مصطفی قربانی

تأکید اخیر رهبر معظم انقلاب مبنی بر امتیاز نبودن بهره‌برداری از فناوری هوش مصنوعی و تسلط بر لایه‌های عمیق این فناوری را باید در راستای تأکید‌های پیشین ایشان مبنی بر دانش‌بنیان کردن تولید و اقتصاد و همچنین، تذکر دقیق و آینده‌نگرانه معظم له در مراسم سالگرد ارتحال امام خمینی (ره) (۱۴/۰۳/۱۴۰۲) با این مضمون که در شرایط امروزی که ابزار‌های متعددی ایجاد شده، نمی‌توان برای اداره کشور به ابزار‌های سابق متکی بود، دانست. 
درواقع، تأکید دقیق و آینده‌نگرانه رهبر معظم انقلاب بر تسلط بر لایه‌های عمیق فناوری هوش مصنوعی ناظر بر درک عمیق ایشان از روند‌های نوظهور در دنیای فناوری و اقتصادسیاسی این حوزه است. در توضیح باید گفت که هم‌اکنون متأثر از انقلاب تکنولوژیک، تقسیم‌کار نوینی در سطح نظام بین‌الملل در حال ظهور است که در آن، مبنای تعیین موقعیت کشورها، میزان تسلط آن‌ها به فناوری‌های نوینی، چون هوش مصنوعی، هسته‌ای، نانو و سلول‌های بنیادین است. حال این موضوع برای ایران که در تقسیم کار اول در نظام بین‌الملل با یک موقعیت تحمیلی و پرچالش مواجه بوده است، می‌تواند دربردارنده فرصت‌های نوینی باشد که در صورت بهره‌برداری از آن‌ها هم می‌تواند از چالش‌ها و موقعیت تحمیلی سابق رهایی یابد و هم جایگاه متناسب با شأن خود را در تقسیم کار نوین در نظام بین‌الملل به دست آورد. 
در تمهیدی تاریخی باید گفت که از ابتدای دوره قاجار بود که به دلیل شکست ایران در برابر روس‌ها در دو جنگ پیاپی، ایران وارد نظام اقتصاد جهانی شد. درواقع، اگرچه در اثر پیامد‌های اجرای ضمیمه تجاری– اقتصادی قرارداد ترکمانچای ایران وارد اقتصاد جهانی شد، اما به دلیل ضعف زیرساخت‌های تولید از یک سو و نگاه غارت‌گرانه طرف‌های خارجی به اقتصاد ایران، ایران در حاشیه یا پیرامون اقتصاد جهانی قرار گرفت و برای آن سه کارویژه تعریف شد که عبارت‌اند از: تأمین مواد خامی مانند ابریشم، نفت و در وهله بعدی برخی محصولات کشاورزی و باغی، واردات کالا‌های مصرف (به طور عمده از روسیه و انگلیس) و استفاده این کشور‌ها از نیروی کار ارزان قیمت در ایران. این کارویژه‌ها در اثر گذر زمان، تثبیت و تداوم پیدا کرد، به گونه‌ای که در دو قرن اخیر تا کنون، تلاش‌ها برای رهایی از این تنگنای ساختاری در اقتصاد بین‌الملل، چندان موفق نبوده است. درواقع، ایران ناخواسته با یک وضعیت تحمیلی در نظام تقسیم کار جهانی مواجه بوده و این وضعیت، همواره اثرات محدودکننده بر اقتصاد ایران داشته است. 
نکته مهم در این میان آن است که این نظام تقسیم کار در قرن ۱۵ میلادی شکل گرفته و ایران در قرن ۱۸ میلادی بود که وارد آن شد. در این نظام تقسیم کار، قدرت صنعتی مهم‌ترین ملاک تعیین جایگاه هر کشور بود. با این حال، از حدود ۵۰ سال پیش، به دلیل روی آوردن اقتصاد‌های صنعتی به توسعه ظرفیت‌های دانش‌بنیان که طی آن شاهد فاصله‌گیری این اقتصاد‌ها از صنعتی شدن و روی آوردن بیشتر آن‌ها به کارآفرینی و دانش‌بنیان شدن هستیم، به نظر می‌رسد که نظام تقسیم کار نوینی در جهان در حال شکل‌گیری و تثبیت است. در این نظام تقسیم کار نوین، کشور‌های صنعتی با انتقال صنایع خود به کشور‌های در حال توسعه، بر توسعه ظرفیت‌های کارآفرینی از طریق دانش‌بنیان کردن اقتصاد خود پرداخته‌اند. براین اساس، تقسیم کار نوین بر مبنای دو گانه صنعتی بودن (کارخانه‌دار بودن) و دانش‌بنیان بودن (کارآفرین بودن) تعریف می‌شود. مهمترین نکته در این زمینه آن است که در این شرایط، اقتصاد‌های دانش‌بنیان با کمترین هزینه، می‌توانند بیشترین ارزش‌افزوده را خلق کنند و در عین حال، از پیامد‌های زیست‌محیطی توسعه صنعتی مانند آلودگی هوا هم مصون بمانند. بنابراین، امروزه، قدرت، اعتبار و ثروت از آن کشور‌هایی است که به سمت دانش‌بنیان کردن تولید و اقتصاد خود که نمونه‌های آن را می‌توان در فعالیت‌های استارتاپی و دانش‌بنیان دید، حرکت کرده‌اند. 
با توجه به آنچه گفته شد، تأکید رهبر معظم انقلاب بر تسلط بر لایه‌های عمیق هوش مصنوعی، در کنار ایستادگی راسخانه ایشان بر دفاع از حقوق هسته‌ای ملت ایران و تأکید بر ضرورت دستیابی به چرخه کامل فناوری هسته‌ای در کنار راه‌اندازی پژوهشکده رویان با دستور مستقیم خود ایشان و مواردی از این دست، ناظر بر این واقعیت و درواقع، در راستای درک عمیقی است که ایشان از روند‌های در حال تثبیت در اقتصادسیاسی بین‌الملل دارند و در تلاش هستند تا در این روندها، برخلاف گذشته، ایران دست‌برتر را پیدا کند.

