به هر ترتیب با تمام نابسمانیهای اقتصادی و اجتماعی، پاکستان بمبهای اتمی خود را ساخت و سیاست بازدارندگی هستهای را در مقابل هند پیش گرفت، اگرچه بر پرستیژ بینالمللی این تکنولوژی نیز تاکید داشت.
به گزارش خبرگزاری فارس، اینکه پاکستان تاکنون چه تعداد سلاح هستهای دارد و به چه میزان مواد لازم را برای ساخت آنها جمع آوری کرده گزارش های متفاوتی ارائه شده است. همانطور که قبلاً بیان شد پاکستان در دهههای 1970 و 1980 میلادی اقدام به غنی سازی اورانیوم به روش سانتریفیوژ کرد که این روشن به دلیل تواناییهای دکتر عبدالقدیرخان و یافتههای او از اروپا در پاکستان اجرا شد بنابراین سلاحهای هستهای پاکستان عموماً بر مبنای اورانیوم تسلیحاتی پایهریزی شده است.
از این نقطه نظر دو تاسیسات در پاکستان وجود دارد که قادر به تامین مواد شکافنده تسلیحاتی میباشد.
1- کاهوتا، 2- گلرا (مرکز تحقیقات و توسعه اورانیوم) که هر دوی این مراکز در نزدیک اسلام آباد قرار دارند.
تاسیسات کوهوتا در دهه 1970 و 1980 میلادی ساخته شد و در سال 1984 کار رسمی خود را آغاز کرد، اعتقاد بر این است که چین کمک شایانی در ساخت سانتریفیوژها و عرضه اورانیوم هگزا فلوراید به پاکستان کرده است. مطابق منابع اطلاعاتی آمریکا این تاسیسات برای تولید اورانیوم تسلیحاتی جهت ساخت چندین بمب در سال طراحی شده است. از آنجایی که کاهوتا تحت پادمان IAEA نبوده، مقدار تولید اورانیوم غنی شده در آن مشخص نیست اما با توجه به اطلاعات بدست آمده توانایی تولید 45 تا 75 کیلوگرم اورانیوم تسلیحاتی در سال را دارا میباشند. از طرف دیگر گفته میشود پاکستان اطلاعات طراحی سلاح هستهای را از چین اخذ کرده است، طرحی که در LOP NOR در سال 1966 آزمایش شد، اعتقاد بر این است که این طرح احتیاج به 15 کیلوگرم اورانیوم غنی شده تسلیحاتی دارد، از طرف دیگر برخی گزارشات حاکی از آن است که راکتور تحقیقاتی Parr-1 که در سال 1965 در PINSTECH شروع به کار کرد یک هدف لیتیومی را مورد استفاده قرار میدهد که این فرایندی برای تولید تریتیوم است که کارایی بمبهای هستهای را افزایش میدهد.
برای پرتاب سلاحهای کشتار جمعی، پاکستان از 3 موشک با بردهای متفاوت استفاده میکند.
1- 1-Hatf برد 85 کیلومتر
2- 2-Hatf با برد 300 کیلومتر
3- M-11 با برد 300 کیلومتر
موشکهای Hatf-1 , Hatf-2 بر اساس راکتهای فرانسوی میباشند که پاکستان با کمک فرانسه و چین آنها را برای استفادههای موشکی اصلاح کرده است. موشک M-11 قادر به حمل کلاهکهای هستهای است که یک موشک چینی بوده که پاکستان در دهه 1990 میلادی مذاکرات گستردهای را برای اخذ آنها با چین داشته است که همین امر باعث بوجود آمدن برخی مناقشات بین آمریکا و چین شد. در حال حاضر پاکستان روی نسلی از موشکهای خود به نام غوری کار میکند که برد آنها تا 2000 کیلومتر نیز خواهد رسید. پاکستان در زمینه تولید این موشکها موفق بوده است، این موشکها قادر به حمل کلاهکهای هستهای میباشند.
