مسئله هسته‌ای ایران ؛ مصداق عینی

امروز ایران اسلامی توانسته در پی ایستادگی مدبرانه، الگویی جدید از "استقلال پویا" را به جهانیان عرضه کند؛ الگویی که بر مبنای آن خروج از چتر حمایتی قدرت های بزرگ نه تنها زوال و خمودگی را در پی نداشته که به گفته مقام معظم رهبری به عاملی قابل توجه برای پیشرفت بیشتر ملت ایران مبدل شده است.
به گزارش خبرگزاری مهر، امروزه و در پی طی مسیر پر فراز و نشیب هسته ای شدن ایران به عنوان یک قدرت منطقه ای و بین المللی، موقعیت جمهوری اسلامی ایران در این حوزه تثبیت شده و در واقع کشورمان پس از عبور از گردنه های دشوار سیاسی و اقتصادی به یکی از اعضای خودکفای کلوپ هسته ای جهان مبدل شده است.
امروز روند فعالیت های هسته ای صلح آمیز ایران اسلامی که حاصل ایستادگی هوشمندانه و تدابیر تیم هدایتگر قطار هسته ای ایران و نظارت مستمر، دقیق و راهبردی رهبر معظم انقلاب اسلامی بوده به گونه ای است که ملت ایران هر سال و در آستانه جشن ملی هسته ای، در انتظار شنیدن خبری خوش از پیشرفت های تکنولوژیک جوانان این مرز و بوم هستند.
در واقع ایران اسلامی توانسته در پی ایستادگی مدبرانه، الگویی جدید از استقلال پویا را به جهانیان عرضه کند؛ الگویی که بر مبنای آن خروج از چتر حمایتی قدرت های بزرگ نه تنها زوال و خمودگی را در پی نداشته که به گفته مقام معظم رهبری به عاملی قابل توجه برای پیشرفت بیشتر ملت ایران مبدل شده است.
آنچه در پی می آید، اشاره ای گذرا به مهم ترین تحولات مرتبط با مسئله هسته ای ایران از دهه 50 میلادی تا زمان اعلام رسمی ورود ایران به باشگاه هسته ای جهان در دو دوره پیش و پس از انقلاب اسلامی ایران است:
پیش از انقلاب اسلامی:
در سال 1958، ایران به عضویت آژانس بین المللی انرژی اتمی درآمد و از این زمان به بعد نمایندگان ایران در نشست های آژانس حضور داشتند.
در سال 1965، پس از طرح الحاق ایران به کنوانسیون آژانس بین المللی، این مسئله در اداره حقوقی وزارت امور خارجه وقت ایران توسط آقایان (هرمیداس باوند، پرویز مهدوی و عضدالدین کاظمی) که اولین تیم حقوقی هسته ای ایران را تشکیل می دادند، بررسی شد و ایران در همان سال، این قرارداد را با آژانس به امضا رساند.
در سال 1967، آمریکا اولین رآکتور تحقیقاتی 5 مگاواتی آب سبک را به ایران فروخت و شرکت آمریکایی AMF، این راکتور را در دانشگاه تهران نصب و راه اندازی کرد.
این راکتور از اورانیوم غنی شده با خلوص 93 درصد استفاده می کرد و آمریکا پیش از وقوع انقلاب اسلامی، حدود 5 کیلوگرم سوخت اورانیوم غنی شده سطح بالا به ایران داد که تحت نظارت و تدابیر حفاظتی آژانس بین المللی انرژی اتمی در انبار سوخت مصرف شده در محل رآکتور تهران نگهداری می شود و تا امروز مرتبا تحت بازرسی رسمی و غیر رسمی کارشناسان و بازرسان آژانس بین المللی انرژی اتمی است.
در سال 1968، ایران پیمان عدم تکثیر سلاح های هسته ای (NPT) را پذیرفت و در سال 1970 آن را در مجلس شورای ملی به تصویب رساند. اندکی بعد در سال 1974- (1353)، شاه معدوم، سازمان انرژی اتمی ایران را تأسیس کرد و دکتر اعتماد، به ریاست آن منصوب شد.
