جنبش دانشجویی همچنان در انتظار

سولماز ایکدر / خبرنگار گروه راهبرد
«وزارت علوم اجازه احیای دوباره تشکل‌های منحل‌شده را نمی‌دهد». این پاسخ معاون فرهنگی وزارت علوم دولت یازدهم به سوال خبرنگار خبرگزاری اصولگرای تسنیم، دانشجویانی را که به تدبیر دولت یازدهم امید بسته بودند؛ شگفت ‏زده کرد. البته سید ضیاء‏ها‏شمی که خود از اعضای ادوار انجمن اسلامی دانشگاه تهران است، در ادامه راه حلی در پیش‏پای دانشجویان می‏گذارد «اگر اعضای این مجموعه‌ها به‌دنبال فعالیت هستند باید در قالب مجموعه‌ای جدید درخواست‌های خود را به دانشگاه‌ها ارائه دهند.» و وعده می‏دهد :«وزارت علوم از درخواست‌های دانشجویان مبنی بر ایجاد تشکل‌های جدید دانشجویی حمایت می‌کند». هرچند راهکار پیشنهادی معاون فرهنگی وزیر علوم، برای دانشجویانی که در پی احیای انجمن‏ها‏ی اسلامی تعلیق یا منحل شده توسط دولت‏ها‏ی نهم و دهم بودند، تازگی نداشت.

اشکان ذهابیان، عضو سابق انجمن علوم پزشکی مشهد، می‏گوید: «پس از آنکه تعلل نهادهای نظارتی برای صدور مجوز احیای انجمن‏ها‏ی اسلامی در دانشگاه‏ها‏یی که انجمن‏ها‏ی آن منحل یا تعلیق شده بودند یا صدور مجوز برای دانشگاه‏ها‏یی که انجمن اسلامی ندارند مشخص شد، دانشجویان با اسامی دیگری همچون انجمن دانشجویان ایران اسلامی یا انجمن اسلامی دانشجویان تحول‏خواه، در خواست مجوز کردند.» به گفته فعالان دانشجویی، طی یک سال و نیمی که از عمر دولت یازدهم می‏گذرد، حدود صد درخواست مجوز تاسیس انجمن اسلامی از سوی دانشجویان درگیر روند طولانی و بروکراتیک شده و به نتیجه نرسیده است.

انجمن‏های موازی

گذشته از تعلل نهادهای مربوطه در صدور مجوز برای انجمن‏ها‏ی اسلامی، وجود «انجمن‌های جعلی» در برخی دانشگاه‌ها هم از مشکلات دانشجویان برای احیای انجمن‏ها‏ی اسلامی است.

تاسیس انجمن‏ها‏ی موازی با انجمن‏ها‏ی اسلامی از سال 78 کلید خورد و دوسال بعد به طیف علامه و شیراز منشعب شد. یعنی از زمانی که تعدادی از انجمن‏ها‏ی اسلامی از اتحادیه سراسری تحکیم وحدت جدا شدند و تحت عنوان «انجمن‏ها‏ی اسلامی مستقل» در دانشگاه‏ها‏ی سمنان و شاهد اعلام موجودیت کردند. پس از سال 87 نیز که با حکم دبیر خانه هیأت‏ها‏ی نظارت بر دانشگاه‏ها‏ حکم انحلال انجمن‏ها‏ی اسلامی صادر و طی 4 تا 5 سال اکثر انجمن‏ها‏ی اسلامی منحل شدند، روند موازی‏سازی تشدید شد. وزارت علوم دولت دهم با استناد به بخشنامه‏ای ‏غیرقانونی پسوند «مستقل» را از انتهای نام انجمن‏ها‏ی اسلامی جدید التاسیس برداشت تا این انجمن‏ها‏ بتوانند به نام «انجمن اسلامی» اتحادیه‏ها‏ی سراسری تشکیل دهند. ظرف چند سال انجمن‏ها‏ی اسلامی که از پیشینه‏ای ‏70 ساله برخوردار بودند، منحل و طیفی که هیچ قرابت فکری با موسسان اولیه «انجمن‏ها‏ی اسلامی» نداشت، مدعی میراث ارزنده مهندس بازرگان، موسس اولین انجمن اسلامی، شدند.

