مذاکرات هسته ای در کدام نقطه قرار دارد؟/فخرالدین اسدی

پایگاه بصیرت؛ گروه بین الملل: هفته قبل مذاکرات هسته ای ایران و اعضای 1+5 در ژنو در حالی به پایان رسید که طرفین، کلیت مذاکرات را مثبت ارزیابی کرده و از پیشرفت در موارد اختلافی سخن به میان آورند. البته هنوز بر سر میزان پیشرفت واقعی در مذاکرات و اینکه در چه حوزه هایی اختلاف نظرهای باقیمانده کمتر و در کدام حوزه ها بیشتر است، مواضع واضح و یکسانی از سوی محافل رسمی و غیر رسمی اتخاذ نمی شود. با این حال همان گونه که اشاره شد، در کلیت " پیشرفت داشتن مذاکرات" اختلاف نظری میان ایران و اعضای 1+5 وجود ندارد. بدون شک، سخنان حکیمانه و به موقع مقام معظم رهبری در خصوص مذاکرات هسته ای ایران و اعضای 1+5 در هفته های گذشته، نقش بسیار موثری در تنظیم رفتار طرف غربی ایفا کرده است. این موضوع خود را در مذاکرات اخیر ژنو به صورتی گویا نشان داده است.

اخیرا مقام معظم رهبری در دو سخنرانی جداگانه، به صورتی صریح و مشخص موضوع مذاکرات هسته ای ایران و اعضای 1+5 را مورد فحص و بررسی قرار داده و به نکات ارزشمندی در این خصوص اشاره کردند. در تاریخ 19 بهمن ماه ایشان با اشاره به برخی مباحث مطرح شده درخصوص توافق دو مرحله ای که ابتدا توافق بر اصول کلی و بعد از مدتی توافق بر جزئیات باشد، تاکید  کردند:

"چنین توافقی پسندیده نیست زیرا با تجربه ای که از رفتار طرف مقابل داریم، توافقِ صِرف در کلیات، وسیله ای خواهد شد برای بهانه گیری های پی در پی در جزئیات. اگر توافقی انجام شود، باید در یک مرحله و در بردارنده کلیات و جزئیات، با یکدیگر باشد. مفاد این قرار داد نیز باید روشن، واضح و غیرقابل تفسیر و تاویل باشد و مفاد توافق نباید به گونه ای باشد که طرف مقابل که عادت به چانه ز��ی دارد، در قضایای مختلف بهانه جویی کند."

همچنین ایشان در تاریخ 30 بهمن ماه و در دیدار هزاران تن از مردم آذربایجان شرقی فرمودند:

"اگر اقدامات لازم و تلاش های جدی تر را در عرصه اقتصادی انجام ندهیم، نتیجه همان می شود که اکنون دشمن برای موضوع هسته ای ما شرط و شروط می گذارد و بعد هم می گوید، اگر قبول نکنید، تحریم می کنم. جبهه استکبار از حربه تحریم علیه ملت ایران استفاده حداکثری می کند.  هدف اصلی آنها از این اقدامات، تحقیر ملت ایران و متوقف کردن حرکت عظیم ملت و نظام اسلامی به سوی تمدن نوین اسلامی است و من معتقدم حتی اگر در مسئله هسته ای نیز همان خواسته هایی را که آنها دیکته می کنند، قبول کنیم، باز هم تحریم ها برداشته نخواهد شد زیرا آنها با اصل انقلاب مخالفند."

این دو بیان شفاف در آستانه مذاکرات هسته ای ژنو، پیام قاطعانه ای را به طرف مقابل ارائه کرد. این پیامها به صورتی محوری عبارتند از:

- اعتقاد راسخ جمهوری اسلامی ایران نسبت به غیر قابل اعتماد بودن ایالات متحده آمریکا؛

- اینکه جمهوری اسلامی ایران، مذاکرات هسته ای با اعضای 1+5 را راه اصلی برون رفت از معضلات اقتصادی ندانسته و در مقابل، همچنان تقویت اقتصاد مقاومتی را به عنوان یک اصل و هدفگذاری مهم مورد ارزیابی قرار می دهد.

