دقیقاً شش ماه از آغاز جنگ اوکراین می‌گذرد. در روزهای نخست تصور می‌شد درگیری‌های میدانی خیلی طولانی نخواهد بود و صرف نظر از نتیجه، مسکو و کی‌یف به دلایل قابل‌فهم، پایان جنگ را اعلام خواهند کرد، اما به مرور و با ورود عوامل دیگر، اوضاع پیچیده شد و هم‌اکنون یکی از مهمترین پرسش‌ها در محافل و رسانه‌های بین‌المللی این است که پایان این جنگ چه زمانی است و اینکه چگونه به پایان خواهد رسید؟

نگاهی به وضعیت میدانی

اخبار مربوط به روند تحولات میدانی جنگ، از آغاز تا چند هفته پیش نشان از پیشروی هر چند آرام ارتش روسیه در مناطق شرقی اوکراین داشت و هر چند وقت یک‌بار مقامات دو کشور، خبر «آزادی» یا «سقوط» شهری یا منطقه‌ای در شرق اوکراین را تأیید می‌کردند. بنا بر آخرین گزارش‌ها در حال حاضر، ارتش روسیه کنترل ۱۰۰ درصد استان لوهانسک، ۹۵ درصد استان زاپوریژیا، ۸۵ درصد استان خرسون، ۳۵ درصد استان خارکیف و بیش از نیمی از استان دونتسک اوکراین را به دست گرفته است.

«سرگئی شویگو»، وزیر دفاع روسیه در توجیه کندشدن سرعت پیشروی نیروهای ارتش این کشور در جمع وزرای دفاع سازمان همکاری شانگهای در ازبکستان گفت: نیروهای اوکراین در میدان جنگ، «راهبرد زمین سوخته» را دنبال می‌کنند، آشکار هنجارهای بین‌المللی را نقض و همچون تروریست‌ها رفتار می‌کنند، و اهداف نظامی و غیرنظامی را هدف قرار می‌دهد. اما ارتش روسیه برای اجتناب از تلفات غیرنظامی، میزان حملات خود را در اوکراین کاهش داده و هدف از این اقدام به حداقل رساندن تلفات غیرنظامی است. البته این اقدام از حجم و سرعت حملات می‌کاهد، ولی ما این کار را عامدانه انجام می‌دهیم؛ حملات با سلاح‌هایی بسیار دقیق علیه زیرساخت‌های نظامی ارتش اوکراین از جمله پایگاه‌های فرماندهی، فرودگاه‌ها، انبارها، مناطق استحکام‌سازی‌شده و اهداف واقع در مجتمع‌های نظامی-صنعتی صورت می‌گیرد.

روزنامه نیویورک‌تایمز در گزارشی درباره تازه‌ترین تحولات میدانی جنگ در اوکراین می‌نویسد: نبردها در اوکراین هم‌اکنون در دو منطقه اصلی متمرکز شده است: منطقه دونباس در شرق اوکراین که بخشی زیادی از آن هم‌اکنون تحت کنترل ارتش روسیه است و نیروهای اوکراین تلاش دارند پیشروی روس‌ها در این منطقه را کند کنند و مناطق جنوبی اوکراین که نیروهای این کشور در حال تدارک و آماده‌سازی برای آغاز عملیات بازپس‌گیری مناطق ازدست‌رفته هستند.

به نوشته نیویورک‌تایمز، «دو طرف متحمل تلفات شدیدی شده‌اند و از نظر منابع تحت فشار قرار دارند. آن‌گونه که وزارت دفاع آمریکا تخمین زده تاکنون ۸۰ هزار نیروی نظامی ارتش روسیه در جنگ اوکراین کشته یا زخمی شده‌اند، و به نظر می‌رسد روسیه با کمبود نیروی انسانی و تجهیزات نظامی روبرو شده است. برآوردها و پیش‌بینی‌های رسمی از شمار کشته‌شدگان ارتش اوکراین از مرگ روزانه حداقل ۱۰۰ نظامی تا ۱۰۰۰ نظامی متغیر است. اما قطعاً آمارهای واقعی بسیار بیشتر از این اعداد است».

