۱۰ ذی‌الحجه (۲مهرماه ۹۴) همزمان با عید قربان در مراسم رمی جمرات در «خیابان ۲۰۴» منطقه منا فاجعه‌ای رخ داد که از آن با عنوان مرگبارترین و غمبارترین حادثه تاریخ حج یاد می‌کنند.
به گزارش گروه فرهنگی بصیرت به نقل از خبرگزاری مهر، بر اساس آمار، سالانه نزدیک به ۲میلیون نفر برای مناسک حج تمتع، راهی بیت‌الله الحرام می‌شوند که اگر جمعیت یک میلیونی حجاج عربستان را هم به آن اضافه کنیم، این عدد به حدود سه میلیون نفر می‌رسد.
قطعا حضور ۳میلیونی حاجیان در مکه و مدینه و به جا آوردن اعمال ۱۳گانه حج تمتع، زیرساخت‌هایی نیاز دارد تا این اعمال، بدون کوچکترین حادثه‌ای برای زائران میلیونی خانه خدا برگزار شود؛ از تامین مسائل بهداشتی و ایجاد درمانگاه‌ها و بیمارستان‌ها گرفته تا مدیریت بحران، تامین امنیت و برنامه‌ریزی دقیق برای به جا آوردن اعمال و... .
اما مروری بر برگزاری حج تمتع در دوره‌های مختلف نشان از فراهم نبودن امکاناتی دارد که متاسفانه همین موضوع در طول سال‌ها باعث بروز فاجعه‌های مختلف شده است و مشخص نیست تا چه زمانی قرار است مسلمانان جهان شاهد بروز چنین اتفاقاتی باشند.
۱۰هزار کشته بر اثر ازدحام و ضعف مدیریت در ۲۵سال
آمارها حرف می‌زنند و به روشنی ضعف مدیریت متولیان حج را آشکار می‌کنند. با مروری بر ۲۵حج اخیر، باید گفت تقریبا هر سه سال شاهد یک فاجعه در هنگام مناسک حج بودیم که نتیجه آن فوت ۹هزار و ۸۶۰نفر از سال ۱۹۹۰ تا ۲۰۱۵ بوده است.
۱۹۹۰؛ ازدحام مردم در یک تونل در مکه و عدم مدیریت مناسب، منجر به مرگ ۱۴۲۶ زائر شد.
۱۹۹۴؛ ازدحام مردم در نزدیکی پل جمرات در منا، منجر به کشته شدن ۲۷۰ نفر شد.
۱۹۹۸؛ ازدحام جمعیت در نزدیکی پل جمرات موجب مرگ ۱۱۹ نفر شد.
۲۰۰۱؛ ازدحام جمعیت در نزدیکی پل جمرات مرگ ۳۵زائر خانه خدا را رقم زد.
۲۰۰۳؛ ازدحام در نزدیکی پل جمرات موجب مرگ ۱۴ نفر شد.
۲۰۰۴؛ ازدحام در نزدیکی پل جمرات در طول مراسم سنگ زدن به شیطان باعث مرگ ۲۵۱ نفر شد.
۲۰۰۶؛ ازدحام زائران زمینه مرگ ۳۴۵ زائر شد و ۶۰۰نفر زخمی شدند.
۲۰۱۵؛ ازدحام زائران خانه خدا و بی‌برنامگی متولیان حج، تلخ‌ترین حادثه را رقم زد و ۷۴۰۰نفر جان باختند.
البته باید به این تعداد، کشته شدگان حاصل از آتش سوزی‌ها، انفجار بمب، سقوط جرثقیل و البته حادثه تلخ جمعه خونین۶۶ را هم اضافه کرد.
کشتار در ماه حرام/ روزی که به اسلام خیانت شد
در روز نهم مردادماه ۱۳۶۶ شمسی(ششم ذی‌الحجّه سال۱۴۰۷)، زائر ایرانی و دیگر کشورهای اسلامی در مکه معظّمه و خانه خدا، در حال انجام فریضه الهی برائت از مشرکین بودند که به دست ماموران دولت وهابی عربستان سعودی مورد تهاجم وحشیانه قرار گرفته و به شهادت رسیدند.
این در حالی است که خون ریختن و جنگ کردن در ماه‌هایی که از آنها به ماه حرام(رجب، ذی‌قعده، ذی‌حجه و محرم) تعبیر می‌شود، گناهی نابخشودنی است.
