عمليات الانبار و چشم انداز امنیتی عراق

پایگاه بصیرت؛ گروه بین الملل: با آن که گروه تکفیری ـ تروریستی داعش مدتی در عراق دچار شکست وعقب نشینی های پی در پی شده بود، اما با توجه به نقاط ضعف حاکمیت عراق و ارتش و نیروهای امنیتی و نیز دور تازه حمایت های حامیان خارجی، دست به پیشروی هایی زده و  موفق شد شهر الرمادی مرکز استان الانبار در غرب عراق را تصرف کند.

اما شهد پیروزی در کام داعش و حامیانش چندان دوام نیاورد و طولی نکشید که فرماندهی مشترک نیروهای مسلح عراق از آغاز عملیات آزادسازی استان الانبار خبر داد. محور اصلی آغاز عملیات از مناطق شرقی است و یگان‌هایی از نیروهای ارتش و نیروهای مردمی موسوم به «الحشد الشعبی»، از شمال استان و از سمت استان صلاح‌الدین نیز به سوی مناطق تحت کنترل داعش به حرکت درآمدند. مقر اصلی عملیات علیه داعش در استان الانبار، پایگاه هوایی حبانیه در نزدیکی شهر الرمادی مرکز استان اعلام شده است. ارتش عراق در روزهای گذشته تعداد زیادی از ادوات نظامی و نیروهای خود را به پایگاه مذکور منتقل کرده و از نیروهای داوطلب مردمی نیز به شکل رسمی درخواست شده تا در عملیات پاکسازی الانبار مشارکت کنند. علاوه بر نیروهای الحشد الشعبی که عمدتا شیعه هستند، گفته می شود بیش از ده هزار نیروهای عشایری در استان سنی‌نشین الانبار را نیز آماده شده اند تا در این عملیات، در کنار ارتش عراق برای بیرون راندن داعش بجنگند.
 

طبق آخرین گزارش ها، نیروهای ارتش عراق به کمک پلیس فدرال و عشایر اهل سنت منطقه و نیروهای بسیج مردمی بعد از هجوم به مواضع داعش توانستند بر مناطق التامیم، الطاش و الحمیره در پنج کیلومتری شرق شهر الرمادی و همچنین بر دانشگاه الانبار در هفت کیلومتری جنوب غربی رمادی سیطره پیدا کنند. نیروهای عراقی همچنین موفق شدند منطقه عامری واقع در جنوب شهر فلوجه و بخش اعظمی از منطقه الکرمه واقع در شمال شهر فلوجه را تحت سیطره خود درآورند. با ادامه این روند می توان امید داشت استان الانبار از لوث وجود داعش پاکسازی شده و به زودی شهر الرمادی آزاد شود. آخرین گزارش های میدانی نشان می دهد که در 24 ساعت گذشته در عملیات نیروهای عراقی با پشتیبانی بسیج مردمی و عشایر و حملات هوایی ارتش به مخفیگاه های تروریست های داعش 248 تروریست در مناطق دجله، ��لقائم، کوههای حمرین، بیجی، الرمادی، شمال فلوجه و غرب کرکوک کشته شدند.

در این باره روزنامه "الصباح" عراق نوشت: نیروهای عراقی موفق شدند 97 بمب را خنثی و 30 خودروی حامل تسلیحات و کارگاههای بمب گذاری و انبارهای مهمات و سلاح را منهدم کنند.

 همچنین "خالد الخزرجی" نایب رییس کمیته امنیتی شورای استانداری صلاح الدین، دیروز تاکید کرد که حدود 60 خودروی حامل تروریست های داعش به علت متحمل شدن تلفات سنگین، از منطقه الجزیره در غرب الدجیل و الاسحاقی به سمت شهر موصل فرار کردند.

در عین حال شیخ عبدالرحمن النمراوی، رییس شورای پشتیبانی فلوجه، اعلام کرد که ساکنان فلوجه به جنگ با داعشی ها علاقمندند و این شورا 350 نیرو در شهر دارد که منتظر اعلام ساعت صفر برای شرکت در عملیات آزادسازی فلوجه هستند. 

