بسیج و تکنولوژی اطلاعات

ماهیت تکنولوژی اطلاعات
روشن است که تکنولوژی به معنای خاص آن بیشتر به ایجاد تسهیلات و امکاناتی باز می‌گردد که می‌تواند توانمندی انسان را در بهره‌برداری از منابع طبیعی و غیرطبیعی برای تغییر محیط به نفع خویش افزایش داده و توان بشری را در ابعاد مختلف صد چندان کند. اما باید توجه داشت که این تعریف بیش هر چیز به تکامل توانمندی فیزیکی اندام انسان مربوط می‌شود. به عبارت دیگر، حرکتهای تکنولوژیک گذشته که بسیاری از آنها موجب رخداد انقلاب صنعتی نیز شد، به ایجاد پتانسیل‌هایی برای تقویت فیزیکی نیروی انسانی باز می‌گشتند و این خود نشانگر تمایز جدی تکنولوژی اطلاعات با دیگر انواع تکنولوژی‌هاست.
تکنولوژی اطلاعات ادامه تکامل ذهن انسانی است. به سخن دیگر، وجه تمایز این نوع از تکنولوژی با دیگر انواع آن در این است که تکنولوژی اطلاعات می‌تواند قدرت پردازش ذهن و سرعت انتقال اطلاعات و پهنه جمع‌آوری را به شدت افزایش داده، ذهن انسانی را در یک مسیر تکاملی تصاعدی توانمند و توانمندتری سازد. روشن است که در صورت توانمندتر شدن ذهن انسانی، دیگر ابعاد حیات بشری نیز تکامل یافته و از این حوزه به شدت متأثر خواهد گردید.
پس می‌توان گفت که تکنولوژی اطلاعات گذشته از آن که نقطه عطفی در ظهور انقلابهای نوین خواهد بود، می‌‌تواند عرصة جدیدی از تحولات نوین استراتژیک را رویاروی بشریت قرار دهد. در نتیجه، انقلاب اطلاعاتی که خود ناشی از تحولات در تکنولوژی اطلاعات به ویژه در دو دهه اخیر است، نقطه عطف دیگری در ادامه انقلاب‌های علمی و تخصصی و تکنولوژی گذشته به شمار می‌آید.
به خوبی روشن می‌شود که این نوع از تکنولوژی به سبب آنکه بیش از هر چیز با ذهن انسانی سروکار دارد، می‌تواند تمام حوزه‌ها‌ی فنی و علمی را که از ذهن انسانی سرچشمه می‌گیرند دچار تحول جدی کند. یکی از این حوزه‌ها، عرصه حرکتهای جمعی و اقدامهای نظامی و دفاعی است که به خوبی تأثیر و تأثر این عرصه را از تکنولوژی اطلاعات نشان خواهد داد.
تکنولوژی اطلاعات و تحولات اجتماعی
اینترنت به عنوان یک از مهم‌ترین نتایج گسترش تکنولوژی اطلاعات آثار جدی خود را بر تحولات اجتماعی برجای گذاشته است. شاید بتوان گفت که تکنولوژی‌های شبکه شده از مهم‌ترین عوامل ایجاد جامعه شبکه‌ای است و جوامع شبکه‌ای در تکوین نهادهای شبکه‌ای به نوعی ماهیت شبکه‌ای خود را پیدا کرده‌اند با این وضع دیگر قوانین و ضوابط جوامع سنتی بر آن حاکم نخواهد بود.
گفته شده است که حداقل چهارعنصر اساسی در شکل دادن یک حرکت جدی در جوامع شبکه‌ای مؤثر بوده و می‌تواند بسیاری از نهادها و افراد درون جامعه را به سمت شبکه‌ای شدن و حرکت توده‌وار و با عزم روشن و هدف متعالی که ما از آن با عنوان «ارتباطات بسیج» نام می‌بریم، منسجم سازد.
1. همبستگی: که ناشی از ارتباطات ارزان، جهانی و بسیاری از انسانها با یکدیگر است که به وسیله فن‌آوری‌های شبکه‌ای ارائه می‌شود، یک مبنای عالی را برای همبستگی فراهم می‌سازد به ویژه برای سازمانهایی که در سطح جهانی فعالیت می‌کنند.