راهکار تربیت مدیر تراز مومن وانقلابی

حمید‌رضا ترقی/ کارشناس مسائل سیاسی
رهبرمعظم انقلاب اسلامی درنخستین دیدارخود باهیأت دولت چهاردهم فرمودند:ملاک انتخاب مسئولان دولتی بایدفردجوان، مؤمن، انقلابی، متعهد و پرانگیزه باشد. دربخش‌های مختلف علمی، هسته‌ای، نانو و‌... درحوزه علمی - تحقیقاتی ازجوانان استفاده و پیشرفت کردیم.

ایشان افزودند: جوانان گره‌های مختلفی را باز کردند. جوانان را که در رأس کار مدیریتی گذاشتیم، نسلی از مدیران پرانگیزه برای فردا تربیت می‌شوند. رئیس‌جمهور اگر بتواند یکصد جوان مؤمن، پرانگیزه، متعهد و انقلابی آماده کند و تحویل کشور دهد، کار بسیار با‌ارزشی انجام داده است.
همان‌طور که رهبر معظم انقلاب اسلامی بار‌ها فرمودند و در بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی نیز به‌طور مفصل مطرح شده، باید نسل جوان کشورمان را برای پذیرش مسئولیت‌های اجرایی در تداوم آرمان‌های انقلاب اسلامی آماده کنیم. آماده کردن جوانان نیازمند آن است که تجربه چهار دهه انقلاب اسلامی در بُعد مدیریتی در برخورد با بحران‌ها، مشکلات، موانع و تجربیات شاکله نظام جمهوری اسلامی که در تاریخ بی‌نظیر است، صحیح منتقل شود. اگر تجربیات بی‌نقص منتقل شود، تداوم انقلاب اسلامی امکان‌پذیر خواهد بود. باید بتوانیم نسل آینده مدیران را از تیم مدیریت فعلی بسازیم و در بُعد ایمانی و اعتقادی و به‌ویژه تعهد، به آرمان‌های انقلاب اسلامی و ایمان به اهداف آن تربیت کنیم تا تداوم انقلاب اسلامی تضمین شود. فرمایش مقام معظم رهبری این بود، اگر دولت چهاردهم بتواند ۱۰۰ جوان در تراز انقلاب اسلامی تربیت کند که مؤمن، متقی و معتقد به آرمان‌های انقلاب اسلامی باشند و تجربه اجرایی برای پذیرش مسئولیت بیابند، کار بسیار مهمی انجام داده است.
​​​​​​​برای تحقق این موضوع، نخست باید بانک اطلاعاتی جوانانی که مستعد رشد هستند، تهیه شود و سپس برنامه‌ریزی برای آموزش‌های جامعی که بتواند آنها را در سطح مدیریت تراز انقلاب اسلامی تربیت کند، اختصاص داده شود. در کنار این موارد جوانان باید بتوانند از تجربیات مدیران موفق کشور استفاده کنند. باید در کنار برنامه‌ریزی، جوانان نخبه و منتخب آموزش عملی ببینند و کادرسازی به‌عنوان روند نهادینه شده در ساختار دولت موردتوجه قرار گیرد تا بتوان نتیجه و محصول آن را در سال‌های آتی در راستای بهره‌گیری از توان نسل جوان مشاهده کرد. منابع گوناگون و متعددی برای شناسایی جوانان مستعد وجود دارد که اگر مرکزی برایش ایجاد شود، می‌تواند با جمع‌آوری اطلاعات لازم و تهیه بانک اطلاعاتی، زمینه مناسبی ایجاد کند تا با توجه به ملاک‌های مدنظر رهبر معظم انقلاب اسلامی در انتخاب جوانان، سرمایه‌گذاری ویژه‌ای برای کادرسازی فراهم شود و به نتیجه برسد. با تغییر هر دولت اگر رویکرد‌های متفاوتی وجود داشته باشد، شاهد تغییرات مدیریتی خواهیم بود. طبعا در این شرایط نیازمند ۱۵هزار نیروی مدیر در کشور متناسب با تغییرات هستیم. اگر این تعداد نیرو به‌طور مرتب در هر دولت شناسایی و به بدنه مدیریتی کشور تزریق شود، مشکلی در زمینه بازنشستگی نیرو‌های باتجربه نخواهیم داشت و جوانان تربیت شده مؤمن و متعهد می‌توانند جایگزین شوند. علاوه بر این، چرخه تربیت نیرو‌های جوان و متعهد موجب می‌شود نظام به لحاظ مدیریتی آسیبی نبیند و از مسیر اصلی خود منحرف نشود.

