تحریم ها و راه دشوار توافق هسته ای/فخرالدین اسدی

پایگاه بصیرت؛ گروه بین الملل: کمتر از یک ماه تا پایان ضرب الاجل دوم تعیین شده پس از توافقنامه ژنو ( سوم آذرماه) زمان باقی مانده است. هر اندازه به پایان ضرب الاجل زمانی مذکور نزدیک تر می شویم، مباحث مطرح شده از سوی طرفین حاضر پشت میز مذاکرات هسته ای، یعنی ایران و اعضای 1+5 اهمیت بیشتری پیدا می کند. در این میان همچنان برخی اظهارات مبهم و متضاد از سوی طرف غربی در فضای مذاکرات خودنمایی می کند. طرفین معتقدند که توافق هسته ای به صورت بالقوه امکان پذیر است، اما در راستای به فعلیت رسیدن این توافق هنوز باید گام های بلندی برداشته شود. همچنین طرفین از اختلافات باقی مانده اصلی در راستای رسیدن به توافق نهایی سخن می گویند.

 دو اختلاف عمده در این خصوص به نحوه برداشته شدن تحریم های یکجانبه آمریکا و  اتحادیه اروپا و تحریم های چندجانبه شورای امنیت سازمان ملل متحد علیه برنامه های هسته ای صلح آمیز کشورمان باز می گردد؛ تحریم هایی که همه آن ها از مصادیق تحریم های ظالمانه علیه ملت و نظام کشورمان محسوب می شود. از سوی دیگر، اختلاف بر سر موضوع اساسی نحوه تعیین نیازهای اساسی ایران و متعاقبا میزان غنی سازی اورانیوم و تعداد سانتریفیژها در کشورمان نیز به قوت خود باقیست.

 اگرچه در جریان مذاکرات هسته ای اخیر در نیویورک و وین گام هایی در این خصوص برداشته شده و طرفین راه حل های جدیدی را در این خصوص مطرح کرده اند، اما با این حال این " تفاهم اولیه" به " جمع بندی مشترک" ختم نشده است. جهت رسیدن به توافق نهایی لازم است در وهله اول " تفاهم اولیه" و سپس " جمع بندی مشترک" و در نهایت " تبدیل این جمع بندی مشترک به توافقنامه "جامع" صورت پذیرد؛ روندی که هنوز کامل نشده و احتمال تکمیل  آن نیز همچنان نامشخص است.

در چنین شرایطی گزینه های متفاوت و بعضا متناقضی در فضای رسانه ای غرب در خصوص مذاکرات هسته ای ایران و اعضای 1+5 مشاهده می شود. برخی از رسانه های غربی از احتمال رسیدن به توافق نهایی و برخی دیگر از احتمال تمدید مذاکرات و در نهایت برخی دیگر از احتمال توقف و شکست مذاکرات سخن می گویند.

تلاش آمریکا برای حفظ هندسه تحریم ها

اظهارات اخیر وندی شرمن، معاون وزیر امور خارجه ایالات متحده آمریکا در خصوص مذاکرات هسته ای ایران و اعضای 1+5 در نوع خود قابل تامل است. در این میان شرمن اذعان کرده است که جمهوری اسلامی ایران نسبت به تعهدات خود در توافقنامه ژنو به صورت کامل پایبند ��وده است، اما از سوی دیگر تاکید کرده است که تحریم ها حول موضوعات و بهانه هایی واهی مانند حمایت از تروریسم و حقوق بشر! به قوت خود باقی خواهد ماند.

به عبارت بهتر، طرف آمریکایی بر هم زدن مرزبندی شفاف تحریم ها را در برهه حساس فعلی در دستور کار خود قرار داده است. نحوه برداشتن تحریم های یک جانبه و چندجانبه جمهوری اسلامی ایران از سوی اعضای 1+5 یکی از اصلی ترین نقاط اختلافی میان تهران و این کشورها محسوب می شود. اختلافی که در جریان مذاکرات وین 6 و نیویورک نیز عملا راه حل شفاف و مرضی الطرفینی برای آن پیدا نشد. در این میان وندی شرمن معاون وزیر امور خارجه ایالات متحده آمریکا در ابتدا اظهاراتی را در خصوص نحوه برداشته شدن تحریم های ایران بیان کرد که البته با واکنش فوری مقامات کشورمان همراه بود.

