تداوم بحران سوریه و ناکارآمدی راه حل های سیاسی/فرزان شهیدی

پایگاه بصیرت؛ گروه بین الملل: سوریه در حالی وارد پنجمین سال بحران شده که تحولات این کشور همچنان در صدر اخبار رسانه های مختلف قرار دارد. با آن که مدتی اخبار مربوط به عراق و یمن، توجه افکارعمومی را به خود جلب کرده است، اما با توجه به جایگاه سوریه به عنوان خط اول جبهه مقاومت، وضعیت این کشور برای دوست و دشمن از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

به دلیل استمرار جنگ، زیرساخت‌های سوریه دچار تخریب گسترده ای شده و اقتصاد این کشور آسیب‌های فراوانی دیده است. طبق آخرین گزارش ها، خسارت‌های مالی وارد آمده به سوریه از زمان آغاز بحران در این کشور تا پایان سال 2014 بیش از 202 میلیارد دلار برآورد شده است. بر اساس برآوردهای کارشناسی، برنامه‌های بازسازی زیربناهای سوریه نیازمند حداقل 300 میلیارد دلار است و این علاوه بر خسارت‌های اجتماعی، فرهنگی و تاریخی است که به هیچ وجه قابل جبران نمی باشد.

با این حال با توجه به پایداری مردم سوریه و تدابیر حکومت و کمک های هم پیمانان دمشق، به رغم فراز و نشیب های نبرد و فرسایشی شدن جنگ، روند میدانی و سیاسی به نفع نظام سوریه پیش می ورد.

وضعیت میدانی

پس از پیشروی های ارتش سوریه و باز پس گیری مناطق زیادی از دست گروه های تروریستی، دشمن که دچار سرخوردگی شدیدی شده بود، با افزایش حمایت های مالی و تسلیحاتی خارجی، موفق شد بر چند روستا و شهر از جمله ادلب در شمال سوریه سیطره یابد. سقوط شهر جسر الشغور در غرب ادلب نیز بر غرور دشمن افزود و به دنبال آن جنگ رسانه ای گسترده ای به راه انداخته و ادعا کردند آماده آزادسازی حلب و حمص و حماه هستند! در همین جهت چند گروه تروریستی وابسته به معارضان خارج‌نشین سوریه اعلام کردند که اتاق عملیاتی موسوم به «اتاق عملیات فتح حلب» را تشکیل داده‌اند. این گروه‌ ها عبارتند از «جیش الإسلام»، «أحرار الشام»، «الجبهة الشامیة» و «فیلق الشام».

استان ادلب به دلیل همجواری با مرزهای ترکیه، برای گروه‌های تروریستی دارای اهمیت راهبردی است. ارتش سوریه با اطلاع از اهمیت این استان برای گروه‌های معارض و دولت ترکیه که از این گروه‌ها حمایت زیادی به عمل می‌آورد، از حدود دو هفته پیش عملیات‌هایی را در این استان با هدف آزادسازی مناطق تحت تصرف گروه‌های مسلح آغاز کرد و در اولین گام موفق شد، دو شهرک «نحلیا» و «کفر نجد» در جنوب ادلب را آغاز کند.

اما روند پیروزی‌های ارتش سوریه به دلیل ورود هزاران تروریست مسلح از مرزهای ترکیه به این استان و به طور مشخص اطراف شهر «جسرالشغور» که هدف جدید آن ها در ادلب به شمار می‌آمد، متوقف شد. با حمله این گروه‌ها و عقب نشینی ارتش سوریه از آن، این شهر و همچنین پایگاه نظامی «القرمید» که در نزدیکی شهر ادلب واقع شده به تصرف این گروه‌ها و در رأس آن ها «جبهه النصره» در آمد.