کشورهای عربی‌ و دیپلماسی بسته ایران!

عبدالرضا فرجی راد

تا پیش از آغاز جنگ غزه، کشورهای عربی تصور می کردند که ترکیبی از اتحاد بین آن ها، آمریکا و به ویژه اسراییل باعث می شود که توان نظامی ایران تضعیف شده و در صورت درگیری احتمالی با ایران ضرباتی جدی به این کشور وارد شود و امنیتشان بیمه است ولی درگیری یک ساله در غزه نشان داد که باز کردن حساب زیاد روی اسراییل و آمریکا اشتباه است.
مشخصا نه آمریکای دموکرات و نه آمریکای جمهوری خواه و ترامپ به خاطر کشورهای منطقه و به ویژه برای متحد اصلی خود اسراییل وارد یک درگیری گسترده با ایران نمی شوند زیرا ملاحظات دیگر ژئوپلیتیکی همچون روسیه و چین را در نظر نگرفتن، یک خطای استراتژیک است.
لذا با ملاحظه این عوامل ژئوپلیتیکی روی به تعامل با ایران آورده‌اند؛ به طوری که آمریکا مجبور است حتی برای افزایش غنی سازی بالای ۶۰ درصد هم ملاحظاتی داشته باشد. از سوی دیگر جنگ غزه به کشورهای عربی فهماند که اسراییل هم با همه ادعاهای مربوط به قدرت نظامیانش نمی تواند معجزه بکند و در مقابل حماس و حزب الله سر از آب بیرون در نیاورده که نفسی بکشد و قدرتش را برای اعراب بگذارد.
آن ها فهمیدند که دو نوع جنگ قابل تصور است. کلاسیک کوتاه مدت و اسراییل پسند و غیر کلاسیک درازمدت و اسراییل کُش که تداومش ممکن است جغرافیای اسراییل را متلاطم کند.
هر چند که گفت و گوهای پنهان ایران با غرب و آمریکا به ویژه که در اینجا ژنرال اسراییلی به ضعف امریکا تعبیر می کند آن اعتماد لازم را هم از اسراییل و هم از اعراب گرفته است. در واقع اسراییل و اعراب، ایران و امریکا را بند بازانی می بینند که هر وقت لازم باشد بخاطر ملاحظات ژئوپلیتیکی شرایط را مورد بازبینی قرار می دهند.
البته در این میان در دیپلماسی ایران ضعف هایی وجود دارد که باید اصلاح شود و این دیپلماسی هم چالاک شود و هم باز.
برای مثال در حرکت اخیر روسیه در مورد زنگزور، قدرت مانور دیپلماتیک ایران زیاد است. هم با هند، هم با فرانسه و حتی اخیرا با ترکیه اما از چالاکی و از ژئوپلیتیک باز برخوردار نیست.
ایران نه تنها نباید اجازه دهد دالان زنگزور بجز ارمنستان در اختیار کشور دیگری قرار گیرد بلکه نباید اجازه دهد که اذربایجان به نخجوان به جز از راه خاک ایران به هم متصل گردد زیرا که این اتفاق حفره ژئوپلیتیکی باکو را پر می کند و یک ابزار ژیوپلیتیکی را در مقابل دشمن از ما می گیرد.
لذا تجهیز ارمنستان و پیوند های سیاسی و اطلاعاتی با کشورهای همسو ضروری است همچنان که شاهدیم باکو به سمت روسیه، طالبان و پاکستان دست همکاری دراز کرده است.