  «وندي شرمن» با حضور در مرکز مطالعات راهبردي و بين‌الملل در واشنگتن در این خصوص عنوان کرده است که صرفا تعلیق تحریم های مربوط به موضوع هسته ای ایران ( آن هم به صورت خاص و گام به گام ) در دستور کار قرار خواهد گرفت و تحریم ها در دیگر زمینه ها و حوزه ها به قوت خود باقی خواهد ماند. شرمن در این خصوص ترجیح داده است فضای تحلیلی و رسانه ای مذاکرات را در راستای تولید ابهامات مزمن و پاسخ داده نشده هدایت کند:

« تحریم‌های مربوط به حقوق بشر و تروریسم پابرجا می‌ماند و بحث ما تنها در مورد تحریم‌های مرتبط با مسئله هسته‌ای است... ایران با توجه به اهداف اعلام شده خود، هرگز شانسی بهتر از الان تا روز 24 نوامبر نخواهد داشت ....در صورت محقق نشدن توافق نهایی، همگان ایران را مسئول خواهند دانست! ما به تهران توصیه می‌کنیم تا تصمیم صحیح را اتخاذ کند .»

واکنش تیم مذاکره کننده هسته ای ایران به اظهارات شرمن

این اظهارات شرمن با واکنش مقامات کشورمان همراه شد. سید عباس عراقچی، عضو ارشد تیم مذاکره کننده هسته ای کشورمان در واکنش به اظهارات شرمن در خصوص تحریم های مربوط به پرونده هسته ای ایران عنوان کرده است که ايران باقي ماندن حتي يک تحريم را در چارچوب توافق جامع هسته‌اي نمي‌پذيرد. معاون وزیر امور خارجه کشورمان در این خصوص تاکید کرده است که هيچ عقبگردي در کار نخواهد بود و تمامي قابليت‌هاي هسته‌اي ايران حفظ و هيچ تأسيساتي تعطيل يا حتي متوقف نمي‌شود.

مذاکرات ايران با کشورهاي 1+5 در مسير سخت و پرفراز و نشيبي پيش مي‌رود و اتمام آن در مهلت مقرر از چشم انداز روشني برخوردار نيست و بدون ترديد تلاش براي مذاکره از طريق رسانه‌ها به جاي ميز مذاکره و بيان علني مطالبات سياسي به خصوص چنانچه با زياده خواهي‌هاي غير منطقي همراه باشد، نه تنها کمکي به پيشبرد مذاکرات و رسيدن به توافق نهايي تا قبل از موعد مقرر نمي‌کند، بلکه مسير دشوار فعلي را هر چه سخت تر و ناپيمودني مي‌کند.

همچنین مجید تخت روانچی دیگر عضو ارشد تیم مذاکره کننده هسته ای کشورمان در واکنش به اظهارات وندی شرمن تاکید کرده است که لغو تحریم های ایران به صورت پله به پله مورد قبول ایران نیست:

« ما قبول نداریم طبقاتی برخورد کردن با تحریم‌ها را، یعنی یک طبقه تحریم‌های اقتصادی، یک طبقه تحریم‌های تجاری و یک طبقه تحریم‌های سیاسی و یا چیزهای مختلف باشد، بلکه با تحریم ها باید به صورت واحد برخورد شود. لغو تحریم پله پله از نظر ما قابل قبول نیست. اینکه تحریم‌ها باید برداشته شود، اصلا مبنای صحبت ما برای توافق در  ژنو است و کلمه‌ای که به کار رفته لغو تحریم‌ها است و ما به کمتر از این رضایت نمی‌دهیم.»

تاکنون بارها تاکید شده است که تحریم های یکجانبه و چند جانبه ظالمانه اعمال شده علیه جمهوری اسلامی ایران باید به محض انعقاد توافق نهایی میان طرفین برداشته شود به عبارت بهتر در صورت امضای توافقنامه نهایی، دیگر رفع گام به گام و تدریجی تحریم ها معنا و مفهومی نخواهد داشت.آنچه مسلم است اینکه به محض انجام اقدامات اعتماد ساز از سوی جمهوری اسلامی ایران دیگر دلیل و بهانه ای برای باقی ماندن تحریم ها علیه کشورمان وجود نخواهد داشت.

