اعتراضاتی که از روز پنجشنبه 25 مهرماه در لبنان شروع شده در نهایت به استعفای سعد حریری نخست وزی این کشور منجر شد. از روز پنجشنبه 25 مهر ماه مردم لبنان در مخالفت با افزایش مالیات و اعتراض به اوضاع معیشتی فلاکت بار خود به خیابان ها آمده اند و خواستار بهبود اوضاع معیشتی خود هستند. این اعتراضات زمانی شعله ور شد که دولت لبنان با طرح اخذ مالیات از مکالمات واتساپ و دیگر پیام رسان های اجتماعی موافقت کرد و آن را طرحی در راستای افزایش درآمدهای دولت در بودجه سال ۲۰۲۰ اعلام کرد. دولت لبنان به‌سبب بدهی خارجی و افزایش هزینه‌های مختلف با کمبود منبع درآمد روبه‌رو است. منفی یک درصد رشد اقتصادی ،86 میلیارد دلار بدهی خارجی)، 6 درصد تورم، 25 درصد بیکاری به‌ویژه در قشر جوانان ،حدود 2 میلیون نفر زیر خط فقر از جمعیت 6 میلیونی لبنان، وضع مالیات‌های جدید و شرایط وخیم اقتصادی از جمله علت دور جدید اعتراض‌های مردمی در لبنان است. البته در ادامه، اعتراضات مردمی، در کنترل برخی کشورها مانند عربستان و امارت درآمد و دبیر کل حزب الله لبنان نیز اعلام کرد که هرچند شروع اعتراضات مردمی در ابتدا خود جوش بود اما دیگر نمی توان عنوان خودجوش را به این اعتراضات اطلاق کرد. سید حسن نصرالله دبیر کل حزب الله لبنان در سخنانی در روز اربعین به اعتراضات اخیر پرداخت و بر حمایت از دولت و بقای دولت حریری تاکید کرد. اما برخی جریان های مخالف حزب الله با کمک برخی از بازیگران خارجی از همان ابتدا سعی داشتند تا دولت حریری را وادار به استعفا کنند تا بدین طریق زمینه را برای حذف وزاری نزدیک به حزب الله مهیا کنند. «ولید جنبلاط» رئیس حزب سوسیال ترقیخواه و «سمیر جعجع» رئیس حزب «القوات اللبنانیه» (نیروهای لبنانی) استعفای سعد حریری را خواستار بودند. در نهایت نیز سعد حریری از نخست وزیر استعفا کرد و رئیس جمهور لبنان، استعفای حریری از نخست وزیری را قبول کرد و از کابینه فعلی خواست، به صورت موقت، اداره کشور را برعهده داشته باشد.
دلایل استعفای سعد حریریالحریری در یک دهه اخیر 5 سال نخست وزیر لبنان بود. وی ابتدا از سال 2009 تا 2011 و سپس از دسامبر 2016 تاکنون پست نخست وزیری لبنان را بر عهده داشته است. انتخابات پارلمانی لبنان مه 2018 برگزار شد و ائتلاف مقاومت موفق شد با کسب 68 کرسی اکثریت مطلق را به دست آورد. در لبنان پست نخست وزیری به اهل سنت تعلق دارد و جریان المستقبل با وجود اینکه کرسی های خود را در پارلمان کنونی از دست داد، اما بار دیگر سعد الحریری مامور به تشکیل کابینه جدید لبنان شد. اگرچه الحریری از سمت خود استعفا داد، اما وی پیش از این در جریان تشکیل کابینه لبنان نشان داد که از این کابینه راضی نیست و از هر فرصتی برای تحت فشار قرار دادن دیگر جریان ها استفاده می کند. سعد الحریری مه 2018 از سوی میشل عون مامور تشکیل کابینه شد، اما فرآیند تشکیل کابینه 9 ماه به طول انجامید چرا که الحریری درصدد بود همه کرسی های وزارتی اهل سنت را در اختیار جریان المستقبل قرار دهد و هیچ کرسی به دیگر جریان های اهل سنت اختصاص ندهد.