2. انتشار: انتشارات گسترده و چند رسانه‌ای توسط افراد و سازمانهای اجتماعی با سرعت بسیار بالای انتشار الکترونیکی این امکان را به وجود آورده است که اطلاعات و اخبار به صورت همزمان در اختیار همگان قرار گرفته و گروههای اجتماعی بتوانند به سرعت از اطلاعات بهره‌برداری کنند.
3. بسیج: یکی از وسیع‌ترین کاربردهای مورد بحث تکنولوژی‌های شبکه‌ای شده در جوامع مدنی، فعالیت‌گرایی و بسیج آن‌لاین است. بسیاری از گروههای معترض اجتماعی بر به وجود آوردن شبکه‌ای از افراد و گروههایی که می‌توان از طریق ای‌میل آنها را به یکدیگر مرتبط ساخت حرکتهای اعتراضی وسیعی چون اعتراضات سیاتل را شکل می‌دهند.
4. مشاهده و بررسی: تکنولوژی‌های شبکه‌‌‌ای یک جهان وسیع‌ نوین از پژوهش و جمع‌آوری‌های اطلاعاتی در برابر سازمانهای اجتماعی مدنی باز کرده است که در آن نه تنها اطلاعات وسیع‌تر و سریع‌تر از گذشته در دسترس است، بلکه انواع جدیدی از اطلاعات و پژوهش‌ مشترک ظهور کرده است. (see: Surman & Reilly, 2003)
همانگونه که ذکر شد چهار عامل همبستگی، انتشار، بسیج و بررسی که از پیامدهای اینترنت برای جوامع مدنی است، می‌تواند به عنوان عوامل توهم برانگیزاننده‌ اجتماعی برای گروهها و سازمانهای اجتماعی عمل کرده و اینترنت با بهره‌گیری از این دست عوامل، بستر مناسبی برای ایجاد همبستگی جهانی، یا جامعه‌ای با بهره‌گیری از انتشارات اطلاعات و جمع‌آوری و بررسی آنها و سرانجام بسیج اجتماعی گردد.
اما باید پیش از هر چیز مفهوم بسیج اینترنتی را که به صورت همزمان روی شبکه رخ می‌دهد تعریف کرد. به عبارت دیگر، مراد از اینکه روی شبکه با استفاده از تکنولوژی‌های شبکه‌ای می‌توان به بسیج مردمی دست زد چیست؟ گفته شده است که هنگامی که از «بسیج اینترنتی روی شبکه» سخن می‌گوییم نخست از تلاش‌های شبکه‌ای بحث می‌کنیم که مردم را به سمت اقدام، اعتراض، مداخله، حمایت و پشتیبانی حرکت می‌دهد. چنین تلاشهایی بیشتر در مورد ارتباطات و اجتماع است تا اطلاعات. (Ibid, P.48)
بسیج شبکه‌ای مبتنی بر ایجاد ارتباطات شبکه‌ای است و این ارتباطات خود در بستر تکنولوژی اطلاعات شکل می‌گیرد. ارتباطات و جامعه شبکه‌ای را می‌توان از عنصر اطلاعات تبادلی در ایجاد بسیج شبکه‌ای پر اهمیت‌تر دانست و اینترنت به عنوان یک شبکه ارتباطی گسترده توانسته است توانمندی ارتباطی را آنچنان افزایش دهد که در وسیع‌ترین سطح کاملاً به نظر می‌رسد که شبکه‌های کنونی گروههای تعرض جهانی بدون کاربردهای گوناگون شبکه اینترنت نمی‌توانستند وجود داشته باشند. (Bennett, P.2)
به هر حال به خوبی روشن است که بسیج مردمی شکل یافته در گروهها و سازمانهای اجتماعی امروزه تا اندازه زیادی بر تکنولوژی اطلاعات و تجلّی آن؛ یعنی اینترنت مبتنی شده است. بسیج مردمی و حداقل بسیج گروههای مردمی فعال روی اینترنت خود وجهی فراملّی یافته و می‌تواند به خوبی مورد بهره‌برداری سازمانها و گروهها قرار گیرد که با ایده مشترک در بحث یادگیری‌های اینترنتی و ایجاد حرکتهای فراملّی علیه یک دشمن مشترک هستند. پس شایسته خواهد بود که بتوانیم از بسیج فراملّی اینترنتی نیز سخن می‌گوئیم.
