جهان سیاست در سالی که گذشت (بخش اول)

عراق

بی‌شک می‌توان عراق را پرتحول‌ترین کشور طی 12 ماه گذشته قلمداد کرد. عراقی که سال‌ها از زخم اشغال رنج می‌برد، امسال شاهد تحولات سیاسی و امنیتی گسترده‌ای بود که در ادامه به صورت مختصر به آن اشاره می‌شود.

اگرچه لشکرکشی داعش به عراق و جنایات خارج از حد و مرز این گروه تروریستی مهمترین تحول این کشور طی سال 93 بود، اما بهتر است پیش از پرداختن به شرح این موضوع، علل و ریشه‌های اصلی ورود تروریست‌ها به عراق مورد ارزیابی قرار گیرد.به باور آگاهان، بحران کنونی عراق ناشی از تحولات پس از انتخابات پارلمانی 30 آوریل 2014 است. احزاب عراقی پس از چند ماه تبلیغات گسترده به صف‌آرایی مقابل یکدیگر پرداختند و وارد گود رقابت‌های سیاسی شدند.همانطور که پیش‌بینی می‌شد ائتلاف دولت قانون به ریاست نوری مالکی که برآمده از بزرگترین حزب عراق یعنی حزب «الدعوه» بود، پیروز انتخابات شد.

پیروزی حزب نوری مالکی در این انتخابات سرآغاز بسیاری از بحران‌سازی‌ها در این کشور بود. احزاب سنی و سکولار عراق ضمن مطرح کردن اتهاماتی چون تقلب در شمارش آرا از یک سو و تحریم‌های پارلمانی و کابینه‌ای از سوی دیگر، دولت مالکی را تحت فشار قرار دادند و این امر موجب شد تا عراق برای چندین ماه نخست وزیر نداشته باشد. در همین حال برخی قبایل سنی الانبار هم به تحریک برخی عوامل خارجی و حتی سیاستمداران معلوم‌الحال عراقی چون اسامه النجیفی در مناطق مختلف این استان دست به تظاهرات و اعتصاب گسترده زدند. در این میان، معترضان اقدام به برپایی چادرهای اعتراضی در مراکز شهرهایی چون فلوجه و رمادی کردند و تحصن آنها ماه‌ها به طول انجامید.

این در حالی است که دستگاه‌های نظامی ـ اطلاعاتی عراق نسبت به نفوذ تروریست‌ها در حلقه تحصن‌کنندگان هشدار دادند و شخص نوری مالکی، بارها خواستار پایان تجمع‌های اعتراض‌آمیز شد. با توجه به اینکه استان‌های عمدتاً سنی نشین عراق در مناطق هم مرز با سوریه واقع شده‌اند، به صورت طبیعی این نواحی به شدت در خطر نفوذ تروریست‌های داعش بود. به باور کارشناسان، به علت سیال بودن بحران در خاورمیانه شاهد سرازیر شدن هزاران تروریست به مناطق ناآرام سنی‌نشین عراق بودیم و معترضان غافل از اینکه اعتراضاتشان صرفاً در جهت بسط و توسعه فعالیت‌ گروه‌های تروریستی است، همچنان به اعتصاب خود ادامه می‌دادند.از طرفی، برخی جناح‌های سیاسی عراق هم حلقه فشارهای خود بر دولت مالکی را تنگ‌تر کرده بودند و از این طریق بود که بستر برای آغاز فعالیت رسمی تروریست‌ها به صورت سازمان یافته و هدفمند آماده شد.

20 خرداد ماه بود که ناگهان تیتری عجیب صدر خروجی خبرگزاری‌های بین‌المللی نقش بست: «موصل، دومین شهر بزرگ عراق به دست داعش سقوط کرد.» همه شوکه شده بودند و حتی معترضان الانبار هم از آنچه اتفاق افتاده بود، سخت سردرگم شدند. سقوط دومین شهر بزرگ عراق پس از بغداد، خبری ناگوار برای عراقی‌ها بود و زنگ خطری کاملاً جدی را برای سیاستمداران این کشور به صدا درآورد. طول نکشید که جانیان داعش راهبرد خصمانه خود که بارها آن را در کشور جنگ‌زده سوریه به آزمون و خطا گذاشته بودند، در موصل و روستاهای اطراف آن به اجرا گذاشتند. راهبردی که تحلیلگران مسائل سیاسی از آن با عنوان «النصر فی الرعب» (پیروزی در ایجاد ترس است) یاد می‌کنند.

