اما و اگرهای پرداخت نقدی یارانه

گروه اقتصادی: طرح پرداخت نقدی یارانه‌ها که از آن به عنوان طرح بزرگ تحول اقتصادی رئیس‌جمهور یاد می‌شود اگرچه هنوز طرح آن به یک عبارت کلی ختم می‌شود اما با واکنش‌های متفاوتی در سطح کارشناسان و مخاطبان همراه بوده است. اگرچه هنوز نمی‌توان قضاوت کاملی درباره این طرح کرد اما بخشی از این طرح مبتنی است بر پرداخت مرحله به مرحله یارانه‌های نقدی. ظاهرا عزم دولت برای این اقدام به بحث هدفمند کردن یارانه‌ها بر می‌گردد که هر از چند گاهی طرح آن دستمایه شعارهای تبلیغاتی و ژست‌های سیاسی می‌شود اما به نتیجه منطقی نمی‌رسد، با وجودی که طرح هدفمند کردن یارانه‌ها یک الزام قانونی است که هم در سیاست‌های کلی نظامی و هم در قانون کلی برنامه توسعه چهارم آمده است. اولین اشکالی که این طرح به ذهن متبادر می‌کند این است که شناسایی اقشار هدف و آسیب‌پذیر قرار است بر چه مبنایی باشد و آیا این نوع کمک‌های نقدی با حذف کالاهای یارانه‌‌ای باعث دامن‌زدن به موج‌ فعلی تورم خواهد بود یا خیر؟

طرحی به نفع فقرا و زیان اغنیا

پرداخت نقدی یارانه حامل‌های انرژی در صورت اجرای درست، به نفع فقرا و زیان اغنیار خواهد بود. جمشید‌ پژویان استاد دانشگاه علامه‌ طباطبایی که 30 سال در زمینه یارانه‌ها تحقیق کرده، در این خصوص معتقد است: پرداخت نقدی یارانه حامل‌های انرژی در صورت اجرای درست، به نفع فقرا و زیان‌ اغنیا خواهد بود. او می‌افزاید: با توجه به اینکه امکان هدفمند کردن یارانه‌ها در اقتصاد ایران به دلیل ساختارها و برخی شرایط مانند نظام پرداخت‌ها، مالیات و تامین اجتماعی عملی نیست، لذا بهترین راه دوم غیر از آن، تعلق یارانه‌ها بازار و پرداخت نقدی یا کالایی یارانه‌ها است. استاد اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی افزوده: تعلق یارانه‌ها به بازار یعنی یارانه را از حامل‌های انرژی گرفته و به طور سرانه به خانوار پراخت‌ شود، یا از طریق انتقال کالایی پرداخت شود. پژویان در گفت‌وگو با فارس تاکید کرد: انتقال نقدی وجوه به افراد و یا به طور سرانه به خانوارها نه جای یارانه‌های کنونی، به نفع گروه‌های کم درآمد و فقیر خواهد بود، زیرا یارانه به حامل‌های انرژی مانند بنزین و گازوئیل چون این موارد کالاهایی هستند که در سبد خانوارهای فقیر قرار ندارند و در خانوارهای غنی و متوسط بیشتر از فقرا است، بنابراین پرداخت نقدی یارانه به نفع فقرا است. این استاد اقتصاد اظهار داشت: در حال حاضر گروه‌های فقیر سهم ناچیزی از یارانه‌ها می‌برند، اما وقتی یارانه‌ها به صورت سرانه پرداخت شود، تا حدی به بهبود درآمد خانوارهای فقیر کمک می‌کند و به ضرر خانوارهای غنی است.

پژویان پیشنهاد کرد: اگر دولت قصد پرداخت یارانه‌ها به شکل نقدی را دارد، متناسب با نرخ تورم، آن را هر سال اصلاح کند، این کار در ابتدا مشکل است، ولی کم‌کم مشکلات آن برطرف می‌شود. پژویان در مورد اثر حذف یارانه انرژی بر افزایش قیمت کالاهای دیگر گفت: حذف یارانه باعث افزایش قیمت‌ کالاها به شکل یکباره خواهد شد، اگر سیاست دولت در نقدی ‌کردن یارانه‌ها کنترل نقدینگی باشد، افزایش قیمت یکباره نخواهد بود، زیرا سهم یارانه‌ها در اقتصاد آنقدر نیست که تورم شدید رخ دهد. پژویان نحوه اجرای طرح نقدی‌ کردن یارانه‌ها را مهم ارزیابی کرد و گفت: اگر این اقدام مهم ناشیانه عمل شود، اثرات منفی خواهد داشت.

اجرای طرح از ساختار فعلی دولت بر نمی‌آید

مرتضی‌ افقه استاد دانشگاه و اقتصاددان نیز با بیان اینکه به نظر نمی‌رسد که طرح نقدی کردن یارانه‌ها اثر مثبتی بر اقتصاد کشور داشته باشد، تصریح کرد: همچنین اگر این اقدام با هدف توزیع درآمد بین مردم انجام شود نیز به هدف مورد نظر نخواهد رسید.

