سازمان شانگهای در برابر بزرگترین چالش جهانی

فرزانه شاهسوند
آخرین روزهای بهار، کرملین میزبان نشستی مهم است. زیر تابلوی اجلاسی که به نام یکی از شهر تاریخی چین ، شانگهای مزین است، صف بلندی از سران کشورهای مشرق زمین گرد آمده اند. روسیه به عنوان میزبان در زیبا ترین نقطه کشورش (شهر یکاترینبورگ) همه تمهیدات را اندیشیده تا هشتمین اجلاس سازمان همکاریهای شانگهای به یک نقطه عطف در حیات این سازمان تبدیل شود. امید کرملین این است که به یمن حضور رهبران چند قدرت نام آشنا بتواند راهبردی تاثیرگذار در این اجلاس اتخاذ کند. ترکیب رهبرانی که زیر سقف هشتمین نشست شانگهای به عنوان اعضای رسمی یا ناظر گردآمده اند به خودی خود خبرساز است: هو جین تائو (رئیس جمهوری چین) ، مان موهان سینگ (نخست وزیر هند)، لولاداسیلوا( رئیس جمهوری برزیل)، محمود احمدی نژاد (رئیس جمهوری ایران)، نور سلطان نظربایف (رئیس جمهوری قزاقستان) و آصف علی زرداری (رئیس جمهوری پاکستان) به اتفاق سران آسیای مرکزی و کشورهای حاشیه دریای خزر که هر کدام اعتبار ویژ ه ای به این اجلاس بخشیده‌اند.
اما علاوه بر ترکیب رهبران شرکت کننده ، عامل دیگری که اجلاس بهاره روسیه را خبر ساز کرده ، دیدگاه رهبران و نمایندگان کشورهای حاضر است، قریب به اتفاق این رهبران آرمان و اندیشه «تغییر در ساختار قدرت بین المللی» را دنبال می کنند ، نسبت به توزیع فرصت ها و نابرابری در اقتصاد و سیاست بین الملل معترض هستند و در کل ، باور مشترک دارند که دوران برتری جویی غرب بویژه ایالات متحده سپری شده است.
اگر در اجلاس های گذشته شانگهای ، جهت گیری این سازمان علیه غرب یا امریکا یک فرض و احتمال بود در نشست امروز می توان مصداق های عینی بی شمار برای این جهت گیری پیدا کرد.در چند روز گذشته بخش عمده ای از خبرها و گزارش محافل امریکا و اروپا به این اجلاس اختصاص یافت.تا پیش از اجلاس کنونی سخن از این بود که شانگهای به سوی امنیتی شدن و تبدیل به سازمانی موازی ناتو حرکت می کند و مستند این نظریه نیز همکاری های استراتژیک میان سه قدرت چین ، روسیه و ایران بود همینطور مانورهای نظامی بزرگی که با حضور ناظران ایران دو سال پیش در ارتفاعات اورال برگزارشد.
اما این بار ، ناظران معتقدند که شانگهای گامی به جلو برداشته و محورها و عرصه های تازه ای برای فعالیت خویش گشوده است و پایه گذاران چینی و روسی این سازمان ، اعضا و متحدانشان را برای مقابله با بحران های سهمگین اقتصادی بسیج کرده اند. همین طراحی موجب شده که هشتمین اجلاس شانگهای برای پاسخگویی به دغدغه اصلی ملت ها یعنی بحران اقتصادی تلاش کند.
در این عرصه افق نگرش میزبان و میهمانان اجلاس روسیه یکسان است، آنها جملگی معتقدند که در بازی بی رحم رکود و بی ثباتی اقتصادی، ملت های شرق غافلگیر بحرانی شده اند که از دامن جهان سرمایه داری غرب برخاسته است. لذا در مقام چاره جویی برای این فاجعه می گویند که قبل از هر چیز نظام کاپیتالیستی غرب باید روش ها ، سیاست ها و عملکرد خویش را اصلاح کند. پیشنهاد می کنند که قدرت های نوظهور شرق مانند هند ، چین و ایران زمانی حاضر به مشارکت در بحران های جهانی و تقبل هزینه این بحران ها می شوند که از برچیده شدن تفکر تبعیض و انحصار گرایی در غرب مطمئن شوند.
