سیاست خارجى صلح‌طلبانه، سیاست خارجى تهاجمى

گروه سیاسی، پرستو سرمدی: «سیاست خارجى صلح طلبانه، سیاست خارجى تهاجمى» عنوانى بود که محسن امین زاده معاون وزیر خارجه دوران اصلاحات بر سخنان خود در جبهه مشارکت ایران اسلامى گذاشته بود. این دیپلمات سابق در حالى سیاست خارجى دولت خاتمى را موفق ترین سیاست اتخاذ شده پس از انقلاب مى دانست که بر تفاوت چشمگیر آن با دولت هاى قبل و بعد از خاتمى پاى مى فشرد. او آنگاه به دفاع از سیاست هسته اى خاتمى پرداخت. «دولت خاتمى معتقد بود اگر در مسیر اعتمادسازى با جهان حرکت کند به بخشى از توان هسته اى دست خواهد یافت. خاتمى مى خواست سیاستى اتخاذ کند که منجر به کسب حداکثر توان هسته اى شود اما هزینه اى نداشته باشد.» امین زاده در سخنانش مولفه هاى سیاسى خارجى خاتمى را برشمرد و به بیان موفقیت هاى این سیاست پرداخت. آنگاه گفت تصور مى کردیم که این همه موفقیت در سیاست خارجى باعث مى شود، اصول عمده آن حفظ شود و مسیر خود را در دولت بعد از خاتمى پى بگیرد.
البته چنین نشد همچنان که معاون وزیر خارجه دولت خاتمى خود به مناقشه سیاست هاى این دولت با برخى روش هاى اعمال شده در دیگر دولت هاى روى کار آمده پس از انقلاب اذعان کرد و گفت: «این مناقشه بر سر اصول و چارچوب مورد نظر نظام نبوده است، بلکه مناقشه بر سر روش بود. دولت خاتمى توانست نشان دهد که با سیاست درست مى تواند امنیت ملى را با هزینه کمترى تامین کند.» و شاید به دلیل همین مناقشه بود که به گفته امین زاده، سیاست خارجى دولت خاتمى از ابتدا با دخالت گروه هاى غیرمسئول در این امر مواجه بود؛ دخالتى که هر چند خاتمى توانست تا حدودى آن را کاهش دهد اما هیچ گاه موفق به حذف کامل آن نشد. امین زاده معتقد بود که این گروه هاى فشار نگذاشتند، مشکل رابطه ایران با آمریکا به رغم موقعیت مناسبى که ایجاد شده بود حل شود. وى گفت: آن موقع فکر مى کردیم کسانى که با شکل گیرى رابطه ایران با آمریکا مخالفت مى کنند، مى خواهند خود پس از روى کار آمدن چنین کنند اما این گونه نشد. محسن امین زاده معاون وزیر خارجه دوران اصلاحات این سخنان خود را در یکى از جلسات چه باید کرد که از سوى حوزه شمال تهران جنبه مشارکت برگزار شد بیان کرد.
امین زاده با اشاره به چالش هاى سیاست خارجى کشور در سال76 و ورود خاتمى به انتخابات ریاست جمهورى گفت: با ورود خاتمى به انتخابات، تفاوت ملموسى در سیاست خارجى ایران به وجود آمد، هر چند که یک سال گذشته این تفاوت توانست آثار خود را در سطح ایران و جهان نشان دهد. خاتمى تفکر آزادى، دموکراسى و بردبارى را در ایران مطرح کرد که بازتاب مثبتى در جهان داشت.
وى البته گفت که در کنار حوادث مثبت سال اول ریاست جمهورى خاتمى، حوادث تلخى نیز به وجود آمد از جمله ترور دیپلمات هاى ایران در پاکستان و افغانستان و حمله به توریست هاى خارجى در ایران که این خود نشان مى داد جریان مخالف خاتمى در تهاجم به سیاستى است که تفکر گفت وگو با جهان را ترویج مى کند. امین زاده آنگاه مواجهه خاتمى با بحران هاى ایجاد شده را ستود چرا که به اعتقاد او خاتمى توانست با وجود مشکلات زیاد بهترین سیاست خارجى پس از انقلاب را پیاده کند. او به حوادثى از جمله بمباران مرزهاى مشترک ایران و ترکیه و بحث حمله به افغانستان اشاره کرد که به دلیل سیاست پرهیز از تنش خاتمى به بحران تبدیل نشد. وى گفت که سیاست خارجى صلح طلب اقتضا مى کند روابط با کشورهاى همسایه بحرانى نشود و به این وسیله امنیت تامین مى شود. از موفقیت هاى دولت خاتمى این بود که نگذاشت ایران و طالبان وارد جنگ شوند چون اگر به هر دلیلى با دولت طالبان و القاعده درگیر مى شد، ساختار سیاسى منطقه شکل دیگرى مى یافت. دولت هاى همسایه از طالبان پشتیبانى مى کردند و جنگ شیعه و سنى شکل مى گرفت.