یَسْئَلُونَکَ عَنِ الشَّهْرِ الْحَرامِ قِتالٍ فیهِ قُلْ قِتالٌ فیهِ کَبیرٌ؛ تو را از جنگ کردن در ماه حرام می پرسند. بگو: جنگ کردن در آن ماه گناهی بزرگ است(بقره۲۱۷)
در نتیجه این حمله و هجوم، ۴۰۲ نفر کشته (۲۷۵ ایرانی، ۸۵ عربستانی از جمله نیروی پلیس و ۴۵ تن از حاجیان دیگر کشورها) و ۶۴۹ نفر زخمی (۳۰۳ ایرانی، ۱۴۵ عربستانی و ۲۰۱ از دیگر ملل) شدند.
امام خمینی(ره) در ۱ شهریور۱۳۶۶، ۲۰روز پس از فاجعه جمعه خونین فرمودند: «شکستن کعبه مسئله‌ای نیست که بشود از آن همین طور گذشت. اگر ما از مسئله قدس بگذریم، اگر ما از صدام بگذریم، اگر از همه کسانی که به ما بدی کردند بگذریم، نمی‌توانیم از مسئله حجاز بگذریم. مسئله حجاز یک باب دیگری است. لازم است زنده نگه داشتن این روز، روزی که خیانت شد به اسلام.
از آتش‌سوزی اردوگاه تا سقوط جرثقیل
البته حوادث دیگری نیز در کنار بی‌تدبیری متولیان حج و بی‌برنامگی و عدم مدیریت‌شان باعث تکرار فاجعه شده است و آمار کشته شدگان زائران خانه خدا را افزایش داده است.
در سال ۱۹۹۷میلادی،۳۴۳ زائر به دلیل آتش سوزی در یک اردوگاه در منا کشته شدند؛ حادثه‌ای که بیش از ۱۵۰۰زخمی به همراه داشت. عدم استقرار آتش نشانی و اورژانس کافی باعث افزایش کشته‌ها و دامنه آتش در این حادثه شد. ۹سال بعد، این‌بار تخریب یک هتل باعث مرگ ۷۶نفر شد. حادثه‌ای که ۹سال بعد، با سقوط جرثقیل تکرار شد و ۱۰۷زائر بر اثر آن جان باختند. در این حادثه ۱۱ نفر از هموطنان ما جان دادند.
سقوط جرثقیل، در سال مرگبارترین سال تاریخ حج رخ داد. در این حادثه جرثقیل دقیقاً به پشت مقام ابراهیم علیه‌السلام (دارای بیشترین تراکم جمعیتی در هر ساعت از شبانه روز) سقوط کرد. سقوط جرثقیل در مکه در خلال پروژه توسعه مسجدالحرام در روز جمعه ۲۰ شهریورماه۹۴ و در ساعت ۱۷:۱۰ به وقت مکه، رخ داد که باعث مرگ ۱۰۷ نفر و جراحت ۲۳۸ نفر شد.
برخلاف ادعاهای آل سعود که این حادثه را به دلیل طوفان و سرعت بالای باد می‌دانستند، پایگاه خبری المواطن در خصوص حادثه سقوط جرثقیل در حرم مکی شریف را آن گونه که مقامات و مسئولان سعودی مدعی بودند طوفان ندانست
این پایگاه سعودی در این باره اعلام کرد: علت اصلی سقوط جرثقیل در مکه مکرمه بر روی حجاج بیت الله الحرام وزش طوفان نبوده و ادعای مقامات و مسئولان سعودی در این باره دروغ و نادرست است.
این پایگاه خبری سعودی با بررسی تصاویر جدید به دست آمده از جرثقیل واژگون شده اعلام کرد: پایه های اصلی این جرثقیل به صورت محکم به زمین سفت نشده بودند و در پایه های این جرثقیل از بتون براساس معیارهای استاندارد جهانی استفاده نشده است.
نکته قابل توجه دیگر اینکه غضنفر رکن آبادی، سفیر ایران در لبنان که خود از شهدای فاجعه مناست، در پیامی از مکه نوشت: تاخیر زیاد نیروهای امدادی و نظامی و انتظامی سعودی که سه ساعت بعد از وقوع حادثه رسیدند، باعث شد به دلیل خون ریزی زیاد مجروحان، آمار شهدا بالا برود.