صبح زود با مددجویان اعصاب و روان

محمدکاظم انبارلویی
زیوژابوتینسکی یکی از رهبران و سیاستگذاران سازمان‌های تروریستی یهودی در نیمه اول قرن بیستم بود او به عنوان یک شاعر و نویسنده، ایدئولوگ ومرجع برای صهیونیست‌ها مطرح است.
او جمله مشهوری دارد و می‌گوید : «ساکنان یک سرزمین هرگز در طول تاریخ نپذیرفته‌اند مردم دیگری در وطنشان ساکن شوند. لذا تنها راه مبارزه و نابودکردن آنها برای تسلط بر این اراضی است.»
او در عبارت دیگری می‌افزاید «رود اردن به دو کرانه دارد و این یکی مال ما و کرانه دیگر هم مال ما»!!
نتانیاهو و باند تبهکارش که امروز در دولت صهیونیستی حکم می‌راند از طرفداران پروپاقرص زیوژابوتینسکی است. نتانیاهو اکنون با منطق زیوژابوتینسکی در غزه و کرانه غربی رود اردن می‌جنگد. از نظر او زیوژابوتینسکی یک مرجع تقلید است. دستور آتش و کشتارهای جمعی وحتی اگر به جنایات جنگی منجرشود باید
 مو به مو اجرا شود. حقوق بشر، روابط بین‌الملل و منشور سازمان ملل در برابر فتاوی زیوژابوتینسکی مبنی بر تسلط بر سرزمین‌های اشغالی به هر قیمت پشیزی نمی‌ارزد.
حتی اجتماعات عظیم اعتراضی در سرزمین‌های اشغالی به سیاست‌های نتانیاهو هم نمی تواند مانع اجرای سیاست کشتارجمعی در غزه و کرانه غربی رود اردن شود.
صهیونیست‌ها در غزه در حقیقت دارند در درون سرزمین خود می‌جنگند!
افشای الحاق کرانه باختری به تصرفات رژیم اشغالگر قدس که به صورت لایحه‌ای از سوی دولت به کنست ارائه شده تیر خلاصی به همه مذاکرات و توافقات صلح حتی کمپ دیوید و ایده «دو دولتی» است. نتانیاهو روی ارّه کشتار جمعی نشسته و حاضر نیست از روی آن بلند شود. هیچ گریزی از تداوم جنگ وجود ندارد. آن طرف میدان اراده‌های پولادین وجود دارد که بر مبنای یک منطق قرآنی و الهی می‌جنگند.
بیش از ۱۰هزار حافظ قرآن در غزه دست در قبضه شمشیر قصددفاع از وطن خود دارندآنها
 می گویند خداوند در آیه ۴۰ سوره حج حکم فرموده از خود دفاع کنند و هم اوست که به آنها وعده پیروزی می‌دهد .
الَّذِينَ أُخْرِجُوا مِن دِيَارِهِم بِغَيْرِ حَقٍّ إِلَّا أَن يَقُولُوا رَبُّنَا اللَّهُ...
«کسانی هستند که به ناحق از خانه و کاشانه خود رانده شده‌اند و گناهی ندارند جز اینکه می‌گفتند پروردگار ما خدای یکتا است اگر خداوند ظلم برخی را به برخی دیگر دفع نکند صومعه‌ها، کنیسه‌ها و کلیساها و مساجدی که نام خداوند در آن برده می شود ویران می گردد قطعا خداوند کسانی که دین او را یاری کنند یاری می‌دهد. خداوند نیرومند و شکست‌ناپذیر است.»
