ویژگى هاى امروز امپریالیسم

بصیرت: شواهد و واقعیت تلخ جنگ های طولانی مدت اشغالگرانأ ایالات متحده موجب گردیده است تا برای فهم روابط جهانی قدرت، مجبور به استفاده از مفهوم امپریالیسم شویم. حدود یک دهه قبل نویسندگان، روشنفکران و دانشگاهیان برای توصیف شکل جهانی قدرت، امپریالیسم و امپراتوری را به نفع جهانی شدن کنار گذاشته بودند. ولی جهانی شدن با تمرکز محدود آن بر جابه جایی شرکت های چندملیتی نمی تواند مرکزیت دولت در ایجاد و تحمیل شرایط مطلوب برای جابه جایی یا گسترش چندملیتی ها را توضیح دهد. جهانی شدن نمی تواند جنگ های کشورگشایانه همچون جنگ اول خلیج فارس یا جنگ های اشغالگرانه و استعماری همانند حمله ایالات متحده به عراق و افغانستان را تبیین نماید. از سوی دیگر، جهانی شدن بایدگسترش پردامنه و طولانی مدت شرکت های دولتی چینی در آفریقا و استخراج وسیع موادخام و کالاهای آماده مصرف را توضیح دهد. در هزاره جدید عبارت امپراتوری حتی وارد گفتمان راست ها، یعنی حامیان و ایدئولوگ های قدرت امپریالیستی شد، چرا که منازعات امپریالیستی معاصر اثر خود را بر جای گذاشت. امپریالیسم و امپراتوری دوباره به گفتمان عمومی چپ ها تبدیل شد ولی در بسیاری از موارد حداقل در مورد پیچیدگی ها و ساختارهایش مورد کج فهمی قرار گرفت.
این نوشتار بر آن است تا خصوصیات عملی و نظری امپریالیسم معاصر که مورد کج فهمی قرار گرفته است را روشن سازد. در این باره حداقل پنج جنبه مهم از اقتصاد سیاسی امپریالیسم مورد توجه قرار گرفته است:
1- امپریالیسم یک پدیده سیاسی و اقتصادی است. شرکت های چندملیتی در بسیاری از کشورها فعالیت می کنند، ولی حمایت سیاسی، یارانه های اقتصادی و تضمین نظامی را از دولت امپریالیستی مرتبط با خود دریافت می کنند. دولت امپریالیست در مورد توافقنامه های تجاری و سرمایه گذاری مورد نظر شرکت های چندملیتی مذاکره کرده و یا آنها را تحمیل می نماید. در عین حال، دولت امپریالیست برای نفوذ در حکومت های خارجی در راستای پذیرش پایگاه های نظامی و یا تسلیم شدن به حوزه نفوذ آن، از شرکت های چندملیتی استفاده می کند. از این رو امپریالیسم عبارت است از توسعه طلبی قهری و خارجی همزمان دولت و شرکت ها.
2- اشکال چندگانه ای از تشکیلات امپریالیستی وجود دارد، در حالی که تمامی دولت های امپریالیست از تشکیلات نظامی و اقتصادی برخوردارند ولی نیروی پیش برندأ سیاسی و اقتصادی امپراتوری جهانی، باتوجه به ماهیت طبقه حاکمه دولت امپریالیست، متفاوت است. در جهان معاصر اساساً دو نوع ساختار امپریالیستی موجود است: ساختار امپراتوری نظامی بنیاد ایالات متحده و امپراتوری اقتصادی چین. امروزه طبقه حاکمه ایالات متحده از یک گروه نخبه ایدئولوژیک نظامی- صهیونیستی قدرتمند تشکیل شده است که در راستای بسط استیلای خود و ایجاد رژیم های وابسته و استعماری، جنگ و نیروی نظامی را در اولویت قرار داده است. چین و دیگران آرزومندان ایجاد امپراتوری اقتصادی، از طریق سرمایه گذاری، وام دهی، تجارت، کمک های فنی و سهام بازار، در خارج از مرزهای خود به دنبال گسترش هستند. واضح است که رهیافت نظامی گرای ایالات متحده بسیار خونین تر، مخرب تر و قابل سرزنش تر از امپراتوری بازار محور است. در هر حال ساختار قدرت و استثمار که از هر نوع امپراتوری ناشی می شود، یک نظام سیاسی- اقتصادی است که مردم و ملل تحت سلطه را سرکوب نموده و مورد استثمار قرار می دهد.