فاجعه منا، و شهادت حجاج ۴۰کشور اسلامی
ساعت هشت صبح پنجشنبه دوم مهرماه سال ۱۳۹۴(۱۰ ذی‌الحجه۱۴۳۶) همزمان با عید قربان در مراسم رمی جمرات فاجعه‌ای تلخ در خیابان ۲۰۴ منطقه منا به‌وقوع پیوست که تاکنون در تاریخ حج بی‌سابقه بوده و همچنان علل آن در هاله‌ای از ابهام قرار دارد.
هزاران نفر از حجاج در حالی که عازم مراسم رمی جمرات بودند براثر بسته شدن راه ورودی جمرات از سوی نیروهای سعودی دچار ازدحام، فشردگی و برخورد با یکدیگر شده و بعد از روی زمین افتادن، جان خویش را از دست دادند در حالیکه هیچ‌گونه توجیهی برای این حادثه تلخ که منجر به قربانی شدن ۷۴۰۰هزار نفر از حاجیان کشورهای مسلمان شد، وجود ندارد.
در این فاجعه مرگبار که به سبب بی‌کفایتی و بی‌لیاقتی و بنابر اخبار و اظهارات مقامات مسئول، به دلیل برنامه از پیش طراحی شده سعودی‌ها برای کشتار به‌وقوع پیوست، حاجیان که قصد عزیمت برای مناسک را داشتند بر اثر ازدحام و به علت گرمای بیش از حد هوا و به سبب برخورد با زائرانی که قصد بازگشت به عقب را داشتند، دچار خفگی و مشکلات تنفسی شده و جان باختند.
ایران یکی از ۳۹ کشوری بود که نام زائرانش در زمره جانباختگان فاجعه منا قرار گرفت؛ فاجعه‌ای که در روز عید قربان رخ داد و مرگبارترین حادثه تاریخ حج نام گرفت.
آمار زائران ایرانی که در این فاجعه منا در خیابان ۲۰۴ جان باختند ۴۶۴ شهید بود.
۳ روز عزای عمومی/ مدیریت غلط و اقدامات ناشایست عامل فاجعه منا بود
رهبر معظم انقلاب درپی فاجعه مرگبار امروز در سرزمین منا ضمن اعلام سه روز عزای عمومی در کشور تاکید کردند: مدیریت غلط و اقدامات ناشایست که عامل این فاجعه بوده نباید از نظر دور بماند.
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی دفتر رهبر معظم انقلاب، حضرت آیت الله خامنه ای درپی فاجعه مصیبت بار امروز در منا که در آن جمع کثیری از میهمانان الهی جان خود را از دست دادند با صدور پیامی ضمن ابراز همدردی با مصیبت دیدگان این حادثه اندوه بار و تسلیت به بازماندگان آنان تأکید کردند: دولت سعودی موظف است مسئولیت سنگین خود را در این حادثه تلخ پذیرفته و به لوازم و قاعده ی حق و انصاف عمل کند، ضمن اینکه مدیریت غلط و اقدامات ناشایسته ای که عامل این فاجعه بوده است نیز نباید از نظر دور بماند.
ایشان همچنین در کشور سه روز عزای عمومی اعلام کردند.
سعودی‌ها اجازه حضور نیروهای امدادی ایران را برای کمک رسانی نمی‌دهند
بعد از پیام مقام معظم رهبری، اولین واکنش‌ها ضمن تسلیت به بازماندگان فاجعه، مربوط به سوء رفتار سعودی‌ها بود.
نماینده ولی فقیه در سازمان حج و زیارت ضمن اعتراض شدید به دولت عربستان گفت: سعودی‌ها حتی اجازه حضور نیروهای امدادی ایران را برای کمک رسانی به مجروحان نمی‌دهند، این چه شیوه برخوردی است که مقامات عربستان در دستور کار قرار داده اند؟
حجت الاسلام قاضی عسگر ضمن تسلیت به خانواده های داغدار گفت: حادثه مرگبار امروز منا در تاریخ حج بی سابقه است و این حادثه موجب شد که همه زحمات مسئولان حج ایرانی که به دنبال برقراری امنیت در مراسم حج امسال بودند خدشه دار شود و مسئولیت آن مستقیما بر عهده عربستان سعودی است.