در این برهه زمانی حساس، ایالات متحده آمریکا سعی در پیچیده جلوه دادن ساختار تحریم های ایران از یک سو و ابراز ناتوانی در خصو لغو یکپارچه و کامل تحریم ها دارد. این در حالیست که اساسا بهانه ای در این خصوص از سوی طرف آمریکایی و دیگر اعضای 1+5 قابل پذیرش نیست. بر این اساس باراک اوباما به لحاظ قانونی این اختیار را دارد که تحریم های یکجانبه وضع شده علیه ایران را رفع کند. این اختیار شامل تحریم های اعمال شده از سوی نهادهای قانونی و دولتی و مخصوصا  وزارت خزانه داری آمریکا می شود. این قاعده در خصوص تحریم های یکجانبه اعمال شده علیه کشورمان از سوی اتحادیه اروپا نیز صادق است. از این رو تروئیکای اروپایی و دیگر اعضای اتحادیه اروپا نیز قاعدتا نباید کمترین  بهانه ای در خصوص لغو تحریم های یکجانبه داشته باشند. در خصوص تحریم های چند جانبه شورای امنیت سازمان ملل متحد نیز اساسا در صورت توافق نهایی جایی برای باقی ماندن این تحریم ها به قوت خود باقی نخواهد ماند.

هشدار معنادار دوویلپن به دولت اولاند

طی هفته های اخیر، یکی از افرادی که سعی کرده است نقش موثری در تنظیم رفتار طرف اروپایی در مذاکرات هسته ای ایفاکند، دومینیک دوویلپن، نخست وزیر سابق فرانسه است. دوویلپن که قبلا نماینده فرانسه در مذاکرات هسته ای با ایران بوده است، نسبت به رویکرد منفی و بازدارنده دولت فعلی کشورش در مذاکرات هسته ای با ایران هشدار داده است. لازم به ذکر است که فرانسوا اولاند، رئیس جمهور و لوران فابیوس، وزیر امور خارجه فرانسه هر دو تاکنون نقش بازدارنده ای در مذاکرات هسته ای داشته اند. در این راستا می توان واشنگتن و پاریس را دو مقصر اصلی و دو مانع واقعی در مسیر رسیدن به توافق نهایی دانست. هر چند که دیگر اعضای 1+5 نیز در این روند بی تاثیر و بی تقصیر نبوده اند.

اظهارات دوویپلن در خصوص نقاط اختلافی موجود میان ایران و اعضای 1+5 نیز در نوع خود قابل تامل است. وزير امور خارجه سابق فرانسه در اين خصوص اعلام کرده است که در مذاکرات هسته اي ايران و گروه 5+1 به جز موضوع تعداد سانتريفيوژها، باقي مسائل تا حد زيادي حل و فصل شده است. دومينيک دو ويلپن که اخيرا در سفري به تهران با تعدادي از مقامات کشورمان از جمله وزير امور خارجه ديدار کرده بود در سخنانی اعلام کرده است که  از حدود 20 هزار سانتريفيوژ نصب شده، 9 هزار دستگاه فعال است و ايران خواستار حفظ آنهاست و در اين باره با آمريکا اختلاف نظر وجود دارد. همچنین دوویلپن از دولت فرانسه خواسته است تا مواضع سرسختانه خود را در مسیر رسیدن به توافق نهایی با ایران تعدیل کند.

گزینه ای به نام تمدید مذاکرات

طی روزهای اخیر برخی از رسانه های غربی در اخبار و تحلیل های خود اعلام کرده اند که طرفین احتمالا تا پایان مهلت مقرر( سوم آذرماه) به توافق جامع دست پیدا نخواهند کرد و تمدید مذاکرات را در دستور کار خود قرار داد. این در حالیست که اکثر تحلیل گران تمدید مذاکرات را منجر به فرسایشی شدن و سخت تر شدن روند مذاکرات هسته ای و دور شدن از مسیر رسیدن به توافق نهایی قلمداد می کنند. به عبارت بهتر، فضایی که در رسانه های غربی و در آستانه برگزاری مذاکرات وین 6 ( آخرین دور مذاکرات قبل از پایان ضرب الاجل زمانی نخست توافق ژنو) حکم فرما شده بود بار دیگر در این رسانه ها حاکم شده است.