جسرالشغور بر سر راه ارتباطی نیروهای ارتش سوریه در استان ادلب قرار دارد و ارتش سوریه را به استان لاذقیه وصل می‌کند. پایگاه نظامی القرمید نیز یکی از مهم ترین پایگاه‌های باقی مانده ارتش سوریه در استان ادلب بود .با این وضعیت، گروه‌های تروریستی، شهر ادلب و شهر جسرالشغور و پایگاه نظامی القرمید را در کنترل خود دارند و به عقبه مطمئنی دست یافته اند تا در مقابل ارتش سوریه و کمیته‌های مردمی شهر اریحا ایستادگی کرده و بر منطقه جبل الاربعین و شهرک محمبل و پایگاه نظامی مسطومه و فرودگاه نظامی ابوالظهور و دو روستای شیعه نشین کفریا و فوعه، کنترل بیشتری داشته باشند.

 به همین منظور ارتش سوریه مواضع خود در شهرک جورین در سهل الغاب را مستحکم کرده که مهمترین خط دفاعی آن در این منطقه شمرده می‌شود و در اولین گام از عملیات خود در ادلب قصد دارد شهرک‌های السرمانیة، القاهرة، المنصورة و همچنین دو روستای الزیارة و اشتبرق در جنوب جسر الشغور را از گروه‌های مسلح باز پس گیرد. همچنین ارتش سوریه تلاش بسیاری دارد محاصره نیروهای در محاصره‌اش در بیمارستان ملی شهر جسرالشغور را درهم بشکند.

علاوه بر این نیروهای ارتش سوریه شهرک «الزیاره» در ریف حماه و واقع در شمال سهل الغاب را آزاد کردند که بازتاب مثبت آن در هم شکسته شدن محاصره شهرک «فریکه» در جوار ریف جسر الشغور بود که النصره با هدف تصرف آن، این شهرک را محاصره کرده بود.در منطقه «خناصر» در جنوب شرقی استان حلب، ارتش سوریه در عملیاتی حساب شده موفق شد، سه شهرک واقع در محور خناصر – ابو الظهور را آزاد کند.

در جنوب نیز پس از عملیات های موفق آزادسازی دیرالعدس و تل قرین در حومه شهر درعا، عملیات جدیدی طراحی شد تا با آزادی شهر بصر الحریر در شرق درعا و روستاهای اطراف آن راه ارتباطی تروریست ها در جنوب (درعا) با شمال قطع شود. روستاهای مسکیه الشرقیه، مسکیه الغربیه، رسم الخوابی، اشنان و الدلاسه در ریف شمال شرقی این استان آزاد شد، اما این عملیات در آزادسازی بصرالحریر موفق نبود و نیروهای عمل کننده متحمل تلفاتی شدند. قرار است در مراحل آتی با طراحی دقیقتر و امکانات بیشتری اقدام شود.

در مجموع می توان گفت در عرصه میدانی طی یکی دو ماه اخیر، نظام سوریه شاهد توقف نسبی پیشروی و پیروزی های پی در پی خود بوده و بلکه در مواردی متحمل شکست شده است. چنین وضعیتی تا حدی ناشی از طبیعت جنگ و شرایط پیچیده میدانی و نقش بازیگران خارجی است، اما از طرفی مستلزم عزم تازه ای برای ادامه تحقق دستاوردهای میدانی توسط ارتش سوریه و با کمک نیروهای داوطلب مردمی می باشد.

روند سیاسی

اگر نگوییم روند سیاسی در سوریه متوقف شده است، اما با خوش بینی می توان گفت با شیب آرام به پیش می رود. تلاش های بین المللی با محوریت «استفان دمیستورا» نماینده بان کی مون در مذاکرات صلح سوریه همچنان ادامه دارد، اما به دلیل غلبه وضعیت نظامی بر روند سیاسی، شاهد تحول مهمی در این عرصه نیستیم. برای نمونه طرح آتش بس حلب که چند ماه پیش توسط دمیستورا ارائه شد، هنوز در هاله ای از ابهام قرار دارد.