فلسطینی‌هایی که با منطق تکیه به شرق و افکار ناسیونالیستی و سوسیالیستی طی
 ۷۰ سال گذشته می‌خواستند از سرزمین خود دفاع کنند، الان زیر خاک هستند. آنها حتی نتوانستند یک وجب از خاک خود را آزاد کنند. امروز در فلسطین مردمی ایستاده‌اند که با منطق قرآن می‌جنگند آنها نه‌تنها سرزمین خود را از دست نخواهند داد بلکه سرزمین‌های اشغالی دیگر را هم آزاد خواهند کرد. حماس و جهاد اسلامی با این منطق در سرزمین‌های اشغالی می‌جنگند. نزدیک به یک سال است حماس و جهاد اسلامی با ارتش صهیونیستی می‌جنگند صدای این مقاومت را هیچ کس نمی تواند خاموش کند در همین مدت احرار جبهه مقاومت در لبنان، سوریه، عراق و یمن از بیرون سرزمین‌های اشغالی با همین منطق با اسرائیل عملا وارد جنگ شده اند.
رژیم صهیونیستی در حال فروپاشی است دیگر نمی تواند با راهبرد زیوژابوتینسکی بجنگد، جهان اسلام و جهان آزاد یک صدا علیه این راهبرد ایستاده است. اما حماس و جهاد اسلامی سال ها می توانند به دفاع از خود ادامه دهند چون وعده خدا حتمی است.
آوارگی از وطن روشن‌ترین نمونه مظلومیت است.نتانیاهو با حکم زیوژابوتینسکی می خواهد تا آخرین نفر از فلسطینی‌ها را در غزه و کرانه نابود کند این عملی نیست.
جهان دیگر تحمل تداوم نسل‌کشی وویران کردن خانه‌ها و کشتارجمعی را ندارد، آن را برنمی‌تابد.
نتانیاهو نباید روی صبرراهبردی حزب‌الله در لبنان و انصارالله در یمن و گروه‌های جهادی در عراق و میلیون‌ها جوان پاکباخته ایرانی که انگشت بر ماشه شلیک موشک‌ها و پهپادها و ... را دارند حساب باز کند.
روزی آنها در آتشی خواهند سوخت که انتظار آن را می‌کشند. ضربه انتقامی ایران به خاطر شهادت هنیه چون پتک بالای سر آنهاست . ضربه دوم حزب الله در حال تدارک است. آزادگان جهان این ضربات را نقطه عطف در پایان دادن جنایات صهیونیست‌ها می‌دانند.
آنانکه چشم باطن دارند در ورای رخدادهای رویارویی غزه و جلادان صهیونیستی، این نقطه را بهشتی‌ترین نقطه زمین می‌دانند! چراکه هر روز هزاران فرشته پیکر شهدا را تا بهشت مشایعت می‌کنند. آنانکه باقی می مانند به ازای هر زخمی، یک فرشته، ‌مرحم صبر بر دل آنها می‌گذارند. ملت و دولت فلسطینی غزه در این خطه پیروزترین روزهای مبارزه خود را می‌گذرانند.