بحران غذایی در جهان

از آن‌جایی‌که اوکراین و روسیه مهمترین تولیدکنندگان گندم، ذرت و جو در جهان هستند، جنگ بین این دو، بحران غذایی در جهان را وخیم‌تر کرده، قیمت‌های مواد غذایی افزایش یافته و ناآرامی‌های اجتماعی در مناطق مختلف جهان را افزایش داده است.

در اقدامی قابل‌توجه با میانجی‌گری ترکیه و نماینده سازمان ملل، روسیه و اوکراین ماه گذشته توافقی را امضا کردند که بر اساس آن تمام غلات انبارشده در بنادر دریای سیاه و بنادر اوکراین به صورت امن و به دور از درگیری‌های روزانه به مناطق مختلف جهان صادر خواهند شد. بنا بر گزارش‌ها، آزادسازی و صادرات این حجم از غلات می‌تواند در کوتاه‌مدت کمکی باشد به بیش از ۵۰ میلیون انسان در ۴۵ کشور جهان که هم‌اکنون به علت دیگر جنگ‌ها، همه‌گیری کرونا و بدی آب‌وهوا در آستانه قحطی و گرسنگی مطلق قرار دارند.

زمستان و اروپایِ نگران

نظرسنجی اخیر «اندیشکده شورای روابط خارجی اروپا» در ۱۰ کشور اروپایی نشان می‌دهد که اولویت‌های افکار عمومی کشورهای اروپایی با گذشت زمان از آغاز جنگ اوکراین، تغییر کرده، و اگر در آغاز و در نتیجه ضربه روانی و ناگهانی جنگ، خواهان کمک همه‌جانبه به ارتش اوکراین تا «شکست کامل روسیه» بودند، اکنون اکثریت ترجیح می‌دهند به هر قیمت ممکن جنگ تمام شود.

بنا بر نتایج این نظرسنجی، بحث و گفت‌وگوی روزانه اروپایی‌ها، از حوادث میدانی جنگ، به سوالاتِ پیرامون نحوه پایان جنگ چرخش پیدا کرده و همچنین تأثیر این جنگ بر زندگی مردم، بر کشورهایشان و بر اتحادیه اروپا. آگاهی مردم اروپا در نتیجه جنگ اوکراین، نسبت به اقتصاد جهانی و پیامدهای اجتماعی جنگ نیز بیشتر شده؛ پیامدهایی مانند تورم بالا و بحران انرژی و غذا.

مقامات و سران کشورهای اروپایی نیز علی‌رغم سخنرانی‌های اولیه و پرشور در حمایت از اوکراین تا «شکست کامل روسیه»، هم‌اکنون بیشتر نگران این هستند که «روزهای سرد امسال را چگونه بدون گاز روسیه بگذرانند؟»

اروپا بیش از ۴۰ درصد گاز و زغال‌سنگ مصرفی و همچنین یک چهارم نفت و محصولات نفتی خود را از روسیه تأمین می‌کند، یعنی وابستگی شدید به نفت و گاز روسیه.

گرچه آمریکا و اتحادیه اروپا بخش‌های مختلف اقتصاد روسیه را تحریم کرده‌اند و تاکنون به علت همین وابستگی بخش انرژی روسیه را تا زمان «خودکفایی» در این زمینه به تعویق انداخته‌اند، اتحادیه اروپا در اوایل مرداد اعلام کرد این اتحادیه به توافق سیاسی دست یافته که به موجب آن کشورهای عضو باید گاز مصرفی خود و در نتیجه صادرات گاز از روسیه را کاهش دهند.