5- نیروگاهها و مراکز تحقیقات اتمی پاکستان
همانگونه که در فصلهای قبلی بیان شد اولین گام پاکستان در جهت توسعه تکنولوژی هستهای در کشور در سال 1955 و از طریق ایجاد یک شورای 12 نفری برای بررسی راههای اخذ تکنولوژی هستهای در جهت مصارف صلح آمیز برداشته شد که نهایتاً منجر به تشکیل شورای انرژی هستهای پاکستان PAEC در سال 1956گشت.
در طول این سالها PAEC با یک برنامه بسیار منظم، مدون و منطقی مبانی بسیار مناسبی را برای تکنولوژی هستهای خود پایهریزی کرد تا جایی که اکنون پاکستان جزء کشورهای صاحب تکنولوژی در برخی از شاخههای علوم هستهای است، از آن زمان تاکنون PAEC تحت مسئولیت روسای زیر بوده است.
1- دکتر نظیر احمد (1960-1955)، وی رئیس هیات پاکستان در اولین کنفرانس عمومی IAEA در اکتبر 1957 بوده است.
2- دکتر عثمانی (1972 -1960)، وی نقشی اساسی در پایهریزی محکم تکنولوژی هستهای پاکستان داشته تا جایی که بسیاری معتقدند قدرت هستهای پاکستان ناشی از فعالیتهای وی در دهه 60 میلادی است. دکتر عثمانی در سال های 63-1962 رئیس شورای حکام آژانس بینالمللی انرژی اتمی بوده است.
3- دکتر منیر احمدخان (1991 -1972)، وی در بحرانیترین دوران پاکستان ریاست PAEC را به عهده داشت، دورانی که به سبب چرخش دیدگاههای هستهای پاکستان و حرکت به سوی دستیابی به سلاحهای هستهای، این کشور با تحریمهای بسیار مواجه شده است، دکتر احمدخان در طی سالهای 87-1986 رئیس شورای حکام را به عهده داشت.
4- دکتر اشفاق احمد (1991)، دوران ریاست وی دوران قدرت هستهای پاکستان است، در دوران وی بود که پاکستان اقدام به هفت آزمایش هستهای در می 1998 در جواب آزمایشات هستهای هند کرد، در حال حاضر دکتر پرویز بات ریاست PAEC را بر عهده دارد.
همانطور که قبلاً بیان شد شورای انرژی اتمی پاکستان در طول فعالیت خود مراکز اتمی بسیاری را بنیان نهاد که هر یک سهم موثری در توسعه علوم و تکنولوژی هستهای پاکستان داشتهاند. PAEC ، مراکز و نیروگاههای اتمی مختلفی را تحت نظر دارد که مهمترین آنها عبارتند از:
الف) نیروگاههای اتمی:
1- Kanupp در کراچی
2- CHasnupp در چشمه
ب) مراکز تحقیقاتی اتمی:
1) PINSTECH در اسلام آباد
2) NORI در اسلام آباد
3) NIAB در فیصل آباد
4) AEARC در تاندوجم
5) INMOL در لاهور
6) NIFA در پیشاور
7) AEMC در جامشورو، مولتان و لاهور
8) KAHUTA در کاهوتا
9) CHASHME در چشمه
10) KNTPC در کراچی
11) AEMC (مرکز مواد اتمی) در لاهور
1-5) نیروگاههای اتمی
از همان ابتدای توسعه تکنولوژی هستهای در پاکستان، مساله احداث نیروگاههای اتمی به علت معضل انرژی در این کشور مورد بحث بوده است. در دهه 1960 میلادی، نیروگاه اتمی Kanupp در پاکستان غربی POOPUR در پاکستان شرقی (بنگلادش کنونی) شروع به ساخت گردیدند. نیروگاه KANUPP در 1971 به شبکه متصل شد اما دیگری به علت جدا شدن بنگلادش از پاکستان، ساخت آن به علت جدا شدن بنگلادش از پاکستان، ساخت آن به علت معضلات مادی و مشکلات دیگر متوقف شد. در دهه 1990 نیز یک نیروگاه 300 مگاواتی بنام CHASNUPP با همکاری چینیها در حال ساخت میباشد، نکته مهم و قابل بررسی در نیروگاههای اتمی پاکستان، استفاده این کشور از ظرفیتهای کم و پائین این نوع نیروگاهها است و این امر در مورد نیروگاههای هستهای هند کاملاً واضح و نمایان است، این مساله یعنی اهمیت تصمیم گیری صحیح در استفاده از ظرفیتهای مختلف نیروگاههای اتمی با توجه به شرایط هر کشوری بسیار شایان توجه است.