جنازه‌ها بعد از ۸ساعت هنوز روی زمین باقی مانده بود
سعید اوحدی، رئیس سازمان حج و زیارت در تشریح آخرین اخبار از حادثه مکه گفت: متاسفانه بعد از گذشت حدود ۸ ساعت از این حادثه هنوز جنازه های زیادی روی زمین مانده است و این بی تدبیری مسئولان عربستانی را نشان می دهد.
مدیریت حج باید به سازمان کنفرانس اسلامی واگذار شود
جمعه سوم مهرماه، اولین نمازجمعه بعد از فاجعه منا به امامت آیت الله امامی کاشانی برگزار شد.
امامی کاشانی با بیان این مساله که رهبر معظم انقلاب فرمودند که عربستان مسئولیت خود را بپذیرد، گفت: این مساله مهمی است. اینکه بگویند حجاج خود بی‌نظمی کردند و یا هوا گرم بود، دروغ است. اصل قضیه عدم مدیریت بوده است.
وی خاطرنشان کرد: مأموران آل‌سعود راه را بسته‌اند و وضع به این صورت شده است. عربستان بپذیرد و مدیرانش را بازخواست کند.
امامی کاشانی افزود: حج فقط مربوط به کشور عربستان نیست و به تمامی کشورها ارتباط دارد. آنهایی که هم‌اکنون شهید شده‌اند، از تمامی کشورهای اسلامی هستند و تنها متعلق به کشور عربستان نیستند.
وی با اشاره به ضرورت طرح مساله حج در سازمان کنفرانس اسلامی، ادامه داد: مدیریت حج باید به دست این سازمان بیفتد و این امری واجب است.
خطیب موقت نماز جمعه تهران با تاکید بر اینکه دولت سعودی و دست‌اندرکاران حج باید به دادگاه پاسخ دهند، اظهار داشت: آنها نباید شعار دروغ سر دهند. جمله غلط‌تر از غلط این است که بگویند از ماموران خود تشکر می‌کنیم. اینکه انسان این قدر باطل و یاوه بگوید، قابل قبول نیست.
امامی کاشانی با اشاره به عملکرد دولت عربستان در منطقه، افزود: کار دولت عربستان معلوم است. آنها یا داعش و تروریست‌ها را تربیت می‌کنند و یا به کشتار در یمن می‌پردازند. آنها این کار را هم‌اکنون شروع کرده‌اند و بیش از این هم وقت ندارند.
وی خاطرنشان کرد: بنابراین سازمان کنفرانس اسلامی به فکر مردم مسلمان و حج باشد، باید در این مورد طرحی به این سازمان برده شود.
پیام آیات عظام و تاکید بر سوء مدیریت آل‌سعود
آیت الله نوری همدانی: آل سعود جز نوکری آمریکا و ارتباط با صهیونیست‌ها نقشی ندارد. آیا وقت آن نرسیده است که مسلمانان جهان و دولت های اسلامی نسبت به جنایتهائی که آل سعود در تاریخ ننگین خودشان انجام داده و روز بروز در ارتکاب جنایات بیشتر در عراق و یمن و سوریه و بحرین چهره زشت و شوم خود را بهتر نشان می دهند واکنش نشان داده و تصمیمات جدی و اجتماعی در این مورد بگیرند؟
آیت الله علوی گرگانی: سوء عملکرد آل سعود در این حادثه نیز موجب وقوع این فاجعه مصیبت بار شده است. در زمانه‌ای که حکومت آل سعود تمام هم و غم خود را معطوف به جنایت در یمن کرده است و علیرغم ادعاهای واهی از ابتدا به عبودیت پروردگار اعتقادی نداشته و همانند پادشاهان مستکبر به کشتار ملت مظلوم و بی‌پناه یمن و فتنه‌گری در منطقه مشغول هستند، ضعف مدیریت و چه بسا سوء عملکرد آنها در این حادثه نیز موجب وقوع این فاجعه مصیبت بار شده است.
آیت الله جوادی آملی: آنچه بر اندوهباری این رخداد تلخ و سوگ اسفبار می‌افزاید، بی‌تدبیری و سوء مدیریت مسئولان سرزمین وحی است، اینان که نان قداست آن بلد امین را به بهای ناامنی می‌خورند، نه پاسخی درپیشگاه صاحب آن سرزمین یعنی خدای سبحان دارند و نه جوابی در برابر مسلمانان جهان بویژه خانواده‌های معزز جانباختگان.
