زلزله در سینما با یک فیلم آخرالزمانی

 آخرالزمان، یکی از محبوب‌ترین موضوعات در سینمای روز جهان است. هر سال، تعداد زیادی از فیلم‌های هالیوودی با این موضوع ساخته شده و به نمایش درمی‌آیند. زلزله‌های مهیب و نابودکننده، طوفان‌ها و سیل‌های بنیان‌کن، انفجار بمب‌های هسته‌ای و دنیایی تیره و تار و نابود شده و آدم‌هایی که میان مرگ و زندگی و امید و ناامیدی، معلق هستند! اینها از جمله تصاویر و ماجراهای مشترک اغلب فیلم‌های آخرالزمانی است؛ فیلم‌هایی که البته از موضوع و محتوایی پر از خرافه و جادو و فریب هم سرشار هستند. متأسفانه با وجود پررنگ بودن مایه‌های آخرالزمانی در فرهنگ و اعتقادات ما، اما فیلم‌هایی که به این گونه موضوعات بپردازد بسیار اندک هستند.
 فیلم «رسوایی 2» به کارگردانی مسعود ده‌نمکی، یکی از معدود آثاری است که با دستمایه قرار دادن این اعتقادات، ساخته شده و به نمایش درآمده است. محور اصلی مضمون این فیلم، اعتقاد به هجوم حوادث آخرالزمانی در نتیجه فراگیر شدن گناه، به ویژه نزد مسئولان و دولتمردان است. داستان این قسمت از رسوایی، برخلاف روال معمول و مرسوم فیلم‌های دنباله‌دار، در ادامه داستان قسمت اول این فیلم نیست. البته، این بار هم شخصیت محوری فیلم، حاج‌یوسف با بازی اکبر عبدی است؛ شخصیتی که گویی از افسانه‌ها برآمده است و رنگ و بوی بسیاری از عرفا و روحانیون بزرگ تاریخ را دارد. او این بار بیشتر به درون جامعه می‌رود و با مردم، بیش از گذشته در ارتباط است. اما هشدار حاج‌یوسف، این بار خطاب به مسئولان است. داستان فیلم «رسوایی 2» به سیاق سایر فیلم‌های آخرالزمانی در یک شهر خیالی می‌گذرد. هر چند این شهر واقعی نیست، اما نشانه‌ها و مناسباتش به واقعیت شباهت دارد؛ بانک‌های خصوصی با انواع جایزه‌های رنگارنگ و پرداخت سودهای کلان، تابلوهای مختلف تبلیغاتی، جامعه‌ای که در ظاهر پیشرفت می‌کند، اما در باطن، درجا می‌زند! در این میان، یک روحانی بصیر و آگاه، هشدار می‌دهد که اگر مسئولان دولتی به خودشان نیایند و کاری نکنند، زلزله‌ای در راه خواهد بود. فیلم «رسوایی 2» با لحنی ژورنالیستی که گاه به گزارش‌های تلویزیونی و خبری شباهت می‌یابد، برخی از کژتابی‌های اجتماعی و اخلاقی را در قالب یک قصه فانتزی به تصویر کشیده است. سرمایه‌داری، نزول‌خواری، آقازاده‌ها، جنگ فقر و غنا و مسئولانی که دور از مردم زندگی می‌کنند، همه با نهیب تند این فیلم روبه‌رو هستند. فیلم جدید ده نمکی، یک بیانیه اعتراضی نسبت به بی‌عدالتی و بی‌توجهی به احکام اسلامی در عرصه اقتصادی است؛ مضمونی که تبدیل آن به یک فیلم دراماتیک، بدون سقوط به ورطه سیاه‌نمایی، کار دشواری است. اما ده‌نمکی از پس آن برآمده است.
ویژگی اصلی فیلم «رسوایی 2» جلوه‌های ویژه کم‌نظیر آن است. در سکانس‌های وقوع زلزله، صحنه‌هایی خارق‌العاده و حیرت‌انگیز به نمایش درمی‌آید. بسیاری از مردم تهران، گاهی در خیال خود، وقوع یک زلزله سهمگین در این کلان‌شهر را تصور می‌کنند. ده‌نمکی در فیلم جدید خود، به همه این تخیلات و تصورات رنگ واقعیت زده است. این فیلم هر چند به طور خیالی، جزئیات یک زلزله بزرگ و ویران شدن سازه‌های شهری را نمایش می‌دهد. فیلم از این نظر «رسوایی 2»، بیشتر شبیه فیلم «2012» است. تصاویر آخرالزمانی و مهیب فروریختن و در هم کوبیده شدن زمین، گرچه به کمک نرم‌افزارهای رایانه‌ای پدید آمده‌اند، اما واقع‌گرا و باورپذیر هستند و تصنعی بودن آنها چندان توی ذوق نمی‌زند. به هر حال، این اولین تجربه سینمای ایران در زمینه بازسازی حوادث طبیعی بزرگ و ویران‌کننده به وسیله افکت‌های رایانه‌ای است. طبق رسم مألوف، همیشه اولین کار، سخت و پراشکال است. با این حال به نظر می‌رسد که ده‌نمکی از پس این آزمون برآمده است و توانسته گام بلندی را در سینمای ایران بردارد. «رسوایی 2» از معدود فیلم‌های ایرانی است که مثل فیلم‌های هالیوودی، مناسب پرده سینماست. واقعیت این است که بیشتر فیلم‌های ایرانی، برای قاب تلویزیون مناسب هستند و تماشای آنها روی پرده سینما با قاب تلویزیون، تفاوت چندانی نمی‌کند، اما تفاوت «رسوایی 2» با بسیاری از فیلم‌های سینمای کشورمان همین نکته است که تأثیر آن بر پرده سینما با تماشای آن از طریق تلویزیون بسیار متفاوت است. جلوه‌های ویژه و صحنه‌های بازسازی شده زلزله و تخریب شهر، تنها روی پرده سینما مخاطب را دچار حیرت و درک زیبایی‌شناختی می‌کند.
روایت فیلم «رسوایی 2» مثل فیلم‌های قبلی ده‌نمکی، همچنان بر مدار غریزه می‌گردد. تقریباً خیلی از شاخصه‌های مهم داستان‌پردازی سینمایی براساس اسلوب‌های کلاسیک و آکادمیک فیلمنامه‌نویسی در این فیلم رعایت نشده است. خبری از شخصیت‌پردازی و خورده‌روایت و پرده‌های مختلف داستانی نیست. به بیان دیگر، ما با یک قصه کوتاه فانتزیک روبه‌رو هستیم که بخش زیادی از آن را گفت‌وگوی شخصیت‌ها و همچنین جلوه‌های ویژه پر کرده است. به همین دلیل از نظر داستانی، نمی‌توان به این فیلم نمره چندان خوبی داد، هر چند که قصه گرم و پرفراز و نشیب و درگیرکننده فیلم، کمبودهای فنی و تکنیکی داستان فیلم را جبران کرده است.