بر این اساس ، بسیاری از کارشناسان امریکایی اظهار نظر کرده اند که شانگهای باتدارکی که در اجلاس روسیه اندیشیده ، گام در مسیر نهادهایی مثل گروه 8 نهاده است. آنها با تحلیل محتوای اجلاس های گذشته این سازمان می گویند «منحنی رشد سازمانی شانگهای» شگفت آور است. سازمانی که فقط 8 بهار از تولد آن می گذرد. در آغاز، اعضای آن محدود و اهداف آن منحصر به حل مشکلات مرزی و منطقه ای چین، روسیه و چهار جمهوری قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان و ازبکستان بود، اما به فاصله اندکی با پیوستن قدرت های جدید مانند ایران ، پاکستان وهند شانگهای به طور کامل پوست اندازی کرد. مهم ترین گام دو سال پیش برای تحول در کارکردها و ماموریت های این سازمان در بیشکک برداشته شد که با حضور پوتین ، احمدی نژاد و جین تائو برگزار شد. شانگهای مامور ایفای یک نقش موثر در بحران های امنیتی منطقه بویژه موضوع تروریسم و افغانستان گردید. نمایندگان ایران و روسیه و بسیاری دیگر از کشورها در آن اجلاس از شکست قطعی ناتو و امریکا در مدیریت مناقشات منطقه ای سخن گفتند و در نهایت بیانیه نهایی بیشکک منشوری شد که صاحبنظران غربی از آن به «قدرت موازی ناتو» تعبیر کردند.
حال در سال 2009 که جهان زیر آوار بحران اقتصادی برخاسته از مغرب زمین به سختی نفس می کشد شانگهای برای گشودن راهها و روزنه های جدید برای اعضای خویش همت گماشته است و بنای آن دارد که شالوده یک اتحاد اقتصادی را بریزد. دعوت از قدرت های نوظهور اقتصادی جهان مثل برزیل و هند به روشنی بیان کننده این قصد سیاستگذاران شانگهای است. سخنگویان کرملین به عنوان میزبانان اجلاس این نکته را به وضوح اعلام کرده اند که چون هنوز هیچ راهکار مشخصی در اجلاس کشورهای غربی برای بحران کنونی ارائه نشده است شانگهای مصمم است راهبردی مستقل برای عبور از بحران کنونی تدوین نماید.
چنان که روس ها تاکید کرده اند شانگهای برای تاثیر گذاشتن بر مناسبات اقتصاد جهانی دارای اهرم های قدرتمندی است. یک چهارم وسعت کره زمین و 41 درصد جمعیت جهان را در خود جای داده که خود بازار بکر و بی نظیری برای سرمایه گذاران است و 15 درصد تولید ناخالص ملی را در انحصار دارد. علاوه براین زیرچترشانگهای کشورهایی حلقه زده اند که همه استراتژیست ها آنها را به عنوان شاهراه ترانزیتی جهان یا منبع نفت و گاز می شناسند. تک تک اعضای حاضر در اجلاس از ایران تا هند یا از صادرکنندگان انرژی و مرکز ترانزیتی نفت و گاز هستند یا آنکه حکم یک پل ارتباط جهانی را ایفا می کنند.
با تکیه بر این امتیازات و اهرم ها در اجلاس روسیه، بر استراتژی در چانه زنی با غرب و توزیع عادلانه فرصت ها و امکانات اقتصادی تصمیم گیری شد. از جمله پیشنهادات چشمگیر در این زمینه ، تاسیس تنها بازار انرژی و کریدور حمل و نقل مشترک در‏ سازمان همکاری شانگهای است. این طرحی است که به طور مستقیم قلب «استراتژی امریکا و اروپا » در آسیای مرکزی را هدف گرفته و در پی متوقف ساختن پروژه های چندین میلیاردی است که غربی ها از فروپاشی شوروی تاکنون با هدف انتقال نفت و گاز دریای خزر و نیز رخنه در بازار سرزمین ماوراء النهر دنبال می کنند . این هدف را بیش از همه روس ها دنبال می کنند که یک جنگ بزرگ با متحد ناتو یعنی گرجستان را پشت سر گذاشته اند و اکنون نیز در پروژه هایی مثل خط لوله ناباکو رودرروی امریکا قرار گرفته اند.
البته با وجود تمرکز روی مسائل اقتصادی، شانگهای در اجلاس روسیه نیز ، پرونده چند بحران سیاسی را روی میز قرار داد. سران این سازمان به طور مشخص پیشنهاد تازه جامعه جهانی را مورد بحث قرار دادند که خواهان مشارکت بازیگرانی چون ایران و روسیه در این بحران هستند.اعضای سازمان به روشنی دریافته اند که شانگهای در وضع فعلی نمی تواند نسبت به تاثیرات عمیق و پیچیده مسئله افغانستان و تهدیدهایی که‏ ممکن است متوجه منطقه آسیای مرکزی شود چشم بپوشد لذا تلاش هایش را برای‏ ایجاد کمربند امنیتی ضد تروریسم در اطراف افغانستان دو چندان کرده است. در همین راستا رئیس جمهوری کشورمان در همه مذاکراتش با اعضای سازمان همکاری شانگهای تاکید کرد که در این برهه باید نقش تازه ‏ در کاهش تنش ها در افغانستان ایفا کرد‏ و با تعریفی نوین و دقیق از تروریسم ، مبارزه ای تازه با اشکال ترور و افراطی گری آغاز کرد.