این سازمان با گسترش سریع، عهده دار تعهدات سنگین ساخت 4 نیروگاه در بوشهر و دارخوین، ایجاد تاسیسات آب شیرین کن در بوشهر، تأمین سوخت و پشتیبانی تکنولوژیکی از نیروگاه ها و قرارداد ساخت 4 نیروگاه دیگر در اصفهان و استان مرکزی شد.
سال 1974، نقطه عطفی در تحقیقات هسته ای ایران در دوران پهلوی محسوب می شود. چرا که ایران در این سال قراردادی با بنیاد پژوهشی استنفورد آمریکا (Stanford research institute) یا SRI منعقد کرد که طی آن این مرکز پژوهشی وابسته به دانشگاه استنفورد، مجری تحقیق و ارائه چشم اندازی میان مدت در ابعاد اجتماعی، اقتصادی و صنعتی برای توسعه ایران شد.
بنیاد استنفورد نهایتا در مطالعه ای 20 جلدی که تحت عنوان (SRI Report) به ایران ارائه کرد، پیشرفت صنعتی و اقتصادی ایران را متکی به تولید 20 هزار مگاوات برق تا سال 1995 و راه اساسی تولید این مقدار برق را از طریق تأسیس نیروگاه های هسته ای در ایران قلمداد کرد.
براساس راهکار مطالعه مذکور، ایران در نوامبر 1974 (5 سال پیش از وقوع انقلاب اسلامی) قرارداد احداث دو رآکتور آب سبک 1300 مگاواتی، برای نصب در بوشهر را با شرکت آلمانی زیمنس به امضا رساند و در این زمینه بیش از 2 هزار متخصص آلمانی و کارشناس ایرانی اجرای این طرح را که در زمان خود یکی از بزرگ ترین و کم نظیرترین پروژه های نیروگاه اتمی محسوب می شد را آغاز کردند؛ پیش بینی می شد این پروژه عظیم تا پایان سال 1980 تکمیل شود که وقوع انقلاب ایران و آغاز جنگ تحمیلی ادامه آن را متوقف ساخت.
در ادامه ایران یک قرارداد چرخه سوخت هسته ای ده ساله قابل تمدید با آمریکا در سال 1974، آلمان غربی در سال 1976 و فرانسه در سال 1977 منعقد کرد؛ ایران همچنین در سال 1974، طبق معاهده NPT قرارداد دو جانبه (پادمان) و نظارت آژانس را منعقد کرد و پذیرفت که طبق قرارداد پادمان جامع (INFCIRC/214) براساس مدل قرارداد (INFCIRC/153)، امکان بازرسی را به بازرسان آژانس بدهد.
در ماه اوت 1975 شرکت کرافتورک یونیون (Kraftwerk Union)، در آلمان غربی، کار روی نیروگاه های هسته ای ایران را طبق قرارداد آغاز کرد.
در سال 1975، ایران 10 درصد سهام مجتمع غنی سازی اورانیوم یورودیف (Eurodif) را که قرار بود در منطقه تریکاستن فرانسه احداث شود، خریداری نمود. این سهام بخشی از یک کنسرسیوم فرانسوی، بلژیکی، اسپانیایی و ایتالیایی بود و ایران به موجب موافقتنامه ای که شاه معدوم آن را امضا کرد می توانست به فن آوری غنی سازی (یورودیف) دسترسی یابد و نیز موافقت شد ایران مقدار مشخصی از اورانیوم غنی شده از کارخانه مذکور را که به شدت برای تولید رادیو ایزوتوپ های راکتورهای خود و عمدتا برای استفاده های پزشکی نیاز داشت، دریافت کند.