وی در گفت‌وگو با مهر با اشاره به اینکه تجارب قبلی نشان می‌دهد که اینگونه طرح‌ها و اقدامات آثار تورمی بیشتری به دنبال دارند، گفت: این طرح در صورت اجرا پس از مدتی منجر به شکست خواهد شد، زیرا اقدامات و امکانات اداری لازم برای انجام این تغییر از عهده ساختار فعلی دولت بر نمی‌آید. این اقتصاددان ادامه داد: به همین دلیل نیز این تغییر اثر اولیه منفی بر جای خواهد گذاشت و بعید است که آثار مثبت مورد نظر آن به نتیجه مطلوب برسد.

عوارض شدید طرح بر طبقات پایین دستی

الیاس‌ نادران نماینده مردم تهران در مجلس نیز در خصوص طرح پرداخت نقدی یارانه‌ها معتقد است: اگر تدابیر عقلانی و منطقی در اجرای این طرح در نظر گرفته نشود، عوارض شدیدی روی طبقات پایین‌دستی خواهد داشت و با واکنش اجتماعی تندی مواجه می‌شود. وی با بیان اینکه هنوز جزئیات این طرح منتشر نشده است، گفت: طرح پرداخت نقدی یارانه‌ها آثار مستقیمی بر سبد خانوار، تخصیص منابع و کلیه معیارهای اقتصادی جامعه خواهد گذاشت و نباید در اجرای این طرح دچار ساده‌اندیشی شد چرا که تبعات اجتماعی ـ اقتصادی متنوعی بر جای خواهد گذاشت.

 نادران تصریح کرد: البته هیچ شکی در نامطلوب بودن نظام یارانه‌ها در کشور وجود ندارد و لزوم اصلاح این نظام احساس می‌شود، اما این سخن به معنای ریسک‌کردن در اصلاح وضعیت فعلی نباید تعبیر شود. این استاد دانشگاه گفت: طرح‌هایی مثل طرح پرداخت یارانه نقدی و طرح‌هایی که از این دست در سال جاری که آخرین سال کامل فعالیت دولت نهم است، خواه‌ناخواه جنبه اقدامات تبلیغاتی به خود می‌گیرد.

پرداخت نقدی یارانه‌ها منجر به افزایش تورم نمی‌شود

یک کارشناس اقتصادی با بیان اینکه دولت برای اجرای طرح پرداخت نقدی یارانه‌ها راه سختی را پیش‌رو دارد، می‌افزاید: پرداخت نقدی یارانه لزوما منجر به هدفمند شدن آن نمی‌شود و اثرات تورمی به دنبال خواهد داشت. احمد میدری با اشاره به تجربه ناموفق پرداخت نقدی یارانه که چند سال پیش نیز اجرا شد، افزود: دولت برای اجرای این طرح راه سختی در پیش دارد؛ چرا که قبل از هر کاری باید جامعه هدف از طریق سیستم‌های اطلاعاتی دقیق شناسایی شود.

این کارشناس اقتصادی با تاکید براینکه باید اراده قوی برای پرداخت نقدی یارانه‌ها وجود داشته باشد به خبرگزاری برنا گفت: این کار مستلزم گزینش افرادی است که نیاز بیشتری به یارانه‌های اعطایی دولت دارند؛ ضمن اینکه دولت نباید این مبلغ را به همه دهک‌های درآمدی جامعه اختصاص دهد. وی افزود: از جمله مشکلات پرداخت نقدی یارانه این است که این مبلغ چگونه هر سال متناسب با افزایش قیمت‌ها و تورم تعیین می‌شود و چگونه در اختیار آنها قرار می‌گیرد.

طرح پرداخت نقدی عملی نیست

در همین رابطه نماینده مردم تهران در مجلس اجرای طرح پرداخت نقدی یارانه را غیر عملی خواند و گفت: دولت نمی‌تواند در بلندمدت به پرداخت نقدی یارانه‌ها اقدام کند.

علیرضا محجوب ـ عضو کمیسیون اجتماعی ـ با اشاره به طرح پرداخت نقدی یارانه‌ها افزود: حذف یارانه‌ها به معنای افزایش دوباره قیمت‌ها است.

عضو کمیسیون اجتماعی مجلس تصریح کرد: به دلیل پیچیده بودن این کار قطعا دولت قادر نخواهد بود در بلند مدت طرح را اجرا کند؛ بنابراین بهتر است به جای این طرح اعمال یارانه‌ها همچنان ادامه یابد. وی همچنین در خصوص راهکارهای کاهش نرخ تورم گفت: تورم در اصطلاح اقتصادی به معنای حجیم شدن پول است که این امر نیز به خودی خود باعث افزایش عمومی سطح قیمت‌ها می‌شود.