نماینده سازمان ملل در سوریه این روزها مشغول تدارک برای برگزاری نشست ژنو 3 می باشد تا بدین وسیله مذاکرات ناکام سیاسی برای حل بحران سوریه استمرار یابد. نکته قابل توجه آن است که نظر سازمان ملل بار دیگر به نقش و نفوذ ایران در سوریه جلب شده است. دمیستورا در پی دیدار کوتاهی با وزیر خارجه کشورمان اعلام کرد که در این دیدار رسما از دکتر ظریف برای شرکت در کنفرانس ژنو 3 دعوت کرده و ابراز امیدواری کرد که ایران این دعوت را بپذیرد.

پیش از این دمیستورا در جمع خبرنگاران با تصریح این که ایران نیرومند ترین و با نفوذ ترین کشور خاورمیانه محسوب می شود، بر این مسئله تاکید کرده بود که حضور ایران در این کنفرانس ضروری و کار ساز خواهد بود و وی در نظر دارد رسما از نمایندگان جمهوری اسلامی ایران برای شرکت در این کنفرانس دعوت کند.

ایالات متحده امریکا اما مطابق معمول به مداخله پرداخت. سخنگوی وزارت خارجه آمریکا گفت اگر ایران می‌خواهد در ژنو 3 شرکت کند و نقش سازنده‌ای در بحران سوریه داشته باشد به حمایتش از دولت بشار اسد پایان دهد و بیانیه ژنو 1 را تایید کند.

تاکنون دو نشست بین المللی درباره بحران سوریه در  ژنو برگزار شده (ژنو 1 در تیرماه 91 و ژنو 2در بهمن‌ 92) که هیچ کدام به نتیجه ملموسی نرسیده است. بان کی مون، دبیرکل سازمان ملل از ایران برای شرکت در نشست ژنو2 دعوت به عمل آورد، اما پس از چندی و تحت فشار آمریکا و برخی کشورهای عربی دعوت خود را پس گرفت. با توجه به دوگانگی و عدم صداقت جبهه ضدسوری، جمهوری اسلامی ایران دلیلی برای مشارکت در نشست های ژنو نمی بیند.

واقعیت آن است که حل بحران سوریه در چهارچوب راه حل های سیاسی نمی گنجد. یک دلیل آن است که اختلاف میان نظام سوریه و معارضان، حداکثری است؛ بدین معنا که معارضان و حامیان منطقه ای و بین المللی آن ها همچنان قائل به کنار رفتن بشار اسد و تشکیل دولت انتقالی و سپس حکومت جدید هستند؛ اما مقامات سوریه و متحدانش بر این باورند که نظام سوریه یک نظام مشروع  و بشار اسد منتخب قانونی مردم این کشوراست، لذا بحث کنار رفتن اسد فاقد موضوعیت است. با وجود این اختلاقات عمیق، افقی برای دستیابی به توافق مشترک متصور نیست.

از سوی دیگر مدعیان راهکار سیاسی، در عمل مشغول استمرار کمک های میدانی به تروریست ها جهت غلبه بر سوریه و یا حداقل تداوم نبرد فرسایشی در آنجا هستند. تزریق مداوم پول، سلاح و نیرو به گروه های متعدد تروریستی در خاک سوریه، حاکی از این سیاست شوم جبهه ضد سوری می باشد، سیاستی که جز ادامه جنگ و بحران و کشتار مردم بی گناه و ویرانی سوریه حاصلی ندارد.

بر این اساس می توان نتیجه گرفت نشست ژنو 3 نیز همانند ژنو 1 و 2 محکوم به شکست است و حداکثر آن که برای متولیان آن فرصتی برای مانور سیاسی و تبلیغاتی به ارمغان خواهد آورد. حتی تلاش های دیپلماتیک روسیه برای برگزاری گفت و گوهای سوری ـ سوری نتیجه ای در برنداشته و تنها عمق اختلافات دو طرف را به نمایش گذارده است.

نظام سوریه اما می تواند بدون آن که امتیازی بدهد، از فرصت های دیپلماتیک (همانند ژنو 3) برای ترسیم واقعیت های جاری در این کشور خصوصا اقدامات هدفمند تروریست ها و حامیانشان علیه ملت و تاریخ و تمدن سوریه بهره برداری کرده و بار دیگر از مشروعیت سیاسی خود دفاع کند./