بسیج باز[1]، بسیج بسته[2]
«بسیج‌های مردمی بسته» به آن نوع از فرایندهایی باز می‌گردد که در آنها تنها مردم با ویژگی‌های اجتماعی مشخصی شرکت می‌کنند؛ برای مثال مردمی که به یک گروه مشخص متعلق هستند، هدف فعالیتهای بسیج کنندگان می‌باشند. اصولاً سازمانهای اجتماعی و احزاب سیاسی از بسیج کنندگان بسته‌ای هستند که یک گروه مشخص از مردم را برای تحقق اهداف مشخصی بسیج می‌نمایند. این سطح از بسیج در جوامعی شکل می‌گیرد که آن جوامع متناسب با اهداف درون اجتماعی، سازمانهای خود را شکل می‌دهند و این سازمآنها برای رسیدن به این اهداف یا احیاناً برای کسب قدرت بیشتر در حاکمیت به سوی بسیج طرفداران خود یا مردم بی‌تفاوتی که دارای سمت و سوی ویژه‌ای نیستند ولی می‌توانند علایق مشترکی بیابند، حرکت می‌کنند.
روشن است که در این‌گونه بسیج‌ها نمی‌توان از بسیج‌های سطح فراملّی سخن گفت و اگر هم از سطح فراملّی در این گونه بسیج بحث کنیم به گروههایی در دیگر کشورها یا افراد و مردم هدفی می‌رسیم که با اشتراکات ویژه‌ای شاخص شده و مورد بسیج قرار می‌گیرند. بر خلاف این‌گونه بسیج‌ها، بسیج‌های باز به نوعی از بسیج باز می‌گردد که مردم به طور کلی‌اند یک گروه خاص با ویژگی‌های خاصی، هدف بسیج کننده قرار می‌گیرد. (See: Bedoyan & etali, 2003, P.12-15)
در بسیج‌های باز که بسیج‌‌کنندگان در آنها بیش از هر چیز آرمانهای بزرگ را به صورت آرمانهای فراگیر مطرح می‌کنند،‌ هدف؛ بخش بزرگی از مردم است که آن آرمانها می‌تواند برای آنها جذابیت ویژه داشته باشد. روشن است که تناسب ویژه‌ای نیز میان رهبران این‌گونه بسیج با بسیج‌های بسته وجود دارد. رهبران استثنایی آنهایی هستند که می‌توانند با تکیه بر آرمانهای بزرگ بخش عمده‌ای از مردم جهان را هدف بسیج خود قرار داده و برد بسیار وسیع‌تری را در برگیرند. احزاب سیاسی یا گروههای کوچک تنها به بسیج طرفداران خود بسنده می‌کنند.
با این وصف می‌توان گفت که بسیج‌های فرا ملی اصولاً در دایره بسیج‌های باز دسته‌بندی می‌شوند. این‌گونه بسیج‌ها ویژگیهای منحصر به فردی دارند که اینترنت و تکنولوژی اطلاعات می‌تواند برای فراگیر کردن آنها به طور سودمندی مؤثر واقع شود نخستین ویژگی‌ اینترنت برای ایجاد یک جامعه آنلاین[3] آن است که می‌تواند ارتباطات وسیع و گسترده‌ای را بین جوامع مختلف با بُعد مسافتهای بسیار طولانی برقرار کند. شبکه‌های فعال گروهها و سازمانهای شبکه شده خود نوعی جامعه شبکه‌ای بسیج شده را روی آنلاین به وجود می‌آورند که می‌تواند بسیج‌های بسته را نیز با گسترده کردن آرمانها و ایده‌های آنها به بسیج‌های نیمه بسته یا بازتر تبدیل کند.
بسیج فراملّی نیز نیازمند ایجاد یک بستر جدی و گسترده است که بدون زیر ساختهای اطلاعاتی[4] روی سیستم‌های شبکه‌ای امکان‌پذیر نیست. به سخن دیگر می‌توان بسیج فرا ملی را با‌ بوجود آوردن‌ پایه‌های اطلاعاتی شبکه‌های آنلاین به نحوی بوجود آورد که نمونه‌ای از آن را جامعه جهانی در موضوع اعتراض علیه جهانی شدن در نشست سیاتل مورد بررسی قرار داد.هر چند باید گفت که بسیج فراملّی امری بسیار گسترده‌تر از موضوع اقدام جمعی است، اما می‌توان گفت که اقدام جمعی مایه و پایه اصلی بسیج فراملّی است. بدین منظور نخست باید تعریفی از این امر ارائه کنیم:
«اقدام جمعی را می‌توان به مثابه فعالیتهایی دانست که دو یا چند فرد به طور مشترک در یک تلاش جمعی بر مبنای منابع دوطرفه و برای امکان منافع مشترک به آن مبادرت می‌ورزند.». (Hemetsber, 2002, P. 4)
با توجه به این تعریف اقدام جمعی بیش از هر چیز بر منابع یک فعالیت معطوف می‌شود، در حالی که پیشتر گفتیم بسیج فرا ملی بیشتر به آرمانهای بزرگ توجه دارد. با وجود این، اقدام جمعی در مرحله اول مستلزم بوجود آمدن نوعی منابع مشترک یا بوجود آوردن امکان حصول منافع مشترک است.