اهمیت استان الانبار

استان سنی نشین الانبار در غرب عراق به عنوان بزرگترین استان این کشور از جهات مختلف دارای اهمیت است. شهر الرمادی ضمن آن که مرکز استان الانبار عراق است، به لحاظ نزدیکی با بغداد، دارای موقعیت مهمی است. داعش در مراحل اولیه حملات خود حدود 80 درصد استان الانبار را تحت کنترل درآورد. پس از الرمادی آخرین دژ باقیما‌نده برای رسیدن به بغداد، شهر فلوجه در شرق استان الانبار بود. داعش فلوجه را از سه محور محاصره کرد، تا جایی که یکی از مقامات فلوجه هشدار داد که این شهر در آستانه خطر است و در صورتی که سقوط کند، میدان جنگ به بغداد و کربلا منتقل خواهد شد. با این حال ارتش عراق با کمک نیروهای مردمی به سرعت ابتکار عمل را در دست گرفت و عملیات های خود را برای پاکسازی الانبار و آزادی شهر الرمادی آغاز کردند.

داعش از سال 1392 تاکنون در استان الانبار حضور داشته است. در آن زمان معارضین دولت مرکزی در شهر الرمادی خیمه‌های تحصن بر پا کرده و رسانه‌های عربی و غربی از این موضوع حمایت می کردند.در چنین شرایطی داعش مشغول زمینه سازی و ایجاد پایگاه‌های مطمئن برای خود در استان الانبار شد. نکته قابل توجه آن است که به رغم هشدارهای امنیتی، آمریکایی‌ها مانع تحرک ارتش عراق در این استان شدند و در نتیجه داعش موفق شد هسته‌های اولیه خود را در استان ایجاد کند.

اکنون پس از گذشت دو سال از آن رویداد، خبر سقوط الانبار و شهر الرمادی توسط داعش به گوش می رسد. برخی گزارش‌ها حاکی از کشتار سنی‌های مخالف توسط داعش دارد. برای نمونه طی یک ماه گذشته داعش 100 نفر از جوانان این استان را اعدام کرده و ده‌ها دختر و زن جوان آنان را ربوده‌اند.

چرایی سقوط الرمادی

نیروهای عراقی طی ماه‌های گذشته شکست های سنگینی را به داعش تحمیل کرده و مناطق بسیاری را از این گروه تروریستی بازپس گرفتند. اکنون سوال آن است که چرا داعش دوباره دست به پیشروی زده و شهر مهمی مانند الرمادی توسط تکفیری ها سقوط کرده است؟

یکی از دلایل مهم سقوط الرمادی بافت سنی ـ بعثی در استان‌های غربی عراق است که همواره بستر مناسبی را برای رشد گروه‌های تروریستی مانند داعش فراهم کرده است. لذا جای شگفتی ندارد که به رغم اختلافات ایدئولوژیک، شاهد پیوند میان داعش و بعثی ها در مواجهه با دولت شیعی عراق هستیم. عشایر استان‌های سنی نشین نیز که در میان مردم نفوذ زیادی دارند دو دسته هستند: گروهی با داعش همسو بوده و با آنان همکاری می کنند و گروهی مخالف بوده و علیه آنان وارد مبارزه شده اند.

نکته دیگر آن است که ارتش و نیروهای امنیتی و پلیس عراق یکپارچه نیستند و در نتیجه احتمال وجود افراد خائن و کسانی که تن به معامله با داعش می‌دهند بسیار است. برای نمونه تصرف موصل بر اثر خیانت برخی از مسئولین استانداری و نظامی و امنیتی و همدستی آنان با داعش رخ داد. در رمادی نیز بنا بر بعضی از گزارش‌های اطلاعاتی دست‌هایی در کار بوده تا پیشروی و تصرف الرمادی توسط داعش را تسریع کند. به همین دلیل برخی ناظران از تکرار تجربه موصل سخن گفته‌اند، به ویژه آن که مرکز عملیات مشترک این شهر همانند موصل، با سرعت زیادی تصرف شد.