ایران در مجموع، در تاسیسات یورودیف 2 میلیارد دلار سرمایه گذاری کرد. یک میلیارد دلار سهم ایران از شرکت طرف قرارداد احداث راکتور هسته ای بود و یک میلیارد دلار هم به صورت وام سرمایه گذاری شده بود. در سال 1976، پس از رقابت های بسیار و براساس قراردادی مشترک، انگلیس و فرانسه مشترکاً تحقیقات برای احداث تاسیسات هسته ای در اصفهان (پیرامون چرخه سوخت هسته ای) را آغاز کردند.
سال 1977، سال ورود رسمی فرانسه به فعالیت های هسته ای ایران بود.
در ماه اکتبر سال 1977، فرانسه برای احداث 2 نیروگاه هسته ای به ظرفیت 900 مگاوات در (دارخوین) و نزدیکی اهواز با ایران به توافق رسید که شرکت (فراماتوم) اجرای آن را بر عهده گرفت.
در دسامبر 1977، آلمان غربی در ازای دریافت 8/4 میلیارد دلار مجوز ساخت 4 رآکتور هسته ای را مجددا به شرکت کرافت ورک یونیون KWU داد، اما از آن جایی که محمدرضا پهلوی در جنگ 1973 اعراب و اسرائیل، تا حدودی با انور سادات رئیس جمهور وقت مصر طرح همکاری ریخت، خشم اسرائیلی ها برانگیخته شد و آن ها را از اتمی شدن ایران به واهمه انداخت، لذا فشار زیادی را بر طرفین قرارداد با ایران وارد کردند و باعث شدند تا اجرای برخی از قراردادهای هسته ای ایران با تأخیر مواجه شود که با پیروزی انقلاب اسلامی، با ضرر ایران فسخ شدند.
از طرف دیگر شاه معدوم که در این زمان از اقدامات لابی صهیونیسم در عدم اجرای قراردادهای هسته ای ایران بی اطلاع نبود در پی گشایش فاز جدیدی از فعالیت های هسته ای با کشورهای غیر آمریکایی و غیر اروپایی بود و لذا در سال 1976، یک قرارداد محرمانه برای خرید برخی تجهیزات و مواد اولیه هسته ای با آفریقای جنوبی به امضا رساند.
در اکتبر سال 1978، آمریکا 4 لیزر با فعالیت حساس (16 میکرون) را به ایران ارسال کرد و در فوریه 1979، رآکتور شماره یک نیروگاه بوشهر به میزان 85 درصد و احداث راکتور شماره دو نیز 65 درصد پیشرفت فیزیکی رسید.
پس از انقلاب اسلامی:
با پیروزی انقلاب اسلامی ایران در سال 1357 سیاست کشورهای غربی نسبت به ایران تغییر کرد و به سیاست تحریم تکنولوژیک ایران تبدیل شد.
شرکت آلمانی زیمنس، حاضر به تکمیل نیروگاه هسته ای بوشهر نشد و به جای آن پیشنهاد تکمیل این طرح با رآکتورهایی که با گاز طبیعی کار می کردند را داد که ایران با آن مخالفت کرد و از آن جایی که در این برهه ایران نمی توانست فشار بین المللی چندانی به آلمان غربی وارد کند لذا مشاجره حقوقی بر سر این طرح ناتمام تا سال 1988 ادامه یافت و ایران درخواست غرامت کرد اما سرانجام شرکت زیمنس با حمایت کمسیون تجارت بین المللی در پاریس، از این ماجرای حقوقی پیروز بیرون آمد و هیچ غرامتی به ایران پرداخت نشد.
پروسه زیان های هسته ای ایران در این دوره، شامل تأسیسات غنی سازی (یورودیف) فرانسه نیز می شد.
در پی فسخ قرارداد یورودیف، فرانسوی ها اقامه دعوی کردند و شرکت (یورودیف) از آن جایی که این اقدام ایران را موجب عدم تحقق برنامه ریزی 10 ساله خود دانست، تقاضای خسارت کرد و در نهایت 900 میلیون فرانک از 2 میلیارد دلار سرمایه گذاری ایران به عنوان خسارت تأمین شد و بقیه سهم ایران، سال ها بعد بصورت کالا توسط فرانسه با ایران تصفیه شد!