با این حال گفته شده است که سه انگیزه‌ اصلی وجود دارد که شرکت در یک اقدام جمعی را توجیه می‌کند. نخست «بهره‌برداری ابزاری» است که به شرکت در یک حرکت جمعی به عنوان تلاشی برای نفوذ در محیط سیاسی اجتماعی اشاره دارد و دوم «هویت» است که به شرکت در یک حرکت به عنوان ظهور تجلی هویت با یک گروه درست می‌کند و سوم «ایدئولوژی» است که به شرکت در یک حرکت به مثابه جستجویی برای تنها بخشی و بیان اندیشه‌های خود نگاه می‌کند.(kavada, 2005, P.2)
از این‌رو می‌‌توان مرحله بهره‌برداری ابزاری را مرحله‌ای دانست که به اقدام جمعی به مثابه به یک وسیله نگاه می‌کند. در این مرحله، اقدام کنندگان در حرکتی شرکت می‌کنند که نفوذ در محیط سیاسی و اجتماعی هدف را گسترش داده و یا از آن به عنوان وسیله‌ای برای تعمیق نفوذ خود در مخاطبان بهره‌برداری کند. در این مرحله اقدام جمعی خود یک مطلوب فی‌ذاته نیست، بلکه نوعی بستر و محمل بهره‌برداری برای اقدام کننده به شمار می‌آید.
در مرحله دوم (هویت) اقدام کننده در تلاش برای کسب و تعریف هویت جدید خود در یک گروه تعریف شده یا یک حرکت شناخته شده است، این اقدام می‌تواند در تعریف هویت برای اقدام کننده در یک حرکت جمعی بسیار حائز اهمیت باشد و او را با این هویت درون یک گروه بسیار بزرگ‌تر با آرمانهای بلندتر تعریف کند و این نکته در ایجاد بستر اساسی برای اقدام کننده سودمند افتد.
مرحله سوم (ایدئولوژی) به عنوان چارچوب بخشی برای اندیشه و ایده‌های یک اقدام کننده در حرکت جمعی تلقی می‌شود روشن است که تنها گروهها و انسانهایی که دارای ایدئولوژی همسان یا به هم نزدیک هستند یا در یک چارچوب فکری و آرمانی مشترک می‌اندیشد می‌توانند در یک مرحله جمعی با بنای مشترک شرکت کنند. با وجود این می‌توان گفت که در صورت وجود یک آرمان بزرگ و بلند شاید بسیاری از گروهها و افراد با ایدئولوژی‌های مختلف نیز در بحث منافع مشترک خود یا بوجود آمدن امکان حول منافع مشترک در آن شرکت کنند.
با این حال، اقدام جمعی با آسانی قابل حصول نیست، زیرا افراد و گروهها، باید احساس کنند که در این اقدام منافع آرمانی یا ایده‌آلی آنها نیستند قابل محقق است. اقدام کنندگان نخست برای اطمینان یافتن از آنکه در یک حرکت جمعی یا انحراف بسیار پایین شرکت می‌کنند یا این که منافع آنها با ضریب اطمینان بالاتری قابل کسب است، به سوی ایجاد یک شبکه تعاملی رفته و تلاش می‌کنند با به وجود آوردن یک بستر تعاملی از موارد و پیش رفته اطمینان حاصل کنند.
بدیهی است که در دسترس‌ترین شبکه موجود برای ایجاد یک تعامل چند وجهی بیان علاقه‌مندان به اقدام جمعی، اینترنت است. اینترنت و نقش اصلی و اساسی آن در یک اقدام جمعی و برای یک بسیج فراملّی حائز اهمیت و بررسی است. از این جهت به صورت مختصر به بحث پیرامون آن خواهیم پرداخت.