بر اساس این توافق، کشورهای اروپایی به منظور کاهش وابستگی به سوخت و انرژی روسیه، از آگوست ۲۰۲۲ تا مارس ۲۰۲۳، مصرف گاز خود و در نتیجه واردات گاز از روسیه را به میزان ۱۵ درصد کاهش می‌دهند. از طرفی دیگر روسیه نیز در اقدامی تقابلی اعلام کرد صادرات گاز به اروپا را تا ۲۰ درصد ظرفیت تولیدی خود کاهش داده است. رسانه‌های اروپا ۲۶ مرداد گزارش دادند که تداوم کاهش صادرات گاز روسیه به کشورهای اروپایی، بهای گاز را در اروپا ۶۰ درصد افزایش خواهد داد.

چشم‌انداز جنگ؛ توقف قریب‌الوقوع یا تداوم روند موجود؟

سریع‌ترین و کم‌هزینه‌ترین راه برای پایان‌دادن به جنگ روسیه و اوکراین، نشستن دو طرف در میز مذاکره و حل‌وفصل اختلاف‌ها از طریق گفت‌وگو و بده‌بستان است. زمینه‌ها و دلایل کافی برای آمدن فوری دو طرف به میز مذاکره نیز وجود دارد؛ از میزان تلفات میدانی دو طرف، بحران غذایی و انرژی در جهان، و نگرانی و وحشت اروپا از روزهای سرد زمستان تا بن‌بست در میدان نبرد.

اما از سوی دیگر نیز دلایل و داده‌های زیادی هم دیده می‌شود که نشان می‌دهد جنگ کنونی شاید اکنون در بن‌بست باشد، اما به مرور نه تنها شدت درگیری‌ها تشدید می‌شود، بلکه دست‌یابی به صلح و پایان جنگ نیز از افق و چشم‌انداز نیز کم‌کم محو و کم‌سو خواهد شد. اخبار زیر را در کنار هم قرار دهیم تا از خوش‌بینی‌ها کاسته شود.

آمریکا و کشورهای غربی در جایگاه یکی از طرف‌های اصلی این جنگ و برای مقابله با ارتش روسیه، همچنان به ارسال مداوم انواع و اقسام تسلیحات و تجهیزات نظامی به اوکراین ادامه می‌دهند. «ولودیمیر زلنسکی»، رئیس‌جمهور اوکراین مدام از سران اروپا و آمریکا می‌خواهد تسلیحات «بیشتر و بهتر» در اختیار ارتش اوکراین قرار دهند و به گزارش واشنگتن‌پست حتی از دولت بایدن درخواست کرده که نیروی نظامی به اوکراین اعزام کند.

از سوی دیگر مقامات ارشد روسیه نیز همچنان اصرار دارند که اهداف اولیه عملیات نظامی این کشور در اوکراین به صورت کامل محقق نشده و رئیس‌جمهور اوکراین نیز تحت تأثیر دیکته‌های آمریکا و اروپا و ارسال مداوم تجهیزات مدرن به اوکراین، خواهان حل‌وفصل اختلاف‌ها از طریق میز مذاکره نیست. زلنسکی در آخرین اظهارات خود تأکید کرد تنها در صورتی به میز مذاکره می‌آید که «روسیه از سرزمین‌هایی که اشغال کرده خارج شود».

با نگاهی به وضعیت جاری و منطقِ تحولات میدانی جنگ، هم می‌توان استدلال کرد که به‌زودی- و به خصوص با نزدیک‌شدن به فصل سرما و نگرانی شدید کشورهای اروپایی از روزهای سرد و احتمال آشوب‌های اجتماعی و خطرات امنیتی- طرف‌های درگیر راضی به کاهش درگیری‌ها در میدان نبرد و ادامه جنگ در میز مذاکره خواهند شد و هم دلایل زیادی برای بدبینی و تداوم جنگ و تبدیل آن به یک جنگ فرسایشی وجود دارد.