جنگ تحمیلی 8 ساله نیز، باعث تخریب برخی تأسیسات نیمه کاره هسته ای و همچنین عدم فعالیت چشم گیر در زمینه تحقیقات هسته ای شد.
در بحبوحه جنگ ایران و عراق و کمبود شدید منابع نیرو در کشور، ایران با روی آوردن به اسپانیا و ژاپن به دنبال تکمیل نیروگاه اتمی بوشهر برآمد که این دو کشور نیز به علت فشارهای ایالات متحده آمریکا از ادامه همکاری با ایران خودداری نمودند.
پس از پایان جنگ تحمیلی دولت ایران برنامه های مختلفی را برای دستیابی به تکنولوژی هسته ای بومی و تولید سوخت و انرژی هسته ای در دستور کار خود قرار داد.
انعقاد قرارداد میان ایران و روسیه جهت تکمیل و راه اندازی نیروگاه اتمی بوشهر، توسعه و تکمیل تاسیسات سوخت هسته ای اصفهان و ایجاد تاسیسات غنی سازی اورانیوم در نطنز از جمله فعالیت های ایران در راستای دستیابی به انرژی صلح آمیز هسته ای و چرخه سوخت هسته ای در طی این سال ها بوده که با اتکای کامل به نیروهای توامند داخلی و ظرفیت های علمی - پژوهشی کشور به انجام رسیده است.
با روی کار آمدن دولت جورج بوش در ایالات متحده آمریکا، این کشور تلاش های گسترده ای را برای به تعطیلی کشیدن فعالیت های هسته ای کشورمان آغاز کرده و فشارهای رژیم صهیونیستی و برخی دولت های اروپایی نیز از طریق آژانس بین المللی انرژی اتمی و سازمان ملل باعث شد تا سپتامبر سال 2003 میلادی پرونده هسته ای ایران در آژانس بین المللی انرژی اتمی وضعیت ویژه ای به خود بگیرد.
در پی طرح پرونده ایران در شورای حکام و اولتیماتوم این شورا برای ارسال پرونده به شورای امنیت، حسن روحانی دبیر وقت شورای عالی امنیت ملی، مسئولیت این پرونده را پذیرفت.
در ماه های پایانی سال 2003 میلادی وزرای خارجه 3 کشور اروپایی (انگلیس، فرانسه و آلمان) به تهران آمدند و در سعدآباد مقرر شد که ایران فعالیت های هسته ای اش را معلق و پروتکل الحاقی NPT را امضا نماید.
با امضای تفاهم نامه هسته ای سعدآباد میان ایران و سه کشور اروپایی، فعالیت های هسته ای ایران به صورت اختیاری از سوی ایران، در جهت رفع سوء تفاهمات ایجاد شده میان ایران و آژانس بین المللی انرژی اتمی، به حال تعلیق درآمد.
در حالی که ایران در اقدامی داوطلبانه به اقدام مذکور دست زده بود، سیاست وقت کشی دولت های اروپایی در راستای به تاخیر انداختن دستیابی ایران به تکنولوژی صلح آمیز و بومی هسته ای و عدم اجرای مفاد همکاری قرارداد مذکور از سوی دولت های اروپایی در جهت توسعه فن آوری صلح آمیز هسته ای در ایران باعث شد تا ایران در تابستان 1384 با فک پلمپ مرکز یو . سی . اف اصفهان بار دیگر فعالیت های هسته ای خود را از سر بگیرد.
در بیستم فروردین 1385 محمود احمدی نژاد رسما خبر دستیابی ایران به فن آوری غنی سازی اورانیوم و راه اندازی یک زنجیره کامل غنی سازی در نطنز را اعلام کرد و این روز با تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی در تقویم رسمی ایران روز ملی فن آوری هسته ای نام گذاری شد.