اختلافات داخلی دولتمردان عراقی نیز از دیگر عوامل ضعف دولت مرکزی و در نتیجه سوء استفاده گروه هایی مثل داعش و بعثی ها از شکاف سیاسی در بغداد است. در سطح مقامات سیاسی، درباره شرکت گروه‌های مردمی شیعی در نبرد علیه داعش اختلافاتی وجود دارد. برخی دولتمردان اساسا با طرح «الحشد الشعبی» به ویژه با ماهیت شیعی مخالف هستند و این گونه استدلال می کنند که عراق با این امر وارد جنگ های مذهبی ـ طائفه‌ای خواهد شد. در همین جهت جنگ روانی گسترده‌ای علیه «الحشد الشعبی» شکل گرفته وحتی ادعا شده این نیروها با روحیه انتقام جویی دست به کشتار و تجاوز وغارت می زنند، در حالی که گروه های شیعی در لبنان، یمن و عراق همواره ثابت کرده اند اولویت اول آن ها حفظ امنیت کشور و تمایت ارضی آن است.

وجود چنین اختلافاتی در ساختار قدرت، مانع همگرایی و انسجام در مجموعه دولت جهت مبارزه با داعش شده و مبارزه با داعش را از یک هدف ملی، به یک موضوع مذهبی تقلیل می دهد. با این حال در شرایطی که خطر داعش رو به افزایش است و از طرفی نیروهای مردمی در عملیات های گذشته (آزادسازی استان‌های دیالی و صلاح‌الدین) کارآیی خود را نشان داده، مخالفان از مواضع خود عقب نشینی کرده و اکنون چاره ای جز پذیرش حضور و به کارگیری این نیروها علیه داعش ندارند.

و بالاخره موج تازه حمایت های خارجی از داعش، عامل مهمی دیگری است که این گروه تکفیری را جهت پیشروی و حملات تازه تحریک کرد. حمله به الرمادی همزمان با تحرکات داعش و سایر نیروهای تروریستی در سوریه و سقوط شهرهایی مانند تدمر و پیش از آن ادلب در شمال سوریه بود. اگر حملات عربستان سعودی به یمن را هم بیفزاییم، این پیوند حاکی از وجود توطئه ای تازه از سوی جبهه ضد مقاومت علیه عراق و سوریه و یمن می باشد و هدف از آن تغییر معادلات میدانی جهت اعمال فشار سیاسی بر این کشورها و نیز در تنگنا قرار دادن کانون مقاومت، جمهوری اسلامی ایران می باشد.

ائتلاف فروپاشیده ضد داعش

حملات هوایی ائتلاف نظامی به اصطلاح ضد داعش به رهبری آمریکا در عمل فاقد کارآیی و جدیت است و مشاوره‌های نظامی که این کشور در مبارزه با داعش به بغداد می دهد، گرهی از کار نگشوده و در نتیجه ارتش عراق در وضعیتی که احساس می کرد سرنوشتی جز شکست ندارد، از شهر الرمادی عقب نشینی کرد. اساسا زمانی که ائتلاف به اصطلاح جهانی علیه داعش به رهبری ایالات متحده آمریکا شکل گرفت معلوم بود که برای مقابله با داعش هیچ گونه عزم جدی وجود ندارد.

این ائتلاف فقط نمایشی بود برای تکرار ادعاهای توخالی مبارزه با تروریسم و نیز نگرانی حامیان داعش از پیشروی‌های خارج از محدوده داعش؛ و گرنه اگر قرار باشد داعش در دایره سیاست‌های آمریکا و عربستان جهت تضعیف دولت شیعی عراق و ایجاد فتنه مذهبی در این کشور قدم بردارد؛ نه تنها مهار نمی‌شود، بلکه مورد پشتیبانی هم قرار می‌گیرد. تصرف الرمادی توسط داعش، پرده تازه‌ای از حمایت‌های سازندگان داعش بود که در کنار پیشروی‌های این گره در سوریه (مانند تصرف شهر تدمر در مرکز سوریه) عملیاتی شد.