روزانه قطار قطار انسان به صف و به جوخه‌های اعدام جمعی سپرده می‌شوند. برخی نیز فقط به جرم شیعه بودن توسط داعش سر بریده شدند. عراق هنوز در شوک بود. ارتش عراق که آمریکایی‌ها به باور خود آن را بازسازی کرده بودند، از هم پاشید و ژنرال‌های نظامی از مناطق درگیری فرار کردند. سربازان و دیگر نیروهای رده پایین نیز که دیگر انگیزه‌ای برای نبرد نداشتند متواری شدند و این شد که شهرهای شمالی عراق یکی پس از دیگری به اشغال دهشت افکنان داعش درآمد. این در حالی است که همچنان سیاستمداران عراقی به دنبال مطامع و سهم‌خواهی‌های خود بودند و چشم بر جنایات تروریست‌ها می‌بستند.

شاید جنایت پایگاه نظامی اسپایگر عراق را بتوان به عنوان نقطه عطفی در سیر تحولات این کشور پس از ورود داعش ارزیابی کرد. تاریخ کشتار جنایت‌آمیز داعش در این پایگاه نظامی عراق در تکریت (زادگاه صدام) را از یاد نخواهد برد. تروریست‌های داعش پس از فرار جمعی نیروهای ارتش از تکریت بر آن تسلط یافتند و پایگاه اسپایگر را که 4000 دانشجوی نظامی غیرمسلح در آن گرفتار شده بودند را به محاصره خود درآوردند. ظرف چند ساعت مقاومت ضعیف چند نگهبان این پایگاه شکست و دهشت افکنان وارد اسپایگر شوند. براساس اعلام مقامات رسمی عراق داعش در بدو ورود به این پایگاه 1700 دانشجوی نظامی شیعه را از میان 4000 دانشجوی سنی جدا کرد و آنها را به صورت جمعی به طرز وحشیانه‌ای اعدام کرد.

این در حالی است که شاهدان عینی از اعدام بیش از 2000 تن در این جنایت خبر داده‌اند. در چنین شرایطی بود که داعش اعلام کرد به زودی به بغداد حمله خواهد کرد و پایتخت عراق را به اشغال خود درخواهد آورد. مقامات عالیرتبه نظامی عراق گردهم آمدند، اما به علت درگیری ارتش در چندین جبهه انسجام لازم نظامی به وجود نیامد و داعش به پیشروی‌های خود ادامه داد. غرب نیز که خود مسئول اوضاع اسف‌بار عراق بود فقط به اعلام چندین هشدار بسنده و اعلام کرد که بغداد در خطری کاملاً جدی قرار دارد. گردی خاگستری از یاس بر صورت ملت عراق نشسته بود و مردم نسبت به آینده به شدت نگران بودند. ناگهان صدایی از نجف برخاست.

آیت‌الله العظمی سیستانی، مرجع عالیقدر شیعیان عراق با صدور فتوایی عراقی‌ها را به جهاد علیه داعش فراخواندند. چند ساعت از صدور فتوای معظم‌له نگذشته بود که داوطلبان فوج فوج خود را به مراکز آموزشی معرفی کردند و پس از چند روز هزاران نیروی تازه نفس به میادین نبرد با داعش وارد شدند. از این لحظه بود که ناگهان معادلات نبرد به نفع ملت عراق تغییر یافت و پیشروی سریع داعش کُند و در فاصله زمانی کوتاهی متوقف شد. داعش که شهر به شهر در حال پیشروی بود، سنگرهای خود را خالی کرد و به عملیات چریکی روی آورد. ارتش عراق هم که فرصت را غنیمت شمرده بود دست به تجدید قوا زد.

