ذهن نیست، از این رو باید در اقدام پیش‌دستانه و برای مقابله با آن گام بردارند که اتحاد اقتصادی، اساس آن است.

در جمع‌بندی کلی از آنچه ذکر شد می‌توان گفت نشست آستارا‌خان ادامه راه همگرایی همسایگان خزر است، در حالی که به دلیل وضعیت حساس منطقه و عرصه بین‌الملل، برداشتن گام‌های بلندتر و سریع‌تر امری ضروری است. چرا که غفلت از ظرفیت‌های موجود برای همگرایی بیشتر در نهایت لطمات بسیاری برای کل همسایگان خزر در پی خواهد داشت؛ حال آنکه، همگرایی این کشورها می‌تواند ضمن تبدیل این فرصت‌ها به دستاوردهای بزرگ، زمینه‌ساز حضور فعال و مقتدر آنان در معادلات جهانی به ویژه مقابله با سلطه‌گری و یک‌جانبه‌گرایی غرب باشد؛ اصلی که جمهوری اسلامی ایران همواره بر آن تأکید داشته و راهکارهای آن می‌تواند چراغ راهی برای تمام همسایگان خزر برای رسیدن به سرمنزل مقصود باشد.