بعدها موقعیت به گونه اى شد که از جامعه جهانى براى حذف طالبان کمک گرفته شد و همه چیز به نفع ایران تمام شد. امین زاده با بیان اینکه سیاست خارجى خاتمى معتقد بود چهره اى مثل بن لادن در دنیا به ایران آسیب مى رساند و نباید چهره اى از ایران ترسیم شود که گویى هر جا ترورى صورت مى گیرد ایران در آن دخیل است، افزود: خاتمى این را که مطرح شود ایران افراطى ترین کشور جهان اسلام است، نمى پذیرفت. فکر مى کرد که اگر دیگران از ایران بترسند امنیت و منافع ملى کشور تامین نمى شود. به گفته وى سیاست خارجى دولت خاتمى معتقد بود که امنیت ملى را در منطقه مى توان با اطمینان بخش بودن خود تامین کرد و این را که عنوان شود ایران غیرقابل محاسبه است به نفع کشور نمى دانست. امین زاده این تفکرات دولت خاتمى را تفاوت معنادار با دولت هاى دیگر خواند و گفت: دولت خاتمى نگران کننده بودن ایران را براى کشورهاى دیگر به صلاح امنیت ملى ایران نمى دانست و دولت هاى قبل از خاتمى به این نکته توجه نداشتند که پایان جنگ سرد و فروپاشى شوروى ساختار جدیدى را ایجاد کرده که متفاوت با گذشته است. شاید عده اى فکر مى کردند که یک ابرقدرت از بین رفته است، ابرقدرت دیگر هم از بین خواهد رفت و آنگاه ما مى مانیم.
وى گفت این واقعیتى است که حتى کشورى مانند چین که در دوران جنگ سرد بسیار ماجراجو و افراطى بود آن را درک کرد و در ساختار جدید بارها با آمریکا همراهى کرد. معاون وزیر خارجه دولت اصلاحات به تصمیم این دولت بر استفاده از ابزارها و روش هاى جدید اشاره کرد که این ابزارها اصول نظام را به شیوه اى دیگر دنبال مى کردند. این مناقشه دولت خاتمى با دولت هاى قبل و بعدى بود. او گفت که در دنیاى جدید سهم ابزار نظامى در تامین منافع ملى و امنیت ملى کاهش یافته است. آنچه اهمیت دارد ابزار اقتصادى است. «کشورى که فقیر است هر چقدر از ابزار نظامى برخوردار باشد کشور ضعیفى است، پس باید توسعه یابد و ثروتمند شود. از همین رو بود که سیاست خارجى خاتمى هدف از روابط خود با کشورهاى دیگر را توسعه قرار داد.»
امین زاده آنگاه به کره شمالى اشاره کرد که به گمان او امروز از منزوى ترین و تحقیر شده ترین کشورهاى دنیا است. او گفت: برخى فکر مى کنند که الگوى رفتار ایران، کره شمالى است. کره شمالى 20سال پیش از بازیگران مطرح غیرمتعهدها و کشور باعزتى بود و به خاطر ساختار اتحاد جماهیر شوروى مشکل اساسى اقتصادى نداشت اما امروز به یکى از مفلوک ترین کشورهاى جهان تبدیل شده است. هر چند به بمب اتمى دست یافته اما نشانه اى از منزلت و قدرت ندارد. تهدیدکننده بودن کره شمالى سبب توسعه و پیشرفت آن نشده است. کره شمالى منزوى شد چون تحول دنیاى پس از جنگ سرد را درک نکرد. امین زاده در ادامه سخنانش به پرونده هسته اى ایران پرداخت و بیان کرد: آمریکا بر این ادعا است که ایران به دنبال ساختن بمب هسته اى است و تمامى برنامه هاى هسته اى ایران در این راستا است. دولت خاتمى تلاش کرد نشان دهند ایران دنبال بمب هسته اى نیست. ایران مى خواست کارخانه ucf اصفهان را بسازد که بخشى از چرخه سوخت است.