در این میان بود که آمریکا هم با تشکیل ائتلافی نمایشی دست به حملات هوایی علیه مواضع داعش زد. این در حالی است که محافل سیاسی داخل و خارج عراق بر این باورند که این حملات به هیچ عنوان مؤثر نبوده و صرفاً استفاده سیاسی برای واشنگتن و برخی متحدان عرب و اروپایی کاخ سفید دارد. پس از اینکه کفه‌ ترازوی نبرد در عراق به نفع ارتش و نیروهای مردمی این کشور سنگین‌تر شد، سیاستمداران عراقی نیز تلاش کردند از بن‌بست ایجاد شده در این کشور رهایی یابند. نوری مالکی اگرچه پیروز انتخابات در این کشور بود و به صورت قانونی باید عهده‌دار پست نخست‌وزیری جدید می‌شد، به نفع حیدر العبادی کناره‌گیری کرد.

از طرفی، پس از اینکه جلال طالبانی به علت بیماری قلبی دیگر نتوانست پست ریاست جمهوری را عهده‌دار شود، این پست را با توافق احزاب کرد به فواد معصوم واگذار کرد. از طرفی، آمریکا و همپیمانان واشنگتن که در روزهای آغاز نبرد با داعش از ارائه کمک به دولت عراق امتناع کرده بودند، به چشم خود دیدند که ایران چگونه به داد ملت رنج کشیده این کشور رفت و با کمک به دولت بغداد و اقلیم کردستان اجازه نداد تا پیشروی‌های تروریست‌ها ادامه‌دار شود. در همین راستا، سردار قاسم سلیمانی، فرمانده سپاه قدس کشورمان به عراق رفت و با آموزش گردان‌های مردمی چون سپاه بدر و عصائب‌ اهل حق و رهسپار کردن آنها به جبهه‌های جنگ با داعش ضربات سختی را به تروریست‌ها وارد کرد.

در حالی که ناظران شکسته شدن محاصره شهر شیعه‌نشین آمرلی را بعید می‌دانستند حاج قاسم و نیروهای عراقی تحت امر وی توانستند این منطقه را آزاد کنند و صدها داعشی را به هلاکت برسانند. حتی زمانی که اربعین حسینی نزدیک بود، فرماندهان عالیرتبه ارتش عراق که می‌دانستند نمی‌توانند امنیت زائران حرم سیدالشهدا(ع) را تأمین کنند از ایران کمک خواستند. فرمانده سپاه قدس ایران نیز به این درخواست لبیک گفت و دیدیم که منطقه فوق راهبردی حرف الصخر که از آن با عنوان مثلث میان بغداد، کربلا و نجف یاد می‌شود در عرض یک روز آزاد شد. آزادی این منطقه مترادف با قطع شدن دستان کثیف داعش در تعرض به کربلای معلی بود و شاهد بودیم که امسال زائران حرم سالار شهیدان به صورت بی‌سابقه‌ای در مراسم اربعین حسینی شرکت کردند.

براساس اطلاعات رسمی مسلمانان با تجمع 40 میلیونی در سالروز اربعین حسینی بزرگترین گردهمایی تاریخ را به وجود آوردند؛ حال آنکه زائران پس از شرکت در مراسم اربعین سالم به شهر و کشور خود بازگشتند.در این میان حملات ارتش و نیروهای مردمی عراق به مواضع داعش شدت گرفت و شاهد پیروزی‌های پی‌درپی نظامیان عراقی در جبهه‌های مختلف طی روزهای پایانی سال بودیم. در همین رابطه می‌توان به عملیات گسترده ارتش و نیروهای مردمی عراق در تکریت اشاره کرد. تکریت که زادگاه صدام، دیکتاتور معدوم عراق است به عنوان یکی از دژهای مستحکم تروریست‌های داعش محسوب می‌شود و آزادسازی این شهر می‌تواند این گروهک تروریستی را بیش از پیش تحت فشار قرار دهد.