نکته قابل توجه آن است که آمریکا نیز مخالف فعالیت گروه‌های شیعه و حمایت های ایران در عراق است و به این ترتیب به بحث مذهبی در عراق دامن می زند. حتی آمریکایی‌ها اعلام کرده اند که پوشش هوایی عملیات الانبار، مشروط به عدم حضور نیروهای مردمی در این عملیات است. در مقابل، طرح تسلیح اهل سنت و کردها برای مقابله با داعش از سوی آمریکا ارائه شده و وزیر دفاع آمریکا چندی پیش زبان به طعنه گشود و ارتش عراق را فاقد کارآیی خواند. در واقع آمریکایی‌ها به دنبال تکرار تجربه سال 1386 هستند که عشایر سنی را با عنوان «مجالس الصحوات» (شوراهای بیداری) در برابر القاعده ایجاد کردند و موفق شدند این گروه را از مناطق سنی نشین، از جمله الانبار خارج کنند.

البته دولت عراق مخالف این طرح است؛ زیرا این نگرانی وجود دارد که با توجه به فضای دو قطبی حاکم بر منطقه و عراق، اهل سنت عراق ممکن است از سلاح خود علیه شیعیان و چه بسا ایران استفاده کنند. نگرانی دیگر مقامات عراقی آن است که مسلح شدن قبیله‌های سنی، پروژه تجزیه عراق را سرعت خواهد بخشید. در شرایط فعلی با توجه به عملیات های موفق دولت عراق علیه داعش، می توان گفت طرح های تجزیه به محاق رفته و بستر میدانی وعملیاتی برای آن وجود ندارد.

سخن پایانی

سقوط شهر الرمادی به همان اندازه که برای داعش دستاورد بزرگی محسوب می شد، برای دولت مرکزی عراق شکست سنگینی بود. مفهوم تصرف مرکز استان سنی نشین الانبار آن بود که داعش قصد دارد خلافت مورد ادعای خود را در عراق بگستراند و با نزدیک شدن به بغداد، تهدیدات خود را علیه دولت این کشور افزایش دهد. 

اما توانمندی های دولت عراق با اتکا به نیروهای مردمی (الحشد الشعبی) فراتر از آن است که اجازه پیشروی به سوی پایتخت و یا کربلا را به داعش بدهد. به همین دلیل با گذشت پنج روز از حمله داعش به الرمادی، عملیات بزرگ آزادسازی الانبار کلید خورد و در روزهای اول پیروزی های چشمگیری نصیب ارتش عراق و نیروهای بسیج مردمی شد.

تجربه موفق نیروهای مردمی در آزادسازی مناطقی مانند دیالی و تکریت، نشان داده است بدون اتکا به بسیج مردمی، مقابله با داعش کار ساده ای نیست و اگر اهل سنت معارض دولت و نیز آمریکایی ها مدعی مبارزه با داعش هستند، نهایتا باید الحشد الشعبی را به رسمیت بشناسند؛ به ویژه آن که نیروهای داوطلب مردمی در عملیات اخیر در الانبار، تنها از شیعه نبودند؛ بکله جمع کثیری از جوانان اهل سنت و عشایر نیز در کنار ارتش عراق وارد مبارزه با داعش شدند. بنابراین دادن صبغه نزاع مذهبی ـ طائفه ای به مبارزه با داعش در عراق، توطئه ای است که حامیان داعش و خصوصا عربستان دنبال می کنند و هدف از آن بازداشتن عراقی ها از وفاق ملی علیه تروریسم و تضعیف دولت مرکزی و قطع حمایت های مستشاری جمهوری اسلامی در عراق و در نتیجه تداوم جنگ و خشونت و انفجارات در این کشور بحران زده می باشد.

در پایان می توان گفت به رغم پیچیدگی های بحران در عراق ـ اعم از ضعف و شکاف های داخلی و نقش فعال بازیگران خارجی ـ چشم انداز امنیتی عراق روشن است و اگر دولت مرکزی به ترمیم نقاط ضعف سیاسی و نظامی خود بپردازد و نیز نیروهای بسیج مردمی را به عنوان بازوی قدرتمند و تاثیرگذار خود علیه تروریسم همچنان به کار گیرد، در آینده تجارب تلخی مثل سقوط الرمادی تکرار نشده و بلکه شاهد شکست داعش در پهنه سرزمین رافدین خواهیم بود./