اجلاس گروه هشت در آلمان

ابوالقاسم قاسم‌زاده

اجلاس‌های گروه هشت، یعنی هشت کشور بزرگ صنعتی و توسعه‌یافته که هم بلحاظ قدرت اقتصادی و هم سیاسی و نظامی در روابط بین‌الملل بعنوان «دولت­‌های قدرتمند» شناخته شده‌اند، همواره در رسانه‌های بین‌المللی و در محافل سیاسی جهان دارای اهمیت ویژه بوده است. نگاه به نشست‌های گروه هشت، بلحاظ تصمیم‌گیریهای آنها درباره بحران‌ها و مشکلات عمده در جهان و تأثیر این تصمیم‌گیریها بر سیاست و برنامه‌های دیگر کشورها دارای حساسیت‌ خاص است.

امسال، این اجلاس در هایلیگندام آلمان همراه با اعتراض گسترده مخالفان به جهانی‌سازی و سیاست‌های نظامی‌گری دولت آمریکا برگزار شد. پدیده جدید که حکایت از تحول در گروه هشت دارد و برآمده از تحولات نوین در معادلات قدرت بین‌المللی است، شرکت دادن کشورهای مکزیک، برزیل، هند، آفریقای جنوبی و چین در این اجلاس است.

شاید بتوان این مقایسه را یادآوری کرد، همانگونه که «ناتو» در گسترش فضای پوشش آن در طول نزدیک به ده سال اخیر، کشورهای جدیدی از اروپای شرقی تا آسیا را به عضویت پذیرفته است. اکنون کشورهای جدیدی با عنوان قدرت‌های منطقه‌ای و دارای نفوذ اقتصادی و سیاسی وسیع، وارد در اجلاس گروه هشت کشور صنعتی جهان شده‌اند. بسیاری از تحلیلگران سیاسی اجلاس آلمان از گروه هشت و با شرکت کشورهای جدید از قاره آسیا، آفریقا و از آمریکای لاتین را، نشانه‌ایی از تحولات نوین در تصمیم‌گیریهای بین‌المللی و در روابط جدید بین‌المللی ارزیابی کرده‌اند که حداقل تاثیر آن کمک به مدیریت بهتر جهان و تقسیم وظایف و بخصوص توان اجرایی، تصمیم‌گیریها در اینگونه اجلاس‌ها، است.

سه موضوع اصلی در دستور کار اجلاس قرار داشت که عبارت بودند از تهدیدهای محیط‌ زیست  و بازنگری میثاق «کیوتو» ژاپن درباره، (کنترل گازهای گلخانه‌ای)، فقر و عدم تعادل اقتصادی در سطح بین‌المللی و بخصوص فقرزدگی در آفریقا، و سوم، تروریسم.

موضوع افزایش دمای کره زمین، ناشی از عدم رعایت استانداردها در صنعت و تولید گازهای مخرب زیست محیطی، در صدر مباحث قرار داشت. اتحادیه اروپا، خطر آن را برای قاره اروپا بسیار جدی و بحران‌آفرین می‌داند و معاهده «کیوتو» را برای جلوگیری از افزایش گازهای گلخانه‌ای بخصوص به دلیل عدم امضاء آن توسط دولت آمریکا و همراهی آمریکا با دیگر کشورها، کافی و مؤثر نمی‌داند. اگرچه در این اجلاس هم موفق به تصمیم‌گیری قاطع در این باره نشدند. اما آمریکایی‌ها از مواضع گذشته و سخت خود عدول کردند و با کمک آلمان، توانستند ضمن تعدیل مواضع جرج بوش، مسیر را برای تدوین معاهده جدید تا حدودی هموار سازند.

اما، فقر که همه شرکت‌کنندگان در اجلاس عدم توازن در میان کشورها و رشد پدیده فقر عمومی در آفریقا و در آسیا را خطر بزرگ نامیدند. در این اجلاس با اختصاص کمک حدود 60 میلیارد دلار برای مبارزه با فقر و بیماری به کشورهای آفریقایی در کنار بخشیده شدن بخش عمده‌ایی از بدهی‌های مالی این کشورها، تصمیم دیگر در اجلاس گردید.