 

 

درباره پیوست عدالت برای طرح‌های توسعه‌ای 

توسعه؛ وسیله نه هدف

حمید ملک‌زاده/پژوهشگر اندیشه‌های سیاسی 

ما در ایران با مسائل زیادی سروکار داریم که به طور عمده دچار ناهم‌زمانی و نابهنگامی هستند. از جمله مهم‌ترین این مسائل به موضوعاتی مربوط می‌شود که به توسعه وابسته هستند: هم در حوزه سیاسی و هم در حوزه اقتصادی. این ناهم‌زمانی و نابهنگامی زمینه‌ساز انباشت مشکلاتی در حوزه اقتصاد و سیاست شده است؛ مشکلاتی که هر کدام به شکل بنیادین با یکدیگر پیوند خورده‌اند. در عین‌ حال انباشت این مشکلات و سازمان‌ها و نهادهای سیاسی و اقتصادی مختلفی که حول محور آنها شکل ‌گرفته و بخشی از سازمان زندگی عمومی و نهادهای زندگی روزمره، سیاسی و اقتصادی ایرانیان را تشکیل می‌دهند، مداخله دولت برای حل این مشکلات را به موضوع بغرنجی در سیاست‌گذاری تبدیل کرده است؛ از یک ‌طرف به این خاطر که هر شکلی از مداخله دولتی در هر کدام از نهادها و سازمان‌های شکل‌ گرفته حول این مشکلات انباشت شده به شکل مسلسل‌وار همه این ساحت‌های متداخل را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد و از طرف دیگر به این دلیل که هر صورتی از مداخله در هر کدام از این حوزه‌ها همه حوزه‌های مربوط به زندگی روزمره افرادی را که با آنها در گیر هستند به شکل غیر‌قابل بازگشتی متأثر ساخته و روندهای طبیعی زندگی ایرانیان را دچار اختلال‌های اساسی می‌کند. در میان موضوعات مختلفی که این روزها درباره توسعه مطرح می‌شود، موضوعات مربوط به توسعه اقتصادی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است؛ چرا که از یک ‌طرف بدون دست‌ زدن به اصلاحات معنادار در ساختار اقتصادی کشور امکان اداره امور مردم در مسائل اساسی مربوط به اقتصاد کشور ناممکن است و از طرف دیگر مسائل ناشی از انباشت مشکلات ناشی از توسعه‌نیافتگی ممکن است هر شکلی از مداخله دولت در این حوزه را به بحران‌های امنیتی، سیاسی و انسانی در ایران امروز تبدیل کند. از این‌ قرار یکی از راه‌حل‌های پیشنهادشده برای برطرف کردن بحران‌های ناشی از اقدام اجتناب‌ناپذیر دولت‌ها در مسیر اصلاح ساختارها و روندها و رویه‌های اقتصادی در سال‌های اخیر که مورد تأکید رهبر انقلاب اسلامی نیز بوده، موضوع پیوست‌های عدالت برای اجرای طرح‌های توسعه‌ای و فرآیندهای مربوط به اصلاح ساختار اقتصادی کشور است. با عنایت به اینکه در نخستین دیدار اعضای دولت چهاردهم با رهبر انقلاب این موضوع دوباره مورد تأکید معظم‌له قرار گرفت،‌ در این یادداشت تلاش می‌کنم به طور خلاصه مباحثی نظری را درباره آن مورد بررسی قرار دهم.

