کن را جدی بگیریم؟

آرش فهیم
چند روز پیش، سینمایی نویس یکی از روزنامه های زنجیره ای در یادداشتی، با ارجاع به یکی از مطالب سینمایی که حدود دو سال پیش در کیهان چاپ شده و برخی از واقعیت های غیرقابل انکار درباره عده ای از منتقدان سینمایی را منعکس کرده بود، آن را براساس ارزشگذاری های مطلقاً غیرسینمایی و صرفاً سیاسی دانسته بود. اما اتفاق تلخ اخیری که چند روز پیش در عرصه سینمایی جهان روی داده باز هم این معادلات منتقدان جشنواره دوست را به هم ریخت و نشان داد که برخلاف استدلال های غلط آن ها، هیچ نیازی به سیاسی نمودن سینما از سوی ما نیست. بلکه سینما در ذات، ابزاری ایدئولوژیک و سیاسی است و برخی از جشنواره های جهانی، از جمله کن، اسکار و... دستگاه هایی هستند که یکی از کارکردهای اصلی آن ها وارد کردن فشار فرهنگی با هدف به تسلیم واداشتن کشورهای مستقل و آزاده جهان است. کشورهایی که بزرگترین گناهشان این است که حاضر نیستند آقایی دولت هایی که بنیادشان بر اشغال سرزمین ها و سرکوب اقوام بومی سرزمین ها و مکیدن خون و سرمایه انسان هاست را بپذیرند. در این میان سرزمینی چون ایران، که به زعم دولت های مذکور حاضر به پذیرش نظم جهانی نیستند، از قضا دارای استعدادهایی در زمینه سینما نیز هست. فضای ایجاد شده پس از انقلاب اسلامی، زمینه را برای شکوفایی هنرمندان فراهم کرد و سینماگرانی از طیف ها و سبک های گوناگون ظاهر شدند.
اما برخی از هنرمندان متوسط که توانایی برقراری ارتباط با هموطنانشان را ندارند، برای جبران این ضعف خود، با همراهی با سیاست های دستگاه های فرهنگی امپریالیستی، که جشنواره کن یکی از مصادیق آن است، به دنبال منافع خود هستند.
نحوه برخورد اخیر این جشنواره با سینمای ایران، حداقل این مسئله را برای گروهی از دوستان منتقد ما اثبات کرد که سینما، مستقل از جریان های فرهنگی و سیاسی قابل تحلیل نیست و یکی از ابعاد اساسی ایجاد جاذبه و کشش مخاطبان به سمت یک فیلم، حواشی ایجاد شده برای آن فیلم است. مثلاهمین جشنواره کن امسال؛ اگر فیلم «کسی از گربه های ایرانی خبر ندارد» یک فیلم زیرزمینی و غیرقانونی نبود و فیلمساز آن، در جنجال آفرینی رسانه های وابسته به دولت های غربی در قبال اتهام یک جاسوس، همراه آن ها نمی شد، هیچ گاه دست به انتخاب این اثر نمی زدند. همچنانکه دو سال پیش نیز، یک انیمیشن را به خاطر ترسیم تصویری دلخواه سیاستگذاران جشنواره کن از ایران، پذیرفتند و جایزه دادند. البته تجربه نشان داده است که هنرمندانی از این دست، به خاطر عدم داشتن پایگاه مردمی در کشورهایشان به زودی تاریخ مصرفشان تمام می شود و حتی از سوی همین جشنواره ها نیز پس رانده خواهند شد. همچنانکه پس از گذشت دو سال، دیگر هیچ خبری از «مرجان ساتراپی» نیست. یا این که سال هاست، «محسن مخملباف» خاموش شده است. پس یکی دیگر از کارکردهای این نوع جشنواره ها- و به طور کلی جریان های فرهنگی و هنری غربی- می تواند این باشد که استعدادهایی را که در فضای کشورهای مستقل بار آمده اند جذب خود کنند و سپس آن ها را محو نمایند. مصداق دیگر این مسئله، بازیگر زن جوان هموطنمان است که چندی پیش به آمریکا مهاجرت کرد و در یک پروژه سیاسی- سینمایی که برای توجیه حضور نظامی آمریکا در خاورمیانه ساخته شد، شرکت کرد. یعنی بازیگری را که با استفاده از امکانات کشورمان پیشرفت کرده و تبدیل به یک چهره مطرح شده بود با آن هیاهو و جنجال به آمریکا کشاندند تا در فیلمی درجه دو، نقش هشتم را در هفت دقیقه بازی کند! این یعنی تحقیر و تحمیق هنر و هنرمند ایرانی.
آیا جشنواره کن را باید جدی بگیریم؟ این سؤالی است که در پی مسائلی که شرح داده شد پیش می آید. بدون شک حضور یا عدم حضور ایران در این نوع جشنواره ها تاثیر آنچنانی بر وضعیت کلی سینمای ما نخواهد داشت. حال که این نوع برخوردهای تحقیرآمیز را دارند، چه بهتر که آن ها را مورد بایکوت قرار دهیم. ضمن این که مخاطب هدف سینمای ایران باید مردم جهان باشند، نه جشنواره ها. دو سال پیش هم که این جشنواره یک فیلم ضد ایرانی کم ارزش را صرفاً به خاطر محتوای سیاسی آن پذیرفت، هیئت ایرانی حاضر در کن، تنها اقدام به صدور بیانیه کرد. درحالی که جا داشت با ترک جشنواره، در عمل اعتراض خود را نشان می دادند.
انتخاب یک فیلم کم ارزش و غیرقانونی، گویای وجود خلاهایی در چارچوب قوانین دستگاه سینمایی ایران است. چرا نباید اهرم هایی وجود داشته باشد که مانع بروز چنین اتفاقاتی شود؟ و حالامدعی العموم سکوت کرده است و مسئولین دست روی دست گذاشته اند.
یادمان باشد، جریان های فرهنگی و سیاسی استعماری و امپریالیستی، در مقابل انفعال طرف مقابل خود جری تر می شوند و برعکس، در مقابل مقاومت و ایستادگی مجبور به عقب نشینی هستند. تجربه 30 سال اخیر این را به ما نشان می دهد.