3- امپریالیسم ابعاد چندگانه ای دارد که به طور متقابل همدیگر را تقویت می کنند. برای تضمین رضایت و یاتسلیم توده ها در برابر ساختار امپراتوری ای که به هستی مادی و معنوی آنان لطمه وارد می سازد، رسانه های عمومی و فرهنگ مهمترین سلاح محسوب می شوند. نمی توان امپریالیسم را به تقلیل گرایی ساده اقتصادی کاهش داده و مورد بررسی قرار داد. استثمار اقتصادی فقط تحت شرایط انقیاد ذهنی امکان پذیر است و این مسئله به آموزش و پرورش، تفریح و سرگرمی، ادبیات و هنر به عنوان چارچوب روابط و منازعه طبقاتی مرتبط با امپراتوری اشاره دارد.
4- علایق سیاسی، ایدئولوژیک و اجتماعی نخبگان سیاسی که دولت امپریالیست را رهبری می کنند تاکتیک ها و استراتژی ای که در ایجاد امپراتوری دنبال می شود را تعیین می کنند. به خودی خود نمی توان پذیرفت که رهبریت سیاسی، منافع شرکت های چند ملیتی را در هر نقطه ای از جهان و در تمامی اوقات در اولویت قرار دهد. زمانی که رهبریت امپریالیستی علایق جداگانه ای از سیاست های یک دولت امپریالیست دیگر دارد ممکن نیست که خود را با منافع شرکت های چندملیتی هماهنگ سازد. تحت این شرایط ویژه که حاکمان، علایق امپریالیستی مختلفی دارند عملکرد عادی دولت امپریالیست به حالت تعلیق درمی آید. مورد قدرت صهیونیستی در دولت امپریالیستی ایالات متحده یکی از این موارد است. نخبگان صهیونیست از طریق سازمان های سیاسی- اجتماعی ثروتمند و قوی، نمایندگان کمیته های قدرتمند کنگره و حضور قوی در ادارات ارشد اجرایی (پنتاگون، وزارت خارجه، شورای امنیت ملی، وزارت امنیت داخله، وزارت دادگستری و خزانه داری) خط مشی خاورمیانه ای ایالات متحده را تعیین می کنند. ارتش ایالات متحده حتی به ضرر شرکت های عمده نفتی آمریکا که از انعقاد قراردادهای نفتی چند میلیارد دلاری با ایران و دیگر کشورهای نفت خیز معارض با اسرائیل منع شده اند به منافع توسعه طلبانه و استعماری اسرائیل خدمت می کند.
5- دنیای کشورهای امپریالیستی رقیب، سازمان های بین المللی پیچیده ای را به وجود آورده است که با یکدیگر منازعه، رقابت و تبانی می کنند. این سازمان ها در تمامی سطوح از جهانی گرفته تا شهرها و روستاهای جهان سوم فعالیت می کنند. قدرت های امپریالیستی از طریق زنجیره ای از طبقات همدست وارد شده و به استثمار می پردازند. نظام امپریالیستی فقط به اندازه همدستان محلی خود قدرت دارد. شورش های عمومی، مبارزات ضداستعماری ملی و جنبش های توده ای رادیکال که همدستان محلی را معزول می کنند باعث تضعیف امپراتوری ها می شوند. ضدامپریالیست ها برای منزوی کردن امپراتوری ارتش محور ایالات متحده تلاش دارند تا پیوندهای متفاوتی مابین رقبای امپریالیست و قدرت های نوظهور ایجاد کنند.