از چه چیزی صحبت می‌کنیم؟ توسعه به ‌عنوان هدف یا وسیله؟

در ابتدای این یادداشت به طور خلاصه به موضوع انباشت مسائل مختلف در ایران معاصر اشاره کردم که به طور چشمگیری از نابهنگامی و ناهم‌زمانی رنج می‌برند. در این بخش تلاش می‌کنم قبل از هر چیز این نابهنگامی و ناهم‌زمانی را روشن‌تر توضیح دهم. برای انجام این کار قبل از هر چیز این نکته را به شما یادآور می‌شوم که تجربه ما از جهان جدید به شکلی استثنایی و در نتیجه یک‌جور اضطرار ناشی از مواجهه سخت با جهان بیرونی اتفاق افتاده است. یعنی بیش از اینکه نتیجه یک‌جور تغییر و تحول درونی ناشی از تحولات ساختاری در جامعه و فرهنگ ایرانی باشد، محصول یک‌جور تغییر رفتار و الگوهای مصرف در حوزه‌های مختلف خرد و کلان از زندگی انسان ایرانی به‌ حساب می‌آید، بنابراین می‌توانیم انتظار داشته باشیم جهانی که در نتیجه این تغییر الگوی مصرف و رفتار شکل‌گرفته است به شکلی نامنظم و با عنایت به تداوم سازمان قدرت استبدادی در دولت، از مشروطه تا پهلوی دوم و به نحوی دلبخواهی سازمان پیدا کرده باشد. سازمانی نامنظم و دلبخواهی که ما را با مشکلی اساسی دست ‌به‌گریبان کرده است: جابه‌جایی نقاط کانونی. جابه‌جایی نقاط کانونی به این معناست که در تجربه ما از تجدد، جامعه حول محور موضوعاتی سازمان یافته که اصولا باید به‌عنوان اهدافی فرعی از زایش جهان جدید در نظر گرفته می‌شدند. این موضوع درباره توسعه بیش از هر جای دیگری قابل ‌شناسایی است. در موضوعات مربوط به توسعه از آنجا که حاکمان بنا داشتند به حاکمانی جدید و دولت‌های‌شان به دولت‌هایی مدرن تبدیل شوند اینطور به نظر می‌رسد توسعه که بنا بود حول محور انسان شکل بگیرد حول موضوع دولت شکل ‌گرفته است؛ یعنی تحت‌تأثیر شرایط خاصی که ما از تجربه جهان جدید داشتیم سازمان عمومی کشور به سمتی حرکت کرد که توسعه، توسعه دولت و نه انسان یا افراد تشکیل‌دهنده دولت باشد. درست تحت ‌تأثیر همین جابه‌جایی نقطه کانونی در توسعه است که در ایران معاصر مفهوم نوسازی با ایده توسعه جابه‌جا شده است. 

از این ‌قرار پادشاهی‌های قدیم تنها با نوساخته کردن برخی تظاهرات جامعه ایرانی، اعم از افراد انسانی و تأسیسات مادی دولت به استقبال توسعه‌یافتگی رفتند؛ انسان فراموش و به ابزار یا عددی در پروژه‌های کلان توسعه‌یافتگی برای دولت‌ها تبدیل شد. احتمالا به همین دلیل توسعه‌یافتگی که بنا بود به تقویت حیات انسان و گسترش امکانات زیستی او در اقتصاد و سیاست منتهی شود، او را به عددی تقلیل داد که در تحلیل‌های کلان و محورهای مربوط به داده‌های بزرگ‌‌مقیاس در دولت‌ها به داده‌ای خرد و بعضا ناچیز تبدیل شد؛ داده‌ای خرد که دیگر نه هدفی والا و برخوردار از کرامت انسانی، بلکه عدد ناچیزی در مقابل شکوه ناشی از نوسازی به‌حساب می‌آید؛ داده‌ای خرد که می‌شود او را قربانی اهداف بزرگ‌تر دولت‌ها کرد.

* پیوست عدالت؛ بازیابی نقطه کانونی توسعه

اگر روایتی را که در بالا آمد درباره ورود ایران به جهان جدید از من بپذیرید آنگاه تأیید خواهید کرد هر اقدامی در زمینه رفع مسائل ناشی از انباشت مشکلات تاریخی ما در حوزه‌های گوناگون سیاسی و اقتصادی باید به اعتبار مفهوم کرامت انسانی - که مورد نظر عقل، اخلاق و شریعت است - صورت پذیرد. اهمیت موضوع انسان و کرامت او بیش از هر چیز از این ‌جهت است که می‌توان آن را معیاری برای ارزیابی اقدامات توسعه‌ای قرار داد. در نتیجه چنین اقدامی می‌شود انتظار داشت مساله سردرگمی کلاف مسائل انباشت‌شده در ایران معاصر به شکل معلومی برای ما رفع شود. این موضوع همچنین می‌تواند معیار مناسبی را برای تفسیر یا سازماندهی ایده پیوست عدالت برای طرح‌های توسعه‌ای یا مداخلات دولتی برای حرکت در مسیر توسعه کشور در اختیار ما قرار دهد. تنها در این صورت است که مطابق بیانات رهبر انقلاب در نخستین دیدار اعضای کابینه چهاردهم پیوست عدالت و به‌تبع آن موضوع عدالت از حیثیت شعاری خود خارج شده و دیگر «یک ترتیب اداری یا یک فرم تشریفاتی» نخواهد بود. در نتیجه چنین اقدامی می‌توان انتظار داشت «پیوست عدالت به امری واقعی» تبدیل شود. 