اینترنت و بسیج
بحث بسیج و ایجاد یک حرکت جمعی برای به وجود آوردن یک اقدام جمعی و سرانجام تکوین یک بسیج ملی یا فراتر از آن، یک بسیج فرا ملی هم اکنون در ادبیات بحثهای استراتژیک جایگاه ویژه‌ای به خود اختصاص داده است. ویژگی‌های تکنولوژی اطلاعات که روی هم رفته به لحاظ ایجاد ارتباطات گسترده، ارزان، سریع و فراگیر و گاهی مجازی در اینترنت تجلی می‌یابد، به عنوان عامل بسترساز برای ایجاد بسیج‌های باز و بسیج‌های بسته بسیار قابل توجه و تأمل است.
اکنون ادبیات جهانی در این زمینه بیش از هر چیز به سوی فعالیت گروههای پر فعالیت‌ در زمینه بنیادگرائی یا حرکت‌های علیه جهانی‌سازی معطوف شده است. اما واقعیت آن است که حرکت‌های دیگری مانند حفظ محیط زیست یا ضدیت با جنگ و... نیز به عنوان اهداف و آرمانهای والا موجب بسیج گروهها و افراد و حتی مللی شده است که بستر فعالیت آنها تنها اینترنت است. از این‌رو گاه به بسیاری از این حرکتها، حرکتهای اینترنت پایه[5] یا برمبنای اینترنت گفته می‌شود.
بنابراین نخست باید شناختی اجمالی از این نوع ارتباط رسانه‌ای به دست آورد و سپس با بررسی ابعاد و زوایای آن به چگونگی تأثیر‌گذاری آن بر عوامل و عناصر مقوّم بسیج در سطوح مختلف پرداخت. اینترنت که به عنوان مجموعه‌ای از سخت افزارهای رایانه‌ای شبکه شده به انضمام مجموعه نرم افزارهای فعال روی این سیستم است، از دهه دوم دهه هشتاد قرن بیستم به صورت گسترده مورد استفاده قرار گرفت.
اینترنت که نخست به عنوان یک شبکه درون سیستمی در نیروی هوایی و ارتش آمریکا بکار گرفته شده و سپس به سبب گسترده شدن کامپیوترهای خانگی و اداری و بکارگیری این شبکه جهت معرفی ارگانهای تجاری و تبلیغات اقتصادی وسعت یافت، رفته رفته به سامانه‌ای تبدیل شد که مهم‌ترین تحول‌هایی تکنولوژی اطلاعات؛ یعنی ارتباطات چند رسانه‌ای به وجود آوردن بانکهای اطلاعاتی، ظهور سازمانهای مجازی و شکل‌گیری سامانه‌‌های مجازی روی آن ظهور یافت. با این همه، اینترنت در کنار رسانه‌های دیگر، با ویژگی‌ خاصی نمایان شد که آن را از نوع دیگر رسانه‌ها متمایز می‌ساخت. این ویژگی تنها ویژگی تعامل بود؛ زیرا رسانه‌های دیگر تنها از سوی مبدأ به سوی مقصد پیامها را روانه می‌ساختند و این تنها اینترنت بود که با ایجاد یک تعامل همزمان، گیرنده را از حالت انفعال خارج می‌ساخت و مبدأ و مقصد را به یک معنی بی‌مفهوم می‌ساخت و نوعی هم سطحی، همزمانی و سرانجام همدلی را برای نیل به مقاصد مشترک فراهم می‌ساخت.
تعامل در اینترنت
تعامل اینترنت پایه[6] یا تعامل بر مبنای شبکه اینترنت به عنوان مهم‌ترین شاخصه اینترنت، ویژگی منحصر به فردی است که می تواند گروهها و افرد سازمانهای بسیاری را در یک شبکه چند وجهی با یکدیگر مرتبط ساخته و با به وجود آوردن این تعامل، در مسیر به وجود آوردن تفاهم و از میان برداشتن مرزهای فیزیکی و حتی المقدور مرزهای ذهنی گام بردارند.
تعامل خود بر اساس ایجاد یک مجموعه از پیش فرض شکل می‌گیرد. این مفروض گاه تنها فرض‌های انسانی و اخلاقی هستند و گاه مفروضاتی از قبیل پذیرش پیش‌بینی برخی قوانین و قراردادها می‌باشند. به هر حال این نکته نخست پذیرفته می‌شود که کنشگران در این شبکه برای یکدیگر هم سطحی ارزشی قائل بوده و سپس با یکدیگر بر سرتفاهم بر ارزشها و آرمانهای خود وارد تعامل می‌گردند.