اثبات جعلی بودن این انجمن‏ها‏ فرآیندی پیچیده و زمان بر بود، هرچند که در اکثر موارد اسناد برگزاری غیر قانونی انتخابات، اعمال نظر و مشارکت غیر دانشجویان در این انجمن‏ها‏ وجود داشت. به همین دلیل دانشجویان دریافته بودند ساده و سریع راه برای دریافت مجوز تاسیس انجمن، خصوصا در دانشگاه‌هایی که انجمن‏ها‏ی موازی در آنها فعال شده بودند، ارائه درخواست با نامی غیر از «انجمن اسلامی» است. اشکان ذهابیان برای روی آوردن دانشجویان به تاسیس انجمن‏ها‏یی با نامی غیر از «انجمن اسلامی» می‏گوید: «عمر فعالیت دانشجویی کوتاه است.

یک دانشجو حداکثر چهار سال فرصت برای فعالیت در این عرصه را دارد. اگر قرار باشد یک یا دوسال آن صرف فرآیند بروکراتیک اداری برای دریافت مجوز انجمن شود، دیگر فرصتی برای فعالیت دانشجویی و مهمتر از آن متشکل کردن نسل آینده دانشجویی باقی نمی ماند. به همین دلیل ما از تاسیس انجمن با هر اسمی در دانشگاه‏ها‏ استقبال می‌کنیم. وجود این انجمن‏ها‏ که اکثریت دانشجویان را نمایندگی می‏کنند می‏تواند فضای تک صدایی حاکم بر دانشگاه‏ها‏ را بشکند و راه را برای احیای تحکیم وحدت حقیقی باز کند».

آنچه با عنوان «حمایت‏ها‏ی وزارت علوم دولت یازدهم» نگرانی اصولگرایان را برانگیخته است، با استناد به سخنان فرجی دانا در جلسه استیضاحش محدود به تنها احیای شش یا هفت انجمن اسلامی می‌شود. در حالیکه در همان مدت تعداد بسیاری از تشکل‏ها‏یی که مشی اصولگرایی داشتند یا به آن تفکر نزدیک بودند، مجوز تاسیس گرفتند. محمد رمضان‏زاده، دبیر انجمن اسلامی دانشگاه تهران، دراین‏باره می‏گوید: «تاکنون از دانشجویان برای احیا یا تاسیس انجمن‏ها‏ی اسلامی حمایت خاصی نشده است و آنچه در خصوص حمایت‏ها‏ی وزارت علوم در رسانه‏ها‏ می‏خوانیم، بیشتر بازی رسانه‏ای ‏است. چند انجمنی هم که باز شده‏اند، روند قانونی را طی کرده‏اند، آن هم به کندی.»

موج انحلال انجمن‏ها

وزارت علوم دولت دهم در امر تعلیق یا انحلال انجمن‏ها‏ی اسلامی چنان ثابت قدم بود که از بین انجمن‏ها‏ی اسلامی دانشگاه‏ها‏ی تهران تنها انجمن اسلامی دانشگاه تهران بود که از زیر تیغ انحلال جان سالم به در برد. انجمن‏ها‏ی اسلامی دیگر دانشگاه‏ها‏ی موجود در تهران، منحل یا تعلیق شدند یا مانند انجمن اسلامی دانشگاه علامه طباطبایی به کنترل دانشجویان نزدیک به طیف پایداری درآمدند. هرچند دولت یازدهم وعده‌هایی دلپذیر به دانشجویان داد، اما در نهایت طی یک سال گذشته تنها بیست و چهار انجمن تاسیس یا احیا شدند، این تعداد انجمن، با استناد به مصوبه شورایعالی انقلاب فرهنگی تنها برای ایجاد یک اتحادیه سراسری کافی است. در حالیکه نزدیک به هفتاد درخواست دانشجویان از دانشگاه‏ها‏ی مختلف کشور منتظر طی روند بررسی صلاحیت از سوی معاونت فرهنگی وزیر علوم هستند.