محجوب با بیان اینکه با افزایش سطح عمومی قیمت‌ها تورم نیز افزایش می‌یابد، افزود: دولت برای مهار تورم باید به کنترل تقاضا و نقدینگی در جامعه بپردازد. نماینده مردم تهران ادامه داد: قاعدتا دولت در این بخش باید به کنترل عمومی قیمت‌ها بپردازد؛ اما از آنجا که این امر از توان دولت‌ها خارج بنابراین می‌تواند با کنترل حجم نقدینگی و افزایش سطح مالیات‌ها افزایش باعث کاهش قیمت‌ها شود.

رابطه نقدی و شفاف‌سازی اقتصاد

برخلاف اظهارنظر مخالفان یک کارشناس اقتصادی اجرای درست طرح پرداخت نقدی یارانه‌ها را منجر به شفاف‌سازی اقتصاد و صرفه‌جویی در منابع دانست. مهدی‌ کرباسیان در گفت‌وگو باخبرگزاری برنا در خصوص طرح پرداخت نقدی یارانه‌ها، اظهار داشت: اجرای این طرح در یک مقطع خاص منجر به شفاف‌سازی در اقتصاد می‌شود؛ ضمن اینکه باید در اختیار افراد نیازمند قرار بگیرد. این کارشناس اقتصادی با اشاره به اجرای پرداخت نقدی یارانه‌ها در سال‌های 74-73 اضافه کرد: با اینکه آن زمان تمام کارهای پرداخت نقدی یارانه به جای مرغ و تخم‌مرغ یارانه‌ای انجام شد؛ اما به دلیل عدم برنامه‌ریزی صحیح طرح بعد از مدتی متوقف شد. کرباسیان اجرای طرح پرداخت یارانه‌ها را مهم‌تر از تصمیم‌گیری و تامین مالی آن دانست و خاطرنشان کرد: به نظر می‌رسد وزارت رفا،‌ سازمان اجراکننده این طرح باشد که باید قبل از هر کاری توان اجرایی سازما‌ن‌ها بررسی شود. به گفته وی، پرداخت نقدی یارانه‌ها باید در چند مرحله انجام شود تا منجر به تنش سیاسی و اجتماعی در کشور نشود.

این کارشناس اقتصادی تاکید کرد: در صورت اجرای درست این طرح شاهد شفاف‌سازی در اجرای یارانه‌ها خواهیم بود؛ ضمن اینکه صرفه‌جویی اقتصادی را نیز در بلندمدت به دنبال دارد. به گفته این کارشناس اقتصادی، عدالت اجتماعی مورد نظر دولت با پرداخت یارانه‌ها عملی نمی‌شود؛ چرا که ابعاد این مسئله بسیار وسیع‌تر از بحث یارانه‌ها است. کرباسیان گفت: در صورتی که این یارانه‌ها به افراد نیازمند به درستی پرداخت شود یک گام برای عملی‌شدن عدالت برداشته شده است.

ضرورت اجرای سیا‌ست‌های جبرانی و آثار تورمی این اقدام

عضو کمیسیون اقتصادی مجلس هم از واکنش‌های اجتماعی مخرب در صورت پیش‌بینی نکردن سیاست‌های جبرانی نقدی کردن یارانه در آینده خبر داد.

الیاس نادران عضو کمیسیون اقتصادی مجلس در گفت‌وگو با موج گفت: پرداخت نقدی یارانه‌ها آثار تغییر رویه‌ روی طبقات پایین دست جامعه چه به لحاظ سبد مصرفی و چه به لحاظ قدرت خرید و سیاست‌های جبرانی و چتر حمایتی دارد که باید دقیقا مورد بررسی واقع شود. وی با بیان اینکه اگر دولت ساز و کارهای مناسب برای پرداخت نقدی یارانه‌ها در نظر نگرفته باشد، این امر منعی ندارد، افزود: اگر جامعه‌نگری و ساز و کارهای لازم برای نقدی کردن یارانه‌ها توسط دولت پیش‌بینی نشده باشد، چه جامعه دچار واکنش‌های اجتماعی خواهد شد و دولت مجبور به عقب‌نشینی است. نادران در ادامه گفت: دولت باید سیاست‌های جبرانی آثار تورمی این اقدام را به خصوص برای 6 دهک‌ پایین جامعه پیش‌بینی کرده باشد.

حال باید دید با توجه به سابقه پرداخت یارانه نقدی مرغ و تخم‌مرغ که در دوره سازندگی با شکست روبه‌رو شد و پس از حذف یارانه فقط یک‌بار یارانه نقدی آن پرداخت شد، آیا دست‌اندرکاران دولت نهم موفق خواهند بود این طرح را برای اقشار مورد هدف (حقوق‌بگیران با درآمد ثابت و اقشار فقیر و کم‌درآمد) به سرانجام مطلوب رسانند یا خیر.