الف- نیروگاه اتمی کراچی
kanupp در 30 کیلومتری غرب شهر کراچی قرار دارد، کراچی با جمعیت چند میلیونی خود شهر اصلی و عمده صنعتی پاکستان به شمار میآید و تا سال 1959 پایتخت پاکستان بوده است، در حقیقت این شهر تنها بندر ورود کالاها و ابراز آلات صنعتی است و صادرات اصلی پاکستان نیز از این بندر انجام میشود. در دهه 1960 میلادی، جایگزینهای مختلفی برای برآوردن مصرف رو به رشد برق در این شهر مورد بررسی قرار گرفت و نهایتاً ایجاد یک نیروگاه اتمی در این منطقه را بهترین انتخاب تشخیص دادند. مطالعات مربوطه توسط PAEC با کمک شرکتهای مشهور خارجی و با همکاری LAEA برای بررسی امکانات تکنیکی و اقتصادی این طرح در کراچی انجام گرفت، نتایج بدست آمده حاکی از آن بود که ایجاد یک نیروگاه هستهای در این منطقه از لحاظ اقتصادی مقرون به صرفه خواهد بود.
در می 1965، PAEC یک معاهدهای را با شرکت Canadian General Electrionic CO) CGE) امضاء کرد که مسئولیت طراحی، ساخت و نصب تجهیزات این نیروگاه به این شرکت واگذار شده بود، هزینه این پروژه به وسیله آژانس توسعه بین المللی کانادا CIDA تقبل شده بود و به لحاظ تکنیکی به وسیله انرژی اتمی کانادا AECL حمایت میشد.
شروع ساخت این نیروگاه از اول اگوست 1966 است و کارهای ساختمانی از سپتامبر 1966 آغاز شد و در حدود 2000 کارگر در این پروژه کار کردند تا توانستند آن را تا اواسط سال 1971 باموفقیت با اتمام برسانند، این راکتور در اول اگوست 1971 بحرانی شد. بخاری که توسط انرژی هستهای به وجود آمده بود در اکتبر 1971 توربینها را به چرخش درآورد و در اول اکتبر 1972 کارکرد تجاری خود را آغاز کرد و بالاخره در 28 نوامبر 1972 رسماً افتتاح شد، ظرفیت این نیروگاه در زمان طراحی 137 مگاوات بوده است که البته در طول دو دهه اخیر بیشتر 125 مگاوات گزارش شده است.
نیروگاه اتمی کراچی Kanupp شامل راکتوری است که با آب سنگین به عنوان خنک کننده و کند کننده کار میکند و سوخت آن حاوی اورانیوم طبیعی است لذا این نیروگاه از انواع PHWR به حساب میآید و چون براساس تکنولوژی ویژه کانادا طراحی شده از نوع CANDU میباشد. قلب این راکتور شامل محفظهای استوانهای از جنس فولاد زنگ نزن است که Calandria نامیده میشود. این ظرف استوانهای که به صورت افقی بوده و دارای طول 5 متر میباشد شامل 208 لوله خنک کننده و کندکننده بوده و حاوی میلههای سوخت راکتور است.
این میلهها محتوی قرصهایی است که حاوی اکسید اورانیوم طبیعی UO2 هستند که در داخل لولههایی از جنس آلیاژ زیرکونیوم قرار دارند.
زیرکونیوم دارای سطح مقطع جذب پائین، نقطه ذوب بالا، خواص مکانیکی خوب و مقاومت بالایی در برابر خوردگی است، این خواص زیرکونیوم را به یک ماده عالی برای غلاف سوخت راکتورها تبدیل میکنند. خواص مذکور را میتوان با آلیاژ کردن این ماده توسط مقدار کمی قلع، آهن، کرم و نیکل بهبود بخشید. فضای بین لولهها در Calandria با گاز هلیوم پر میشود تا عایقبندی حرارتی ایجاد شود.