- اینکه اعضای 1+5 در مذاکرات هسته ای باید میان " قطع مذاکرات" و " توافقی مشخص و غیر مبهم" تصمیم گیری کنند و جمهوری اسلامی ایران امضای توافقنامه ای متناقض، قابل تفسیر و تاویل، عاری از برداشته شدن همه تحریم ها و منفک شده در دو حوزه کلیات و جزئیات را نخواهد پذیرفت.

وجه تمایز مذاکرات ژنو با سلسله مذاکرات قبلی هسته ای

یکی از وجود تمایز آشکار مذاکرات هسته ای اخیر ژنو با سلسله مذاکرات قبلی صورت گرفته، حضور رئیس سازمان انرژِی اتمی کشورمان و وزیر انرژی ایالات متحده در جمع مذاکره کنندگان دیگر بود. علی اکبر صالحی و ارنست مونیز در مذاکرات ژنو با یکدیگر چندین بار دیدار کردند. همچنین این دو در مذاکرات دوجانبه وزرای امور خارجه ایران و ایالات متحده نیز حضور پیدا کردند. بسیاری از تحلیلگران معتقدند که کلیت حضور علی اکبر  صالحی و ارنست مونیز  در مذاکرات هسته ای نشان از قرار گرفتن طرفین در نقطه ای تعیین کننده و حساس است. محمد جواد ظریف قبل از برگزاری مذاکرات اخیر ژنو بر روی همین نکته تاکید کرد :

" به نظر مسولان کشور در حال حاضر به شرایطی در مذاکرات رسیده ایم که بحث‌های هسته ای نیاز به تصمیم گیری جدی در سطح عالی کشور دارد، به همین دلیل از آقای صالحی درخواست شد تا در این دوره از مذاکرات حضور داشته باشد تا موضوعات به صورت شفاف، دقیق و ریز بررسی شود. موضوعات هسته ای ابعاد مختلفی دارد، ما غنی سازی و راکتور اراک را داریم، مجموعه این بحث ها نیاز به اشراف کامل به برنامه هسته ای صلح آمیز کشور دارد که آقای صالحی به عنوان رئیس سازمان انرژی اتمی، فردی متخصص و علمی با سوابق هسته ای است که در این حوزه اشراف کامل دارند. این بار احساس کردیم که زمان زیادی به پایان مهلت باقی نمانده است که باید در یک سطحی با اشراف کافی به موضوعات که همه مسایل را همه جانبه نگاه کند، شخص آقای صالحی می تواند در این بخش به ما کمک کند، طرف آمریکایی هم در این جلسه در پاسخ به پیشنهاد ما در سطح وزیر انرژی حاضر شد. حضور دستیار ویژه رئیس جمهور ( حسین فریدون) نیز برای هماهنگی با ریاست جمهوری ضروری بود."

روایت رئیس سازمان انرژی اتمی کشورمان از مذاکرات ژنو نیز با توجه به نخستین حضور وی در مذاکرات هسته ای قابل توجه است :

" در این جلسه مسائل فنی را که با نوعی بن‌بست روبه‌رو شده بود، مرور کردیم. خوشبختانه نتایج خیلی خوبی گرفتیم و قدم‌های بلندی برداشتیم؛ البته هنوز مواردی هست که باید مورد بحث قرار گیرد. مذاکرات هسته‌ای ابعاد فنی، حقوقی و سیاسی دارد. در این میان، ابعاد فنی هموارکننده مسائل حقوقی و سیاسی خواهد بود. در مذاکرات فنی، هم باید منافع خود را حفظ، و هم سعی کنیم نگرانی‌های ساختگی طرف مقابل را به شیوه فنی برطرف کنیم. ایجاد توازن میان این دو موضوع بسیار حساس است. ما  به‌خوبی توانسته‌ایم از منافع ملی خود دفاع و اصل صنعت هسته‌ای و نشاط این صنعت را حفظ کنیم."

با این حال، سید عباس عراقچی عضو ارشد تیم مذاکره کننده هسته ای کشورمان پس از پایان مذاکرات ژنو تاکید کرد که هنوز بر سر اختلافات مورد نظر طرفین به راه حل معینی نرسیده اند و این اختلافات به قوت خود باقیست. باین وجود روایت عراقچی نسبت به مذاکرات ژنو، این بار با نوعی خوشبینی بیشتر نسبت به دفعات قبل همراه بود.

