توافق یا عدم توافق؛ مساله این نیست / بی‌برنامگی اقتصادی، مشکلی که پس از توافق خوب هم وجود دارد!

 «ممکن است عده‌ای اینگونه تصور کنند که مدل اقتصاد مقاومتی، الگویی مطلوب است اما امکان تحقق آن وجود ندارد در حالیکه قاطعانه می‌گویم، اجرای الگوی اقتصاد مقاومتی در شرایط کنونی کشور و با توجه به ظرفیت‌های موجود، کاملاً امکان‌پذیر است». رهبر معظم انقلاب.

با نگاهی به نام گذاری سال های 1387 تا کنون توسط رهبر انقلاب به راحتی می توان فهمید که در تمامی این نامگذاری ها بر محورهای اقتصادی تاکید شده است. از نوآوری و شکوفایی تا اصلاح الگوی مصرف، تولید ملی، و مدیریت جهادی. هدف این محورها را به صورت اختصار اینگونه می توان شرح داد؛ حمایت از تولید داخلی و توجه به ظرفیت های کشور در همه جهات.

در ادامه این سیاست و توجه ویژه به اقتصاد در نظر رهبر انقلاب در شهریور ماه سال 1389 واژه اقتصاد مقاومتی از سوی ایشان مطرح گردید. در سال های بعد با تاکید ایشان بر تولید داخلی و حمایت از کار و سرمایه ایرانی این واژه ابعاد ویژه تری به خود گرفت چرا که در این سال ها نیز تحریم های ظالمانه بر علیه ایران به بهانه موضوع هسته ای وسعت شدیدتر پیدا کرده بود.

حال می خواهیم به واکاوی این نام گذاری ها و تاکید همیشگی رهبر انقلاب بر اقتصاد مقاومتی بپردازیم و به این سوال پاسخ دهیم که چرا در اوج مذاکرات ایران و گروه پنج به علاوه یک ایشان چندین بار به موضوع اقتصاد مقاومتی اشاره و آن را راهگشای اقتصاد ایران می دانند؛ از سوی دیگر دولت یازدهم و تیم اقتصادی وی از این رهنمودها چه استفاده ای خواهند کرد.

تحریم

اگر نگاهی به تاریخ سی و هفت ساله انقلاب اسلامی بیاندازیم به سهولت می توان دریافت که دشمنی آمریکا و کشورهای هم پیمان او به چند سال گذشته محدود نمی شود دشمنی که در این سال ها خود را در قالب موضوع هسته ای ایران بیشتر نمایان کرده است. این ارجاع دادن به تاریخ برای افرادیست که معتقدند انرژی هسته ای ایران سبب به وجود آمدن این دشمنی و اعمال تحریم های گوناگون بوده است.

تحریم های آمریکا علیه جمهوری اسلامی ایران تا قبل از اعمال تحریم های مرتبط با موضوع هسته ای

بنابراین با قاطعیت می توان گفت که موضوع هسته ای تنها یکی از بهانه های آمریکا برای فشار بر ایران است و حتی با پایان یافتن این موضوع بنابر سوابق گذشته هم چنان باید منتظر فشارهای اقتصادی از سوی این کشور باشیم.

حال با این مقدمه نسبتا طولانی اما جامع، به مذاکرات ایران و گروه پنج به علاوه یک، تحریم ها، اقتصاد مقاومتی، ظرفیت های داخلی ایران برای رشد اقتصادی و رابطه این موارد با یک دیگر نگاهی خواهیم انداخت و آن را مورد نقد و بررسی قرار می دهیم.

مساله توافق یا عدم توافق نیست

از ابتدای روی کار آمدن دکتر حسن روحانی به عنوان رئیس جمهور و از همان روزهای ابتدایی تمرکز هیات دولت بر مذاکره بر سر موضوع هسته ای بود. این تمرکز تا جایی پیش رفته است که رئیس جمهور حتی آب خوردن مردم را نیز به آن مرتبط می داند! اگر چه باید از ایشان پرسید که آیا این میزان ضعف نشان دادن در مقابل تحریم ها آب در آسیاب دشمن ریختن نیست و آن ها را گستاخ تر نخواهد کرد؟

از سوی دیگر حتی اگر مذاکره به نتیجه برسد (نتیجه ای که خط قرمزهای نظام در آن به طور کامل رعایت شده باشد) و بخشی از منابع مالی کشور که در خارج بلوکه شده آزاد شود و با خوش بینی کامل تحریم های مالی و بانکی نیز لغو شود دولت تدبیر و امید چه برنامه ای برای اقتصاد کشور دارد؟ جایگاه اقتصاد مقاومتی در این برنامه ها کجاست؟

ابتدا به اظهارنظر تنی چند از اقتصاددانان در ارتباط با اقتصاد ایران، تحریم ها و مشکلات زیربنایی آن نگاهی خواهیم انداخت.