اعتبار سعد حریری در افکار عمومی لبنان اخیرا تحت‌الشعاع افشاگری قرار گرفت مبنی بر اینکه او سال‌ها پیش از نخست‌وزیری مبلغ ۱۶ میلیون دلار به یک مدل آفریقایی پرداخت کرده بود. در شرایط کنونی،حریری با این استعفا تلاش دارد تا چینش سیاسی لبنان را به هم بریزد. این چینش سیاسی به معنای تغییر ساختار یا قانون اساسی لبنان نیست بلکه به معنای تغییر حاکمان و صاحبان قدرت کنونی است. حریری چون توان چنین تغییری را بابازی سیاسی نداشت اکنون با این استعفا و با بهانه کفِ خیابان به دنبال آن است. به هر حال چینش سیاسی فعلی تا اندازه زیادی موافق با خواست حریری نبود. حریری از فرصتی که در کف خیابان است و با دادن این استعفا به دنبال تغییر روند است.
شیخ صادق نابلسی استاد علوم سیاسی دانشگاه لبنان چند فرضیه برای استعفای سعدالحریری مطرح کرده و گفت: فرضیه نخست این است که نیروهای مختلف لبنانی تاکنون به توافقی درباره ماهیت اصلاحاتی که انتظار می رود به مردم ارایه دهند، نرسیده اند. وی فرضیه دوم فشارهای خارجی از جمله عربستان و امارت بر حریری برای کناره گیری از قدرت دانست و گفت: سعد حریری با فشار زیادی از طرف قدرت های خارجی و به طور مشخص از طرف امارات و عربستان مواجه شده است. بنابراین می خواهند که او را - برای ملتهب کردن بیشتر جامعه و فروپاشی بزرگ ساختار حکومتی و فشار بر رئیس جمهور برای استعفا- تحت فشار قرار دهند.
پیامدهای استعفای سعد حریریاستعفای الحریری درحالی است که سیدحسن نصرالله، دبیرکل حزب‌الله اخیراً در سخنانی با حمایت از اعتراضات مردمی، گفته بود که مقامات دولت باید در سمت خود باقی بمانند و پاسخگوی فسادهای چندین ساله خود باشند. استعفای الحریری باز هم لبنان را دچار بحران سیاسی خواهد کرد و به نظر می‌رسد این بار هم پای عربستان سعودی در میان است، همچنان‌که در روزهای اخیر رسانه‌های سعودی برای استعفای الحریری لحظه‌شماری می‌کردند. شبکه العربیه با پخش تصاویر زنده از تظاهرات لبنان با خبرسازی برای تخریب وجهه حزب‌الله مدعی شده است که طرفداران حزب‌الله و جنبش امل به چادرهای اعتصاب‌کنندگان در مرکز بیروت حمله کرده‌اند.
استعفای حریری قبل از هر چیز یک پیروزی قابل توجه برای جریانات خارجی به شمار می‌رود که خواهان سقوط معادله کنونی قدرت در لبنان هستند؛ معادله‌ای که علی رغم وجود احزاب و گروه‌های متعدد در نهادهای مختلف حاکمیت، قدرت اصلی را در اختیار مقاومت قرار داده است. این در حالی است که سقوط دولت و خلاء قدرت (که حزب‌الله بارها نسبت به آن هشدار داده بود) می‌تواند تبعات به مراتب خطرناکی، از جمله ورود ارتش لبنان به معادلات سیاسی این کشور داشته باشد. در چارچوب معادلات داخلی احزاب لبنانی اما این اقدام به معنای فرار حریری از مسئولیت و تنها گذاشتن حزب‌الله و متحدانش در برابر اعتراضات خیابانی است، آن هم در حالی که این گروه‌ها کمترین سهم را در ایجاد وضعیت کنونی اقتصاد لبنان داشته‌اند. پیش از این، فراخوان سمیر جعجع برای استعفای وزرای حزب نیروهای لبنانی از دولت نیز بر همین اساس به وقوع پیوست؛ چرا که وزاری این حزب از جمله حامیان اصلی اعمال مالیات‌های گسترده بر شهروندان به منظور رفع کسری بودجه بودند.