شانتاژ تبلیغاتی کری در آستانه مذاکرات ژنو

شانتاژ تبلیغاتی جان کری، وزیر امور خارجه ایالات متحده آمریکا در آستانه مذاکرات ژنو، با واکنش صریح مقامات کشورمان مواجه شد. کری قبل از آغاز مذاکرات در خصوص احتمال ترک میز مذاکرات توسط واشنگتن تبلیغاتی را به راه انداخت.  جان کری در آستانه برگزاری مذاکرات اخیر از قول اوباما تهدید کرد که " آمریکا در صورت " عدم آمادگی ایران برای توافق"! حاضر است میز مذاکرات را ترک کند! همچنین کری حضور ارنست مونیز، وزیر انرژی آمریکا را نشان دهنده دشواری مذاکرات در بعد فنی دانست. در عین حال جان کری از موضع واحد اعضای 1+5 ( آمریکا، تروییکای اروپایی، چین و روسیه) در قبال ایران سخن گفته و از وجود شکاف های قابل توجه در مذاکرات هسته ای سخن به میان آورد. در نهایت نیز کری  تاکید کرد که دولت متبوعش ابدا تمایلی نسبت به تمدید مذاکرات هسته ای برای بار دیگر ندارد!

این اظهارات کری از یک سو با هدف ارسال پیام های اطمینان بخش به نتانیاهو و مقامات رژیم صهیونیستی  و از سوی دیگر، با هدف اتخاذ یک ژست تصنعی حق به جانب! در مذاکرات ژنو صورت گرفت.

اظهارات کری با دو واکنش صریح همراه بود. نخستین واکنش صریح در این خصوص، از سوی دکتر علی اکبر ولایتی، وزیر امور خارجه اسبق کشورمان صورت گرفت:

" ایران در مذاکرات هسته ای با ۱+۵ منتظر شنیدن توقعات و قضاوت آمریکا نیست. هم‌چنین آن‌ها بودند که خواستار برگزاری مذاکرات بودند و خودشان هم به این مذاکرات نیاز دارند نه ما. بدون تردید جمهوری اسلامی ایران اهل مذاکره است و از ابتدای طرح مذاکره هسته‌ای آمادگی خود را برای این امر اعلام کرده و هیچ گاه از مذاکره کردن امتناع نکرده است. با این حال این طور نیست که آمریکایی‌ها تصور کنند و این‌طور تبلیغ کنند که انگار مذاکره کردن امتیازی است که آن‌ها به ایران داده‌اند."

سید عباس عراقچی، معاون وزیر امور خارجه کشورمان نیز در واکنش به شانتاژ تبلیغاتی و سیاسی کری عنوان کرد :

"ما در طول مذاکرات همواره با این گونه ادبیات آمریکایی‌ها مواجه بودیم و باعث تاسف است با اینکه این گونه ادبیات کارایی خود را به صورت کامل از دست داده است، اما باز تکرار می‌شود. هم آمریکایی‌ها و هم اعضای 1+5 بارها این را تجربه کردند که فشار سیاسی و رسانه‌ای به هیچ وجه باعث نمی شود که ایران در مذاکرات منش، روش، خواسته‌ها و مواضع خود را تغییر دهد و این یک امر ثابت شده است. مذاکرات باید در جهت منافع دو طرف و با راه حل برد - برد به پیش برود. اگر به این شکل نباشد و یک طرف سعی کند از روش‌های غیر مذاکراتی اراده خود را در مذاکرات تحمیل کند ما هم حتما اِبایی از ترک میز مذاکره نخواهیم داشت، ولی این موقعیتی نیست که ما الان در آن قرار داریم. ما با عزم و اراده ای قوی مذاکرات را ادامه خواهیم داد و هرجا که احساس کنیم مذاکرات در جهت منافع ملت و کشور و در جهت هدف تعریف شده پیش نمی رود حتما از مذاکره خارج خواهیم شد."