در روزهای آغاز نبرد در صلاح‌الدین بخش‌های وسیعی از این استان آزاد شد و صدها تکفیری به هلاکت رسیدند. این نبردها در آخرین روزهای سال 93 ادامه یافت و کارشناسان نظامی ابراز امیدواری می‌کنند که تکریت به زودی از اشغال داعش آزاد شود. این در حالی است که به نظر می‌رسد پس از آزادسازی استان صلاح‌الدین، داعش به شدت در موصل تحت فشار قرار گیرد. این امیدواری نیز وجود دارد که سال آینده سال آزادسازی تمامی مناطق عراق علی‌الخصوص موصل از چنگ تروریست‌‌ها باشد.

فلسطین

فلسطین در سال 93 همچون شش دهه گذشته شاهد رویدادهای مختلفی بود اما تجاوز 50 روزه رژیم صهیونیستی به غزه مهم‌ترین تحول اراضی اشتغال بود. 22 خرداد امسال بود که صهیونیست‌ها از مفقود شدن سه اسرائیلی در کرانه باختری خبر دادند و بلافاصله حماس را به ربودن آنها متهم کردند. چند روز پس از این ماجرا در 11 تیرماه سه شهرک‌نشین صهیونیست در انتقام مفقود شدن سه اسرائیلی، یک نوجوان فلسطینی را ربودند و پس از ضرب و شتم او را زنده سوزاندند.

این اتفاقات و چندین درگیری میان صهیونیست‌ها و جوانان فلسطینی، ارتش رژیم صهیونیستی تجاوز به غزه را از 17 تیرماه آغاز کرد و جنگ سوم غزه شروع شد. صهونیست‌ها این حمله را با عنوان «صخره سخت» آغاز کردند و گروههای مقاومت هم در قالب عملیات موسوم به «بنیان مرصوص» به این تجاوز پاسخ دادند. در این تجاوز که 50 روز به طول انجامید، حدود 2200 تن شهید و نزدیک به 11 هزار تن دیگر مجروح شدند. شمار زیادی از قربانیان را زنان و کودکان تشکیل می‌دادند.

صهیونیست‌ها هم برای نخستین‌بار متحمل تلفات سنگینی شدند و اگر چه خود صهیونیست‌ها به هلاکت 64 نظامی اذعان کردند اما جنبش حماس شمار کشته‌های اسرائیل را 161 تن اعلام کرد. این در حالی بود که پایگاه خبری پانوارما شمار کشته‌های نظامیان صهیونیست را بیش از 600 تن اعلام کرد. اما در پی طولانی شدن جنگ غزه و اذعان غربی‌ها و حتی خود صهیونیست‌ها مبنی بر اینکه اسرائیل در جنگ‌های فرسایشی شکست خواهد خورد، حامیان غربی رژیم صهیونیستی به تکاپو افتادند تا هرچه سریعتر آتش‌بس برقرار کنند. سرانجام پس از 50 روز تجاوز، صهیونیست‌ها به آتش‌بس تن دادند. این در حالی بود که پس از این تجاوز و کشتار، سخنگوی پلیس اسرائیل اذعان کرد حماس در مفقود شدن سه اسرائیلی نقش نداشت؛ موضوعی که رژیم صهیونیستی به دلیل آن مردم بی‌دفاع غزه را آماج حملات خود قرار داد.

در تحولی دیگر کرانه باختری و قدس امسال به طور کم سابقه‌ای شاهد حملات جوانان و فعالان فلسطینی با سلاح سرد به شهرک‌نشینان صهیونیست بودند. مهم‌ترین عملیات شهادت‌طلبانه توسط یک جوان صهیونیست در قدس انجام شد. پس از آنکه دو دختر فلسطینی در کرانه باختری توسط یک صهیونیست با خودرو زیر گرفته شدند، یک جوان فلسطینی در واکنش به این اقدام، شماری اسرائیلی را در قدس با خودرو زیر گرفت که در پی آن یک صهیونیست کشته و 9 تن دیگر مجروح شدند.