برخی از مطالعات نشان داده است که اینترنت و استفاده کنندگان از آن بیش از آنهایی که از اینترنت بهره برداری نمی‌کنند با افراد نزدیک خانواده و دوستان تعامل دارند و حتی دوستان نوینی را برای خود بوجود می‌آورندو با آن‌که تنها در اینترنت صحبت‌کرده یا برخی را رد می‌کنند. هرچند این اندیشه مخالفانی‌نیز دارد.(see; shklovskis etal; 1995–2003)
به هر حال تعامل به عنوان یک عنصر شاخص در اینترنت چه در میان عناصر شناخته شده در اینترنت و چه در میان افراد و گروهها و یا سازمانهای مجازی و یا گمنام[7]، موجب ایجاد ارتباطات جدید و گسترده گردیده و مطالعات وسیعی را در این زمینه موجب شده است.
روشن است که گروهها و افرادی که دارای ایده‌ها و آرمانهای مشترک و به یکدیگر نزدیک تر هستند، با تعامل با یکدیگر، افزون بر مستحکم تر کردن پیوندهایشان، لینک های جدیدی را به وجود آورده و گروهها و افراد جدیدتری را نیز به شمار خود می افزایند.
با وجود این، هنوز تعامل میان کاربران اینترنتی به عنوان یک عنصر فراگیر در همه سطوح جا نیفتاده است بسیاری از کاربران هنوز در سطح بهره برداری یکسویه از اینترنت مشغول به فعالیت هستند و خود را در تعامل دوجانبه یا چند جانبه قرار نداده‌اند. اما در برخی سطوح، تعامل میان گروهها و افراد چه به شکل حقیقی و یا چه به صورت مجازی، روی شبکه آنچنان گسترده شده است که حتی سازمانهای اطلاعاتی قوی قدرت های بزرگ به فکر آن هستند تا از طریق کنترل اینگونه ارتباطات به نحوی به کشف این نوع از تعاملات دست یابند و از طریق آنها از برخی از فعالیت های پنهان این نوع گروهها اطلاع حاصل کنند.
اما نکته جالب توجه این است که برای ایجاد یک بسیج ملی یا فراملّی، اینترنت می‌تواند به عنوان بستر و زمینه ساز تبادل آرا و اطلاعات از یک سو و فرصتی برای تفاهم بر آرمانها و ارزشها از سوی دیگر مطرح شود. علاوه بر اینها، اینترنت امروزه از بسیاری از مرزهای فیزیکی و ذهنی عبور کرده است و به نوعی محل تقاطع اندیشه ها و مخزن فکری مجازی تبدیل شده است.
بسیج با توجه به تمرکز بر آرمانهای مشخص و ارزشهای تعریف شده از اینترنت برای فراگیر کردن این آرمانها بهره‌برداری می‌کند. همچنان که امروزه در غرب، اینترنت به نحوی در اختیار بسط دموکراسی تعریف شده غربی قرار گرفته است از اوایل دهه نود قرن بیستم دانشمندان و خردورزان غربی به ساز وار کردن دموکراسی تعامل آینده با اینترنت را آغاز کردند (Lim & Kann, 2005, P.3). آنها بر این باور بودند که دموکراسی تأمل‌آمیز نیازمند اندیشیدن، بیان، استماع، پژوهش، استدلال، تفکر و ارزیابی است که خود مستلزم گذر زمان است. فضای اینترنتی موجب شد که بسیاری از افرادی که فرصت و امکان سخن گفتن با یکدیگر را نداشتند بر یک امر مهم متمرکز گردیده و نوعی بسیج اندیشه‌ای[8] میان آنان به وجود آید.
این امر در غرب موجب بسیج دموکراتیک شده است. این نوع بسیج بیش از هر چیز به نوعی از بسیج اشاره دارده که از مقوله های «حرکت اجتماعی» به شمار می‌آید. منظور آن است که حرکت های اجتماعی از آن حیث که در برگیرنده برخی از اقشار اجتماع و یا قشرهای ویژه ای در اجتماع است می تواند بسیج دموکراتیک را دربر گیرد. بسیج بر این اساس در دیدگاه اندیشمندان غربی بر نوعی حرکت اجتماعی برای تمرکز اقشار اجتماعی به گونه ای دموکراتیک و در چارچوب دموکراسی غربی تعریف می شود که می تواند برای آن برخی از مصادیق را برشمرد و از انواعی از این نوع بسیج را متذکر شد.