رابرت لوکاس، برنده نوبل اقتصاد: تحریم منبع تورم نیست. این یک هزینه رفاهی محسوب می‌شود. مثل آن که ذخایر نفتی را یک پیامد رفاهی مثبت به حساب آوریم. این اتفاق، برای ایران کمبود نفت را پررنگ می‌کند. تحریم‌ها برای شما به منزله این است که اگر نفت نمی‌داشتید، چه می‌شد. بسیار خوب. اما این بهانه خوبی برای وجود تورم نیست.

لوکاس می گوید: من نمی‌فهمم تا وقتی شما مالیات دارید، چرا از نفت استفاده می‌کنید؟

ابراهیم رزاقی، اقتصاددان: اگر تحریم هم برداشته شود ولی سیاست دولت به همین سمت (واردات بیش از اندازه) پیش برود، فایده ای نخواهد داشت. بلکه فقط واردات و به تبع آن مصرف بیشتر می شود. باز هم به بهانه های دیگری ما را تحریم خواهند کرد. مگر این که ماهم مثل عربستان و یا دوره طاغوت جزوی از آمریکا شویم. حال باید دید که آیا تاثیر تحریم ها بر اقتصاد ایران بیشتر بوده و یا کم کاری هایی که در داخل در باره اشکالات زیرساختی اقتصاد وجود داشته است.

حسین راغفر، اقتصاد دان و مدرس دانشگاه: رفع تحریم ها فقط در حدود ۵ درصد از اقتصاد کشور را سامان می دهد و ۹۵ درصد آن منوط به اتخاذ سیاست های درست اقتصادی در کشور است.

حسن سبحانی، اقتصاددان: به نظر می‌رسد مشکلات اقتصادی ایران از تولید کم و سوءمدیریت سرچشمه می‌گیرد. کشور ایران منابع انسانی و مادی خوبی دارد، اما در هر دو زمینه به دلیل استفاده نادرست و نداشتن تدبیر، از رفاه مردم پشتیبانی نشده است. همچنین تولید در ایران در سطح پایینی قرار دارد.

شاهین شایان آرامی مدرس دانشگاه: مشکل اساسی اقتصاد ایران، سیاست‌زدگی آن است.

وی می گوید: در زمینه‌ پتانسیل‌ها، بدون اغراق باید بگوییم پتانسیل‌های موجود در ایران در حد 10 کشور نخست دنیاست. کشور ما به لحاظ وسعت و تنوع فصلی و دو دریای بزرگ در شمال و جنوب و همچنین از لحاظ سوق‌الجیشی و استراتژیک در بهترین نقطه قرار دارد. ولی ما با وجود دارا بودن منابعی چون نفت، معادن و نیروهای توانا و با انگیزه، به دلیل سیاست‌زدگی اقتصادی و نداشتن استقلال‌های حرفه‌ای و کار تیمی و نبود هماهنگی در عمل موفق نیستیم.

تیمور رحمانی، عضو هیات علمی دانشگاه تهران: مشکلاتی که اقتصاد کشور ما را تهدید می‌کند، فقط مربوط به بیکاری، تورم، تجارت خارجی و مسائلی از این قبیل نیست، بزرگ‌ترین مشکلی که اقتصاد کشور ما را تهدید می‌کند، دولتی بودن آن است، به این معنی که در کشور ما دولت، حجم بزرگی را در اقتصاد به خود اختصاص داده است.

حسین عسکری استاد ایرانی در رشته  کسب و کار  بین‌الملل در دانشگاه جرج واشنگتن : توجیه عمومی، مقصر دانستن تحریم‌ها است. به عبارت دیگر، در توجیه تأکید می شود که اگر این تحریم‌ها نبودند، اقتصاد در شرایط مناسبی قرار داشت. من با این نظر مخالفم. عمده دلیل بروز مشکلات اساسی اقتصاد ایران سیاست‌گذاری بوده‌ است. این سیاست‌گذاری‌ها تردیدهای جبران‌ناپذیری در تصمیم‌گیری‌های بخش خصوصی اقتصاد به وجود آورده‌اند.