راهکارهای جدید برای پیشگیری از گسترش فقر در کشورهای توسعه نیافته و مبارزه با آن، گفتگو عمده سران کشورهای شرکت‌کننده در اجلاس بود که برای آن طرح‌ها و برنامه‌هایی تصویب شد.

درباره موضوع «تروریسم» اولاً شرکت‌کنندگان در اجلاس بصورت هماهنگ این پدیده را بعنوان اصلی‌ترین تهدید جهانی برای صلح و امنیت بین‌المللی نامیدند. ثانیاً استفاده از تمامی ظرفیت‌ها و امکانات برای نابودی آن را خواستار شدند. چین، هند و آفریقای جنوبی با موافقت خود درباره مبارزه همه‌جانبه با پدیده تروریسم، از این اجلاس تصمیم‌گیری علیه تروریسم را بصورت یک اجماع جهانی، معرفی کردند. در این اجلاس اعلام گردید، از این پس، هر گروه یا کشوری که در مظان اتهام اشاعه‌ تروریسم قرار گیرد، لاجرم با جامعه جهانی و تصمیم‌گیری هماهنگ بین‌المللی برای نابودی آن روبرو و مواجه خواهد شد.

اگرچه در بیانیه پایانی اجلاس، سران شرکت‌کننده ضمن تاکید بر تعلیق برنامه غنی‌سازی اورانیوم در ایران درباره آن به عدم اجرای قطعنامه‌های شورای امنیت درباره پرونده انرژی هسته‌ای ایران، اشاره کرده‌اند که مجازات‌ها علیه ایران و سودان را در صورت مخالفت‌ این دولت‌ها،‌ تشدید خواهند کرد، ‌اما، حل سیاسی از طریق مذاکره درباره مشکل پرونده هسته‌ای ایران را نیز تائید کرده‌اند. حاصل کار گروه هشت در این باره، تشویق و تائید مسیر مذاکره بوده است، در حالیکه مسیر دیگر، یعنی تشدید تحریم و اجرای قطعنامه‌های شورای امنیت را نادیده نگرفته‌اند.

بنظر می‌رسد، مهمترین دست‌آورد اجلاس گروه هشت در هایلیگندام آلمان این بوده است که از این پس، به کشورهای بیشتری در تصمیم‌گیریهای کلان بین‌المللی فرصت شرکت و مذاکره در این اجلاس و یا اجلاس‌های مشهور بین‌المللی داده خواهد شد و اصل مشارکت وسیع‌تر کشورها برای حل مشکلات جهانی در دستور کار تجدیدنظر  در چگونگی اداره جهان و روابط بین‌المللی شده است. حضور کشورهایی مانند هند، مکزیک، برزیل و آفریقای جنوبی، نشانه‌ایی در این مسیر است و دولت آمریکا در تعدیل نگاه «یکجانبه‌گرایی» خود از طریق این اجلاس نشانه‌هایی را عیان کرده است. «اتحادیه اروپا» که کشورهای عضو آن با مشکلات بسیاری مواجه هستند، یکی از بزرگترین مشکل خود را تصمیم‌گیریهای آمریکایی‌ها بر پایه نگاه «یکجانبه‌گرایی» می‌دانند. از طریق وسعت بخشیدن به شرکت بیشتر کشورها از همه قاره‌ها، اتحادیه اروپا و بخصوص دولت کنونی آلمان و صدر اعظم آن «خانم مرکل» موفق شد تا نشانه‌های تعدیل در ادامه سیاست‌های گذشته و آمرانه آمریکا را نشان دهد و مسیر برای مشارکت وسیع‌تر کشورها و دولت‌ها از همه مناطق جهان را در تصمیم‌سازیهای بین‌المللی فراهم آورد.