آیت الله مکارم شیرازی: هیئتی مدیر و مدبر برای اداره حرمین شریفین معین شود. این فاجعه عظیم ایجاب می‌کند که علمای اسلام از یک سو و سیاستمداران از سوی دیگر در اسرع وقت جلساتی تشکیل دهند و برای اداره حرمین شریفین فکری کنند.
آیت الله مظاهری: حادثۀ اسفناک و مصیبت‌بار در سرزمین مقدّس منا، بار دیگر به روشنی نشان داد که خاندان بی‌کفایت آل‌سعود لیاقت ادارۀ حرمین شریفین و برگزاری حج ابراهیمی را ندارد.
آیت الله سید محمد حسینی زنجانی: مسئولیت حادثه منا متوجه دولت عربستان است. توجه به حفظ جان و امنیت زوار بیت الله در مناسک حج، از مصادیق تعظیم شعائر الهی است و مسئولیت این حادثه تلخ را متوجه متولیان حج دولت عربستان سعودی می کند.
برخی از حواشی؛ از ثبت فاجعه منا در گینس تا عدم اجازه ورود هیئت ایرانی
وزیر خارجه عربستان ملاقات با ظریف را نپذیرفت
قشقاوی: عربستان هنوز ویزای هیات ویژه جمهوری اسلامی را صادر نکرده است
پاپ فرانسیس و بان کی مون حادثه منا را تسلیت گفتند
فجایع حج امسال در کتاب رکوردهای گینس ثبت می شود
تعیین ۸ کمیته برای پیگیری فاجعه منا
ظریف: روش مذاکره مستقیم با سعودی ها جواب نداد/امیر کویت واسطه شد
بازگشت زودهنگام رئیس جمهور از نیویورک به تهران
پیشنهاد نامگذاری یکی از بوستان‌های تهران به نام شهدای منا
سرانجام پس از یک هفته، از سوی سازمان حج و زیارت؛ فهرست اسامی ۴۶۵ جانباخته ایرانی حادثه منا اعلام شد.
آمادگی برای ارسال ۴۵۰ تابوت از تهران به عربستان
پس از آن ستاد ویژه ای در شهرداری تشکیل شد و مدیرعامل سازمان بهشت زهرا(س) اعلام کرد: این سازمان ظرفیت ارسال ۴۵۰ تابوت استاندارد بین المللی به کشور عربستان را دارد و گفت پیکرهای مطهر افرادی که ساکن شهر تهران هستند در قطعه ۵۰ شهدای بهشت زهرا(س) دفن خواهد شد.
آل سقوط/ از سنگ ناله خیزد روز وداع یاران
۱۲مهرماه، و پس از کش و قوس‌های متعدد، سرانجام اولین شهدای حادثه منا به تهران منتقل و در این شهر تشییع شدند.
قطعا تاکنون سابقه نداشته است که برای بازگشت ۸ تن از حجاج ایرانی این چنین جمعیتی به استقبال بیایند؛ استقبالی متفاوت از دانشگاه تهران به سمت بهشت زهرا(س).
تا چشم کار می کرد، رنگ سیاه دیده می شد که از میدان انقلاب تا آن سوی دانشگاه تهران همه جا از پیاده رو تا خیابان ها و کوچه های اطراف گسترده بود و هر چه جلوتر می‌رفت، فشرده تر می شد.
سراسر مغازه های خیابان انقلاب تعطیل کرده بودند و روی کرکره بسیاری از آن ها «آل سقوط» نقش بسته بود؛ و صدای آیت الله ری شهری که جایی در دانشگاه تهران فریاد می زند: دولت سعودی هر کاری کند این ننگ از دامان او پاک نخواهد شد.
و حجاج به جای خانه خود درون آمبولانس ها میزبانی می کردند و همه تلاش می کردند خود را به اندازه بوسه ای به حاجیان برسانند. شعار «تشنه لب از حج و منا آمده» در سراسر خیابان انقلاب بلند بود و آمبولانس ها غرق بوسه! و پل حافظ ایستگاه پایانی حجاج می شود.
اکنون یکسال از فاجعه منا گذشته است. خانواده قربانیان از حکومت آل سعود شکایت کرده اند. و سازمان حج و زیارت و وزارت خارجه پیگیر رسیدگی به شکایت خانواده قربانیان هستند. ایرانی ها با کارشکنی آل سعود از رفتن به حج امسال محروم شده اند ولی همچنان وضعیت شکایت ها نامشخص است.
سیامک صدیقی
منبع خبرگزاری مهر