پیوست عدالت در این معنا سازوکار جابه‌جا کردن نقطه کانونی توسعه است. از این ‌جهت که هم پیشرفت در ترتیبات عام حاکم بر زندگی عموم افراد را در نظر می‌گیرد و هم مشارکت آنها در طرح‌های توسعه‌ای را تضمین می‌کند: چه مشارکت فعال از طریق انجام ‌دادن اقداماتی مؤثر در مسیر اجرای طرح‌ها باشد و چه همراهی منفعلانه در مسیر پیشبرد اهداف پیش‌بینی‌شده در طرح‌های موردنظر.

در این زمینه موضوع دیگری هست که باید مورد توجه قرار گیرد: اگر تعریف ما از توسعه، به ‌عنوان فرآیند مداخله‌ای بیرونی در مناسبات حاکم بر یک وضعیت، برای دستیابی به وضعیتی مطلوب، واقعی یا فرضی را بپذیرید، آنگاه تا پذیرفتن این موضوع تنها یک ‌قدم فاصله خواهید داشت که توسعه، مفهومی ذاتا سیاسی است: از آنجا‌ که در جهان معاصر، دولت - ملت‌ها، هنوز به‌ عنوان عمده‌ترین نهادهای هویت‌یابی و مؤثرترین نیروهای هویتی برای تعیین‌ وضعیت‌های انسانی به ‌حساب می‌آیند، هر شکلی از دخالت‌گری در سازوکارهای جاری در یک وضعیت انسانی، در جهان دولت -ملت‌ها، به‌عنوان یک‌جور دخالت‌گری سیاسی به‌حساب می‌آید. این دخالت‌گری سیاسی، ذاتا یک‌جور دخالت‌گری ارزشی است. فارغ از اینکه یک نظریه‌پرداز توسعه، به کدام یک از مکاتب توسعه وفادار باشد، مفهوم توسعه، همواره با برتری مجموعه‌ای از ارزش‌های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و تمدنی پیوند خورده است؛ ارزش‌هایی که در نهایت تحت هدایت شکلی از مداخله دولتی در یک وضعیت مستقر، جایگزین داشته‌های مردمی‌ای می‌شود که در آن وضعیت خاص زندگی می‌کنند. در این تعبیر، توسعه چیزی جز سازوکارهای مربوط به این جایگزینی نیست. 

از این ‌جهت بحث درباره پیوست‌های عدالت را نباید به ‌عنوان نوعی دخالت‌ یا بزرگ کردن سازمان دولت در نظر گرفت. در این معنا اجرای طرح‌های توسعه نه یک‌جور بار حمایتی زائد بر دوش دولت، بلکه بخشی از خود طرح و برنامه‌های مورد نظر در این حوزه به‌حساب می‌آید. احتمالا به همین جهت است که عالی‌ترین مقام کشور در دیدار عالی‌ترین مقام اجرایی و کابینه او بحث درباره این موضوع را که مورد توجه رئیس دولت چهاردهم نیز هست، ضروری می‌دانند. برای روشن ‌شدن این موضوع باید دوباره این نکته را یادآوری کنم که نقطه کانونی توسعه انسان است و اگر بنا باشد مشکلات ناشی از انباشت تاریخی مسائل مربوط به توسعه در ساحت‌های مختلف در ایران حل شود، ناگزیر باید دوباره انسان را به نقطه کانونی توسعه بازگرداند. توجه به موضوع کرامت انسانی، آنطور که در مبانی اخلاق، عقل و شریعت اسلامی آمده از این ‌جهت اهمیت دارد که ما را به نقطه تجمیع ارزش‌های والایی که در دولت اسلامی باید مورد توجه قرار گیرد بازمی‌گرداند. در این مسیر وسوسه‌های لیبرال برای نادیده‌ گرفتن وظایف دولت در قبال شهروندان و انکار کورکورانه اهمیت کرامت انسانی در سیاست‌های اجرایی دولت ممکن است به یک اندازه بحث درباره پیوست‌‎های عدالت را به بیراهه بکشاند.