جدی ترین گزارش از سوی روزنامه لس آنجلس تایمز و به نقل از برخی منابع دیپلماتیک حاضر در مذاکرات منتشر شده است. روزنامه لس‌آنجلس تایمز  به نقل از مقامات غربی گزارش داده است که با نزدیک شدن به ضرب‌الاجل مذاکرات هسته‌ای و عدم پیشرفت مناسب گفت‌وگوها، رایزنی‌ها در مورد تمدید مذاکرات آغاز شده است. مقامات غربی می‌گویند که به اعتقاد آنها حصول توافق جامع هسته‌ای تا مهلت 24 نوامبر امکانپذیر است، اما شانس رسیدن به تواق تا این تاریخ کم است و به همین منظور به دنبال آن هستند که از شکست مذاکرات که می‌تواند تنش‌ها را افزایش دهد، جلوگیری کنند.

یکی از مقامات غربی می‌گوید: «اولویت ما هنوز تلاش سخت برای رسیدن به توافق است، اما به طور قطع این مسئله بسیار بسیار دشوار است.»

خبرگزاری فرانسه نیز به نقل از یک دیپلمات غربی نیز رسیدن به توافق نهایی تا تاریخ 24 نوامبر را بعید دانسته است. طبق این خبر یک دیپلمات غربی نزدیک به روند مذاکرات هسته‌ای ایران و اعضای دائم شورای امنیت به علاوه آلمان می‌گوید بسیار بعید است که طرفین تا ضرب‌الاجل سوم آذر (24 نوامبر) به توافق جامع دست یابند. این دیپلمات غربی  گفته است: «چهار و نیم هفته برای توافق بر سر یک پیمان جامع زمان داریم. امیدواریم که این اتفاق بیفتد، اما شانس تحقق این امر بسیار اندک است.»

نتیجه گیری

بر اساس اخبار و داده های موجود و تحلیل های صورت گرفته، هم اکنون فضای مذاکرات مبهم و در فاصله ای میان " تمدید مذاکرات" و " رسیدن به توافق نهایی" در نوسان است. البته فعلا این نوسان به سود گزینه نخست یعنی تمدید مذاکرات صورت گرفته است. در این میان تنها یک عامل می تواند این معادله را تغییر دهد و آن تصمیم سخت و تعیین کننده ای است که طرف مقابل مذاکرات یعنی اعضای 1+5 باید بگیرند. این تصمیم سخت و تعیین کننده در جریان مذاکرات وین 6 و نیویورک صورت نگرفت و در نهایت منجر به از دست رفتن زمان و تمدید مذاکرات شد.

اگر ایالات متحده آمریکا و دیگر اعضای 1+5 این بار نیز در انتظار تغییر رویکرد ایران در دقیقه 90 و به عبارت بهتر وقت اضافه مذاکرات باقی بمانند، مسئله از آنچه هست سخت تر خواهد شد. بدون شک در این خصوص هیچ گونه جرح و تعدیلی در خصوص خطوط قرمز تعیین شده از سوی کشورمان صورت نخواهد گرفت و اساسا هرگونه عقب نشینی از این خطوط قرمز نیز قابل قبول نیست. جمهوری اسلامی ایران تمام تعدیل های ممکن را در چارچوب خطوط قرمز و ملاحظات غیر قابل تغییر خود در این خصوص صورت داده و هم اکنون نوبت طرف مقابل است که تصمیمی تعیین کننده در این باره اتخاذ کند. از این رو توپ در زمین اعضای 1+5 و مخصوصا ایالات متحده آمریکا ( به عنوان کارشکن ترین عضو این مجموعه ) است. بدیهی است که در غیر این صورت، واشنگتن و دیگر اعضای 1+5 خود باید مسئولیت شکست مذاکرات و عواقب و تبعات ناشی از آن را بر عهده بگیرند./