در عین حال صهیونیست‌ها در واکنش به انتفاضه فلسطینی‌ها که امسال به طور گسترده‌ای مسجدالاقصی را مورد یورش و هتک حرمت قرار دادند تا جایی که فلسطینی‌ها امسال را بدترین سال برای مسجدالاقصی و مقدسات فلسطین می‌دانند.

امسال همچنین «زیاد ابوعین» از وزیران فلسطین در پی حمله نیروهای رژیم صهیونیستی، در رام‌الله به شهادت رسید. اما در کنار این تحولات، امسال شاهد موج به رسمیت شناختن فلسطین از سوی کشورهای اروپایی بودیم. بسیاری از کشورهای مهم اروپایی از جمله انگلیس، فرانسه، اسپانیا، سوئد و بلژیک، فلسطین را به عنوان دولت مستقل به رسمیت شناختند. این امر سبب ناخرسندی و واکنش رژیم صهیونیستی به این اقدام کشورهای اروپایی شد. در همین راستا طرح پایان اشغالگری رژیم صهیونیستی پس از مدت‌ها بحث و جدل، آذر ماه امسال به شورای امنیت برده شد.

دیگر تحول مهم امسال فلسطین، آشتی فتح و حماس و تشکیل دولت توافق ملی بود. محمود عباس رئیس تشکیلات خودگردان هشتم خرداد ماه دستور تشکیل دولت توافق ملی به نخست‌وزیری «رامی حمدالله» را صادر کرد.

اما رویداد دیگر اراضی اشغالی که به نوعی با ایران در ارتباط است، شانتاژ تبلیغاتی بنیامین نتانیاهو نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی علیه برنامه هسته‌ای است تا بدین وسیله افکار عمومی غرب و منطقه را از صلح‌آمیز بودن برنامه‌ هسته‌ای ایران منحرف کند. نتانیاهو از مدت‌ها پیش تبلیغات منفی گسترده‌ای را علیه برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای کشورمان با هدف ناکام کردن آن آغاز کرده است. این موضوع زمانی برای وی جدی‌تر شد که جمهوریخواهان جنگ‌طلب در انتخابات مجلس نمایندگان و سنای آمریکا پیروز شدند.

پیروزی جمهوریخواهان که به‌طور سنتی بیشتر از دموکرات‌ها حامی رژیم صهیونیستی و جنایات آن هستند، راه را برای یاوه‌گویی‌های نتانیاهو علیه ایران هموار کرد. در همین راستا «جان بینی» رئیس‌جمهوریخواهان مجلس نمایندگان آمریکا از نتانیاهو دعوت کرد در کنگره آمریکا علیه برنامه‌ هسته‌ای ایران سخنرانی کند. این موضوع اما به مذاق دولت اوباما خوش نیامد و کاخ سفید رسماً اعلام کرد که مقامات دولت از جمله شخص اوباما با نتانیاهو در سفر به واشنگتن دیدار نخواهند کرد چون نخست‌وزیر اسرائیل برخلاف پروتکل رسمی به آمریکا خواهد آمد. روز سوم مارس (12 اسفند) که موعد سخنرانی نتانیاهو که کنگره فرارسید، همان ابتدا 57 نماینده کنگره در اعتراض به این سخنرانی، جلسه را ترک کردند.

اوباما هم به صراحت اعلام کرد که نتانیاهو حرف تازه‌ای برای گفتن نداشت و یکسری حرف‌های تکراری علیه برنامه‌ هسته‌ای ایران ایراد کرد. یک روز قبل از این سخنرانی، نتانیاهو در اجلاس سالانه بزرگترین لابی صهیونیستی در آمریکا موسوم به آیپک نیز همان یاوه‌گویی‌ها را تکرار کرد و کاخ سفید اعلام کرد که اوباما به سخنانش در آیپک گوش نداد. سوزان رایس مشاور امنیت ملی کاخ سفید هم به صراحت گفت که درخواست نتانیاهو برای برهم زدن مذاکرات هسته‌ای با ایران فاقد اعتبار است.