روایات همگون از مذاکرات ژنو

یکی دیگر از خصوصیات منحصر به فرد مذاکرات اخیر ژنو، وحدت رویه رسانه های مختلف در خصوص انتشار اخبار مذاکرات بود. در این میان، شاهد انتشار اخبار متناقض در خصوص مذاکرات ( که یکی از پیروزی مطلق و دیگری از شکست مطلق آن خبر دهد ) نبودیم. این در حالی بود که در سلسله مذاکرات هسته ای یکسال گذشته، این موضوع به کرّات از سوی رسانه های بین المللی قابل مشاهده بود. با پایان مذاکرات ژنو، مواضع مختلفی در خصوص پیشرفت های صورت گرفته در آن بیان شد. در اظهارات رسمی اکثر شرکت کنندگان در مذاکرات هسته ای، " پیشرفت در مذاکرات هسته ای" ظهورو بروز ویژه ای دارد، هر چند که هنوز اختلافاتی میان طرفین در مسیر توافق نهایی باقی مانده است. اما روایت رسانه های بین المللی از مذاکرات ژنو، تا حد زیادی از روایت و موضع گیری مقامات رسمی شرکت ��ننده در مذاکرات صریح تر است.

وزیر امور خارجه کشورمان در پایان مذاکرات ژنو تاکید کرد بر سر موارد کلی میان طرفین اتفاق نظر وجود دارد و اصل مذاکره هم اکنون بر روی جزئیات استوار است. سرگی ریابکوف، معاون وزیر امور خارجه روسیه از پیشرفت قابل توجه مذاکرات هسته ای سخن گفت و بر امکان امضای توافق نهایی در آینده ای نزدیک تاکید کرد. مقامات آمریکایی، فرانسوی، آلمانی و چینی نیز هر یک از پیشرفت در مذاکرات هسته ای سخن به میان آوردند.

در این میان، اگرچه اکثر رسانه های غربی هر یک در صدد پررنگ کردن روایات خود از مذاکرات هسته ای برآمده و حتی در این موارد ادعاهایی بعضا نادرست و دروغین را به نقل از منابع آگاه (!) ارائه کردند، اما اکثر آنها از پیشرفت مذاکرات سخن به میان آوردند. آسوشیتدپرس، فیگارو، المانیتور، خبرگزاری فرانسه و ...هر یک از امکان توافق هسته ای میان ایران و اعضای 1+5 خبر دادند. حتی رسانه های وابسته به حزب جمهوریخواه مانند فاکس نیوز و اشنگتن پست در آمریکا نیز در عین مخالفت خود با هرگونه توافق هسته ای ایران و اعضای 1+5، امکان امضای توافقنامه را منتفی ندانستند.

نتیجه گیری

آنچه مسلم است اینکه علی رغم پیشرفت های صورت گرفته،  هنوز شکاف ها و فاصله هایی تا رسیدن به توافق نهایی میان ایران و اعضای 1+5 باقی مانده است. اعضای 1+5 و در رأس آنها ایالات متحده آمریکا طی سلسله مذاکرات هسته ای با ایران سوء سابقه ای فراموش نشدنی دارند. تا کنون بارها با کارشکنی اعضای غربی 1+5 در گلوگاه های حساس مذاکرات هسته ای و تلاش آن ها برای گرفتن امتیازات بیشتر از جمهوری اسلامی ایران مواجه بوده ایم. از این رو باید ضمن رصد هوشمندانه تر بازی رقیب در این برهه خاص و تعیین کننده، با گاردی بسته و رویکردی محکم (از نوع رویکردی که مقام معظم رهبری در سخنان خود به آن استناد کردند) در مقابل دشمنان ملت ایران حضور پیدا کرد. بدیهی است که ایالات متحده آمریکا در راستای امضای توافق نهایی، چاره ای جز به رسمیت شناختن حقوق حقه هسته ای کشورمان و اتخاذ تصمیمی واقعی ندارد. در چنین شرایطی هرگونه سهل انگاری از سوی دستگاه سیاست خارجی کشورمان و یا سخن، رفتاری که  نشان از رویکرد باز ما نسبت به اصلی ترین دشمن انقلاب اسلامی ایران ( آمریکا ) داشته باشد، هزینه ساز خواهد بود./