مشکلات، نقاط قوت و ضعف اقتصاد ایران که در بالا اقتصاددانان به آنها اشاره کردند را می توان در چند مورد خلاصه کرد؛ وابستگی به نفت- بی توجهی به سیاست های مالیاتی- سیاست زدگی اقتصادی- دولتی بودن اقتصاد- تولید کم و بی توجهی به تولید داخلی- بیکاری- نبود سیاست های درست اقتصادی- نیروی کار توانا و با انگیزه- منابعی همچون نفت معادن.

با نگاهی به مشکلات عنوان شده توسط اقتصاد دانان برای اقتصاد ایران به خوبی می توان دریافت که چرا رهبر انقلاب راه حل توسعه اقتصادی ایران را نه در بیرون از کشور بلکه در داخل می دانند.

از سوی دیگر با ابلاغ سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی در بهمن ماه سال 92 از سوی ایشان به نوعی پاسخی برای تمامی این مشکلات ارائه شده است. به عنوان نمونه برای کاهش تولید و بی توجهی به تولید داخل در اصول دوم الی ششم عنوان شده است، پیشتازی اقتصاد دانش بنیان، افزایش سهم تولید و صادرات محصولات و خدمات دانش‌بنیان، محور قراردادن رشد بهره‌وری در اقتصاد با تقویت عوامل تولید، استفاده از ظرفیت اجرای هدفمند‌سازی یارانه‌ها در جهت افزایش تولید، اشتغال و بهره‌‌وری و افزایش تولید داخلی نهاده‌ها و کالاهای اساسی(بویژه در اقلام وارداتی) راهکارهای توجه به تولید و تولیدکنندگان داخلی است.

با این اوصاف گره زدن تمامی مشکلات کشور به تحریم ها به نوعی شانه خالی کردن از اجرای اقتصاد مقاومتی است. باید از رئیس جمهور و تیم اقتصادی وی پرسید کدام یک از مشکلات اقتصاد ایران را در تحریم ها دیده اند که با انجام مذاکره به دنبال مرتفع کردن آن هستند. آیا غیر از این است که با وارد شدن دلارهای بلوکه شده به داخل، درهای کشور به روی واردات کالاهای خارجی بازتر می شود؟ آن هم کالاهایی که در بیشتر موارد مشابه داخلی آن توسط تولیدکنندگان ایرانی تولید می شود.

از سوی دیگر با توجه به پیشینه مذاکرات می توان پیش بینی کرد که حتی اگر موضوع هسته ای از دستور کار کشورهای غربی خارج شود موضوعات دیگری را برای فشار آوردن بر ایران مطرح خواهند کرد.آن گاه دیگر منابعی در خارج از کشور نخواهیم داشت که به امید آزاد شدن آن چند سالی دیگر را برای مذاکره اختصاص دهیم!

اما اگر همه توجه دولت مردان به تولید داخلی و اصول اقتصاد مقاومتی معطوف شود و قطار اقتصاد کشور را به کمک ظرفیت های داخلی در ریل صحیح پیشرفت حرکت دهند توسعه درون زا شکل خواهد گرفت.

بنابراین در شرایط کنونی اقتصاد ایران، باید  به آقای روحانی و کابینه او گفت رسیدن به توافق و یا عدم توافق مساله اصلی و دغده ایی که باید وجود داشته باشد نیست بلکه باید نگران تولیدکنندگانی باشیم که به دلیل واردات بی رویه با 30 درصد ظرفیت مشغول به فعالیتند، نگران رشد تولید علمی باشیم که اگر چه بسیار سریع بود، اما در دو سال اخیر این رشد متوقف شده است، نگران بورسی باشیم که به دلیل گره زدن مشکلات اقصاد ایران به تحریم ها و مذاکرات توسط دولت یازدهم راکد شده و سهامدارانش زیان دیده اند.

در پایان خاطرنشان می شود پایگاه خبری فرهنگ نیوز در صدد است در سری گزارش هایی به دنبال ارائه راهکارهایی برای اجرای اقتصاد مقاومتی با نگاه ویژه به ظرفیت های داخلی از جمله دارا بودن بزرگترین منابع گازی و نفتی دنیا، قشر جوان تحصیل کرده ، قرار گرفتن در مسیر ترانزیت بین المللی، قرار گرفتن در منطقه سوق الجیشی خاورمیانه، توان بالقوه کشاورزی و دامپروری، نیروی کار جوان، وجود معادن گوناگون، فرصت های جذاب سرمایه گذاری برای خارجیان، وجود بازار مصرف چهارصد میلیونی در اطراف ایران برای تولید کنندگان و صادرکنندگان ایرانی و .... باشد.

منبع: فرهنگ نیوز - سعید اکبر