محمد رمضان‏زاده در مورد رویکرد دولت در خصوص احیای انجمن‏ها‏ می‏گوید: «مسئولین مربوطه در دولت یازدهم هیچ کمک ویژه‏ای ‏برای احیای انجمن‏ها‏ نکرده اند، این دولت تنها روند قانونی را مختل نکرده است. دانشجویان طبق اصول بالادستی شورای عالی انقلاب فرهنگی می‏توانند در خواست دریافت مجوز برای تشکیل انجمن بدهند. از آنجایی که این درخواست‏ها‏ توسط دانشجویانی مطرح می‏شود که تازه وارد دانشگاه‏ها‏ شده اند و هیچ ارتباط تشکیلاتی با احزاب و گروه‏ها‏ی رسمی اصلاح‏طلب ندارند، قانونا نمی توانند با درخواست ایشان مخالفت کنند. اما در مقابل صدور همین مجوزهای قانونی هم کوتاهی کرده اند. بعد از دو سال در تهران، تنها انجمن دانشگاه شریف احیا شده است و به دانشگاه امیرکبیر هم مجوز داده‏اند که هنوز انتخابات آن برگزار نشده است.

در حالیکه دانشجویان دانشگاه‏های علم و صنعت، خوارزمی و.... هنوز نتوانسته‏اند انجمن‏ها‏ی خود را تشکیل دهند.

با همین معیار، شرایط شهرستانها را با تهران قیاس کنید». طی یک سالی که گذشت تنها، انجمن اسلامی دانشگاه رازی کرمانشاه، دانشگاه تبریز، ارومیه، صنعتی ارومیه، اصفهان، صنعتی اصفهان، علوم پزشکی و هنر اصفهان و زنجان، انجمن اسلامی دانشجویان پیروی خط امام، اراک، صنعتی اراک در شهرستانها احیا شده‏اند. البته انجمن دانشجویان پیروی خط امام سیستان، انجمن فرهنگ و سیاست دانشگاه شیراز، انجمن اسلامی دانشگاه هرمزگان و دانشگاه بوشهر، دانشگاه علوم پزشکی بیرجند و مازنداران و علوم پزشکی گیلان نیز توانسته بودند جان سالم به در ببرند و باقی بمانند. هرچند امیر حسین علی بخشی، عضو شورای احیای انجمن اسلامی دانشگاه امیرکبیر، در مورد روند احیای انجمن‏ها‏ی اسلامی دانشگاه‌ها توضیح می‏دهد: «انجمن اسلامی تعدادی از دانشگاه‏ها‏ در آستانه احیا هستند، موافقت اصولی را گرفته‏اند و امیدواریم بعد از امتحانات پایان ترم، انتخابات آنها برگزار شود.

اما اسامی آنها را نمی‏توانیم منتشر کنیم؛ زیرا ممکن است مسؤولان آن دانشگاه از سوی نهادهای خاص مورد فشار قرار بگیرند. در تهران گذشته از دانشگاه تهران، سه دانشگاه دیگر هم تقریبا آماده برگزاری انتخابات هستند. در هفت یا هشت شهرستان هم منتظر بازگشایی انجمن‏ها‏ی جدید تا پایان سال هستند.»

روند احیاء به چه شکل است؟

روند احیای انجمن‏ها‏ی اسلامی تعلیق شده یا تاسیس انجمن‏ها‏ی جدید نشان می‏دهد بحث بازگشایی انجمن‏ها‏ی منحل شده، سلیقه‏ای ‏است و بستگی به جو حاکم بر دانشگاه و طرز تفکر رییس دانشگاه دارد. در برخی دانشگاه‏ها‏ که رییس دانشگاه و نماینده نهاد رهبری در داخل دانشگاه مخالفتی با بازگشایی انجمن نداشته اند، راه احیا انجمن‏ها‏ هموارتر است. اما اگر این نهاد‏ها‏ نخواهند، بازگشایی صورت نخواهد گرفت. برای مثال، رییس دانشگاه خواجه نصیرالدین طوسی موضع خاصی در مورد انجمن اسلامی ندارد.