نتیجهاکنون دو دیدگاه درباره استعفا الحریری وجود دارد. دیدگاه اول این است که سعد الحریری در جریان اعتراض های اخیر از همان ابتدا موضوع استعفای خود را مطرح کرد تا کابینه مورد نظر خود را تشکیل دهد، اما با مخالفت دیگر جریان ها از جمله حزب الله لبنان مواجه شد. الحریری با مطرح کردن موضوع استعفا تلاش کرد تغییرات مورد نظر خود را در کابینه ایجاد کند و کاری را که از مه 2018 تا فوریه 2019 نتوانسته بود انجام دهد، اکنون انجام دهد. بنابراین به نظر می رسد استعفای الحریری با هدف گرفتن امتیاز از جریان های سیاسی و تشکیل کابینه دلخواه انجام شد.
دیدگاه دوم این است که الحریری از سخت بودن شرایط کنونی برای تامین مطالبه های مردمی آگاهی دارد. از این رو ، وی با اعلام اینکه به بن بست رسیده، بار دیگر از سمت خود استعفا داد تا به جای تامین مطالبه های مردمی از مسئولیت شانه خالی کند.
روزنامه رای الیوم اعلام کرده که درباره نحوه تعامل با بحران قابل پیش‌بینی کابینه و خلأ در قوه مجریه سه سناریو وجود دارد:
نخست: حریری بار دیگر مامور به تشکیل کابینه شود و وزرای متهم به فساد از جمله جبران باسیل، وزیر امور خارجه و داماد میشل عون، حسن خلیل، وزیر دارایی، و از افراد بسیار نزدیک به نبیه بری رئیس پارلمان و جنبش امل، رئیس بانک مرکزی لبنان و ... را اخراج کند.
دوم: تشکیل دولتی فن‌سالار متشکل از افرادی خبره و پاک دست که پیشینه سیاسی خوبی دارند به ریاست سعد حریری یا فردی دیگر با تعدادی محدود از وزرا که وظیفه آنان خارج کردن کشور از بحران اقتصادی سنگین و جلوگیری از سقوط مالی و اقتصادی باشد.
سوم: تشکیل دولتی متشکل از احزابی که اکثریت پارلمان را در دست دارند و از لحاظ سیاسی هماهنگ هستند یعنی انتخاب وزرایی از حزب‌الله، جریان ملی آزاد، جنبش امل و برخی طرف‌های سنی همپیمان و طرفدار محور مقاومت به ریاست شخصیت سنی که مورد قبول همه طرفهاست و به درستکاری شناخته شده است.
البته برخی از کارشناسان نیز معتقدند یک توطئه سازمان یافته ای برای فشار بر سعد حریری و حذف جریان وابسته به مقاومت در ترکیب کابینه وجود دارد. از این نگاه، سیاست آمریکا و عربستان این است که به جای سعد حریری، فواد سنیوره مامور تشکیل کابینه شود. اگر فواد به عنوان نخست وزیر انتخاب شود فضا دگرگون می شود و بحران جدیدی به وجود می آید و حزب الله در فشار سیاسی امنیتی شدید قرار خواهد گرفت.
در کل باید گفت که اقدام سعد الحریری در استعفا از سِمَت خود یک اقدام کاملا یکجانبه بوده است که می تواند پیامدهای وخیمی را در عرصه های مختلف به ویژه در عرصه سیاسی برای لبنان به دنبال داشته باشد. این اقدام می تواند موجب ایجاد «خلأ قدرت» در کشور شود؛ درست همان چیزی که بیگانگان و در رأس آن ها آمریکا و عربستان به دنبال آن هستند.