آمریکا تلاش کرد از این امر ممانعت کند بنابراین بخشى از فعالیت هاى هسته اى ایران را زودتر از آن به آژانس بین المللى انرژى هسته اى گزارش داد. فعالیت هاى ایران خیلى حساس نبود اما اعلام نشده بود. ایران در دوران خاتمى به سمت اعتمادسازى و علنى کردن فعالیت هایش حرکت کرد. بنابراین آمریکا تلاش کرد دنیا را قانع کند که باید از غنى سازى اورانیوم توسط ایران ممانعت به عمل آید. نباید تصور کرد که اگر دنیا از ایران بترسد امنیت ملى ما تامین مى شود و ساختار کشور و نظام حفظ مى شود. اگر مى خواهیم کشور توسعه یابد و امنیت و دموکراسى سازگار با دین داشته باشد، این مسیرى که اتخاذ شده ما را به این اهداف نمى رساند. وى همچنین معتقد است که تفکر بیگانه ستیز و ماجراجو در ایران وجود دارد که اقداماتش به منزوى شدن ایران مى انجامد.
امین زاده از این رو به ماجراى لغو قرارداد شرکت ترک سل ترکیه پرداخت. «ترک سل مى خواست در ایران سرمایه گذارى کند. مفهوم اولیه این کار این است که قرار نیست ترکیه با ایران دعوا کند. ترکیه براى اولین بار پس از انقلاب به ایران اعتماد کرده بود اما نگذاشتند کار کند. قرارداد ترک سل قرارداد خوبى بود. ترکیه گفت حاضر است با ما شریک شود تا فرودگاه امام را که از بدترین فرودگاه هاى منطقه است آباد کند. اما اتفاقى افتاد که نشد.» معاون وزیر خارجه خاتمى در ادامه بیان کرد که دنیا بعد از حادثه 11 سپتامبر تغییر پارادایم داده و به سمت نظامى شدن حرکت مى کند. «قبل از این حادثه، تندروهاى آمریکا نمى دانستند چگونه دنیا را به سمت نظامى گرى سوق دهند. آمریکا صنایع عظیم و ساختار گسترده نظامى داشت که قابل استفاده نبود چون توجیهى براى نظامى گرى وجود نداشت. آنها معتقد بودند که قدرت اصلى آمریکا قدرت نظامى است.»
به گفته امین زاده 11 سپتامبر به اندازه اى به نفع آمریکا بود که گفته شد شاید کار خودشان بوده است. نظامى گرى در هر نقطه اى در دنیا به تندروهاى آمریکا کمک مى کند و توانایى مقابله نظامى با آمریکا وجود ندارد بنابراین باید از همه کمک گرفته شود تا نظامى گرى را کاهش داد. وى معتقد است که القاعده، طالبان و جریان هاى افراطى به تندروهاى آمریکا کمک کردند اما ما مى توانیم با عملکردمان به آنها کمک کنیم یا به گونه اى عمل کنیم که این بازى تغییر کند. معاون سابق وزیر خارجه مى گوید که در زمان خاتمى آمریکا براى مواجهه با ایران با مشکل جدى مواجه بود چه ایران در حال تبدیل شدن به قدرت اول منطقه و مروج دموکراسى دینى بود. «باید تلاش کنیم مانع توسعه نظامى گرى شویم و نگذاریم حرف تندروها خریدار پیدا کند.» امین زاده با نقد اینکه گفته مى شود اگر چالش هسته اى پیش نمى آمد، ایران بر سر حقوق بشر با آمریکا و دنیا وارد چالش مى شد، گفت: «بحث مناقشه در مورد حقوق بشر در دولت خاتمى کمرنگ شده بود.» امین زاده معتقد است که «خاتمى تمام تلاشش را براى تغییر چهره ایران انجام داد و سعى کرد چهره اى مقتدر و موثر در امنیت منطقه و جهان از ایران ترسیم کند.» «اینکه هر روز در سیاست خارجى بحران درست شود و ایران را در تیتر اخبار جهان قرار دهد به معناى وجود سیاست خارجه اى فعال نیست.»