به همین دلیل اعضای شورای احیای این دانشگاه پیش‌بینی می‏کنند حداکثر تا پایان سال جاری انجمن اسلامی احیا شود. فرهنگ کاشانی از اعضای شورای احیای انجمن اسلامی دانشگاه خواجه نصیرالدین طوسی در رابطه با روندی که برای احیای انجمن طی کرده اند می‌گوید «حدود یک سال است که پیگیر احیای انجمن این دانشگاه هستیم. انجمن اسلامی دانشگاه خواجه نصیر از سال 87 منحل شد و تا کنون برای احیای آن با مشکلات عدیده‏ای ‏رو به رو شدیم. اما مشخصا از سال 92 تا کنون، با مشکل معرفی هیئت موسس مواجه بودیم. همزمان با ما یک گروه دیگر نیز در دانشگاه برای احیای انجمن هیئت موسس معرفی کردند، مسئولین دانشگاه از ما خواستند که با گروه دوم ائتلاف کنیم تا مجوز صادر شود. در حالی که مشغول رایزنی برای دستیابی به ائتلاف بودیم، هیئت موسس سوم هم معرفی شد که طیف نزدیک به بسیج دانشجویی بود.

این شرایط دستیابی به ائتلاف را بسیار سخت کرد. اما از آنجایی که قصد ما برای احیای انجمن جدی بود، با تلاش فراوان، در اواخر تابستان گذشته به یک ائتلاف حداقلی دست پیدا کردیم تا بتوانیم هیئت موسسی یگانه معرفی کنیم. اما در واقع دانشگاه، سر راه ما سنگ اندازی‏ها‏ی فراوانی کرد. تازه در آذر ماه بود که شورای نظارت بر تشکل‏ها‏ی دانشگاه هیئت موسس معرفی شده از سوی ما را تایید کرد.»

پنج تشکیلات اصولگرا

در حالیکه دانشجویان برای احیای انجمن‏ها‏ی اسلامی با چنین دشواری‏ها‏یی مواجه هستند، طیف اصولگرا به سهولت انجمن‏ها‏ی مورد نظرش را تاسیس و فضای دانشگاه‏ها‏ را تحت تاثیر خود قرار می‏دهد. اشکان ذهابیان در مورد انجمن‏ها‏ی جدید می‏گوید« انجمن‏ها‏ی محافظه کار در دانشگاه‏ها‏یی با 1400 دانشجو با مشارکت 100 یا 200 دانشجو انتخابات برگزار کردند. البته ما خوشحالیم که دانشجوهای این طیف می‏توانند نهادهای مدنی تاسیس کنند، اما باید دید سهم بقیه دانشجویان چه خواهد شد؟» ذهابیان وجود این انجمن‏ها‏ را آسیبی جدی برای نه تنها فضای دانشگاه که حتی برای دولت می‏داند. زیرا از یک سو این انجمن‏ها‏ نمی توانند خود را نماینده بخش اعظم دانشجویان بدانند.

از سوی دیگر با توجه به حمایت‏ها‏ی مادی و معنوی نهادهایی خارج از دانشگاه‏ها‏، از این انجمن‏ها‏، دست آنها در تخریب دولت، سیاه نمایی و تند کردن فضای کشور باز خواهد شد. در حالی که طیف دیگر، یعنی دانشجویان اصلاح طلب یا معتدل ابزار مناسب برای پاسخ دادن به این ادعا‏ها‏ را در اختیار ندارند. در حال حاضر پنج اتحادیه سراسری دانشجویی در کشور فعال هستند، انجمن اسلامی مستقل، جامعه اسلامی، بسیج دانشجویی، جنبش عدالت خواه و تحکیم و حدتی غیر قانونی که وابسطه به تندترین طیف اصولگرایان است. این پنج اتحادیه، کارکردی مشابهه دارند و برخلاف نفس جنبش دانشجویی، دانشگاه را به حیاط خلوت احزاب سیاسی بدل کرده اند.

اما ماندگارترین و شاید مهمترین آسیب محدود ساختن انجمن‏ها‏ی اسلامی به تاراج رفتن هویت جنبش دانشجو��ی ایران است. جنبشی که از سال 32 و در همراهی دکتر مصدق به میدان آمد و تاکنون با هویت روشنفکری، منتقد دولت‏ها‏ی وقت بود. حفظ هویت جنبش دانشجویی و بازکردن فضای دانشگاه‏ها‏ از جمله وعده‏ها‏ی حسن روحانی به جوانان بود. همان جوانانی که به گفته رییس جمهوری یازدهم، در جریان انتخابات «غوغا» کردند. این جوانان نه تنها نباید نگران اظهار نظرهای معاونین دولت در خصوص انجمن‏ها‏ باشند که انتظار می‏رود از حمایت‏ها‏ی دولت نیز برخوردار باشند.