با این همه، بسیج در انقلاب اسلامی ایران با مدلی متفاوت و بر اساس اندیشه‌ای دینی و ایجاد نهادی مردمی با تأکید بر حکومت شکل گرفت و از این جهت می توان آن را مورد بررسی و نقد قرار داد. پیامدهای مثبت و منفی این مدل و بررسی آن مستلزم نگارش تحقیقی مستقل و مقاله‌ای جداگانه است و اکنون پس از حدود سه دهه از تشکیل چنین نهادی می توان در مورد نقش و کارکرد آن و چگونگی تکوین و مدل بندی آن بحث کرد.
به نظر می رسد بهره برداری از تکنولوژی اطلاعات و بارزترین نمود آن؛ یعنی اینترنت در قالب مدلی تعریف شده باز تعریف بسیج در ایران، امری مغتنم و مفید است. بسیج بر بستر اینترنت می تواند از مزایای بسیاری برخوردار باشد که در این پدیده به عنوان امتیازات یا برتری های تکنولوژیک وجود دارد. بسیج امری است که از اندیشه و دل آغاز می گردد و با ابزاری که بر اندیشه ها تأثیر بخش است سروکار مستقیمی پیدا می کند و اینترنت در این زمینه از سازوکارهائی بسیار فراگیر و اثر بخش بهره مند است. غربیان نیز با بهره گیری از این فن‌آوری بر آن شدند که به نحوی بر قلب ها و اندیشه ها تأثیرگذار باشند و از رهگذران آن بتوانند برای تفکر انسان در ارائه خرد جایگاه اصیل و وسیعی بیابند.
تلاش برای باز تعریف برخی از مفاهیم و به کارگیری تکنولوژی های روز و بهره‌برداری از آنها برای ایجاد بستری که بتوان آرمانها و ارزشها را به تبادل گذاشت و بر مفاهیم انسانی و معنوی تمرکز کرد و از رهگذر آن به بسیج اندیشه‌ای دست یافت از بسیج اندیشه به بسیج دلها رسید و از آن به اقدام جمعی ملی دست زد و آرمانها و اندیشه‌های بلند را در یک مجموعه از اقدام جمعی با پشتوانه بسیج تحقق نمود، که این امروز تنها و تنها از رهگذر تکنولوژی های اطلاعاتی و ارتباطی میسّر است و بس.
نتیجه گیری
ماهیت تکنولوژی اطلاعات و ویژگی های فن آوری اطلاعات که برخی از آنها از ویژگی های ذاتی چنین پدیده ای است، بر اطلاعات از یک سو و بر ارتباطات از سوی دیگر تأثیرات جدی بر جای گذاشت تا آنجا که پدیده های اجتماعی را نیز از تأثیرات خود بهره مند ساخته است. یکی از این پدیده ها بسیج در جوامع است که با نگاهی جامعه شناختی می توان آن را به انواع و اقسام متنوعی تقسیم کرد. شاخصه های شکل دهنده انواع بسیج و عوامل تقوّم بسیج در سطوح مختلف و نگرش های گوناگون به موضوع بسیج موجب شد که این مفهوم از دیدگاه های متفاوت و گاه ارزیابی مختلف مورد بررسی قرار گیرد. تعامل آن با فن آوری اطلاعات نشانگر پدیده ای نوین است که در این مقاله مورد بحث قرار گرفته و نتایج آن نشانگر آن است که یک پدیده تکنولوژیک چگونه ممکن است با پدیده ای اجتماعی و با انگیزه های انسانی در حوزه جامعه و سیاست تعامل کند.
هرچند بسیج به معنای موجود در جامعه ایرانی و اسلامی خود پدیده نوینی است و باید به طور جداگانه مورد بحث قرار گیرد ولی آنچه به دست آمده این است که تکولوژی اطلاعات به گونه منحصر به فرد بر پدیده های اجتماعی در سطوح مختلف و با ویژگی های بومی گوناگون تأثیر خود را برجای گذاشته و اندیشمندان را به بررسی و مطالعه آثار پیامدهای خود بر پدیده‌های گوناگون از جمله بسیج دعوت می کند.